Kosaciec żółty

Kosaciec żółty Iris pseudoacorus (Iridaceae)

				
			 kosaciec pospolity - roślina wieloletnia dorastająca do 30 cm wys.; kłącze grube, rozgałęzione, powykręcane; liście szablaste, zielone lub nieco srebrne; łodyga spłaszczona; kwiaty jasnożółte, długoszypułkowe; owoc - torebka. Kwitnie od maja do lipca. Rośnie na błotach, mokradłach, nad brzegami wód, w zaroślach wilgotnych; pospolity na całym niżu i Podkarpaciu.
 
 Do celów leczniczych używać można inne gatunki kosaćców, często uprawiane w ogródkach, np. kosaciec florentyński - Iris florentina o kwiatach żółtych, kosaciec blady - Iris pallida o kwiatach niebieskich i kosaciec germański - Iris germanica o kwiatach fioletowych.

 
					Surowiec Surowcem jest kłącze - Rhizoma Iridis, rzadziej liść - Folium Iridis czy kwiat - Flos Iridis, które także zawierają cenne ciała lecznicze.
 
 Kłącza wykopuje się na wiosnę lub w jesieni, myje szybko pod bieżącą wodą, kroi w plasterki i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60-80o C, potem mieli i przesypuje do szczelnego opakowania. Liście i kwiaty zbiera się w czasie kwitnienia i suszy w normalnej temp., ale w ciemnym miejscu. Liście można też wysuszyć podobnie jak kłącza, co zapobiegnie stratom wit.C.
 
					Sklad Chemiczny W liściach, w kłączu i w kwiatach znajduje się glikozyd - irydyna, karotenowiec - violaxantyna, olejek eteryczny -iron, garbniki oraz kwasy i flawonoidy. Ponadto surowce zawierają znaczne ilości śluzu.
 
 Kłącze zawiera ok. 0,2% olejku lotnego (beta-iron  10%), skrobię  ok. 15-20% kw. benzoesowy, kw. tridecylowy, kw. undecylowy i kw. mirystycynowy. 
 
 W liściach znajduje się dużo wit. C - 200-230 mg/100 g, aminokwasy: alanina, glutamina, walina, dipeptydy i embinina (najwięcej w kosaćcu germańskim - 0,23%).
 
 Kłącze kosaćców wykopane w marcu posiada kw. szikimowy, kw. chinowy, kw. fumarowy, kw. mlekowy, kw. jabłkowy i kw. cytrynowy.

 
					Działanie Korzeń działa odkażająco, wykrztuśnie, osłabiająco, silnie uspokajająco i lekko nasennie, odwaniająco, przeciwzapalnie, żółciopędnie, moczopędnie, napotnie i przeciwgorączkowo (słabo). Kwiaty działają przeciwkaszlowo, napotnie, osłaniające (powlekająco), słabo moczopędnie; regulują wypróżnienia.
 
 Liście działają podobnie jak kłącze lecz słabiej, ale są dobrym źródłem wit. C, soli mineralnych i aminokwasów.
 
Wskazania

Preparaty

 
nazwa
 
uzycie

Napar: 2 łyżki kłączy, liści lub 3 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8,5 ml, 5-6 kg - 10,7 ml, 7-8 kg - 15 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 19 ml, 15-20 kg - 42 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml, 3-4 razy dz. Dawniej z kłączy kosaćca wykonywano dla niemowląt smoczki pod nazwą korzeń fiołkowy", gdyż iron w nich zawarty nadaje im zapach kwiatów fiołka wonnego.

Wodne wyciągi z surowców mają przyjemny zapach i smak; można je osłodzić miodem.

Odwar: 2 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić jak napar.

Nalewka kosaćcowa (kosaćcówka) Tinctura Iridis: pół szkl. kłączy zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz, po 10 ml. Dzieciom podawać 1 łyżeczkę nalewki w miodzie lub w mleku.

Znakomity jest syrop kosaćcowy - Sirupus Iridis: świeże kłącze zmielić w maszynce do mięsa; na każde pół szkl, miazgi dać 200 ml wody i gotować to wszystko 5 minut; odstawić na 60 minut; przecedzić. Do wywaru wlać miód (na 200 ml dać 200 ml miodu) i wino lub wódkę czystą (100 ml), sok z cytryny, wymieszać. Zażywać 4 razy dz. po 2 łyżeczki.

Przysypka kosaćcowa Cutipulvis Iridis na rany, owrzodzenia, nadżerki, opryszczki, rozpadliny skórne, wypryski i zmiany sączące: kłącze kosaćca po wysuszeniu zmielić w młynku do kawy na drobny proszek. Chore miejsca pudrować 3-4 razy dz. Proszek kosaćcowy można wymieszać z Linomagiem lub Alantanem - zasypką: 1 łyżeczka proszku kosaćcowego + 1 łyżka zasypki, wymieszać starannie. Taką zasypką można pudrować nie tylko miejsca schorzałe, ale również - nadmiernie pocące się.

Wskazania do stosowania doustnego wyciągów z kosaćca: nieżyty układu oddechowego, kaszel, nadmierna fermentacja jelitowa, wzdęcia, zaparcia, odbijanie, niemiły odór z jamy ustnej, nadmierna potliwość nóg i wrastający paznokieć (w obu przypadkach stosować kąpiele z dodatkiem wywaru), gruźlica (kłącze hamuje rozwój prątków gruźlicy), przeziębienie, zapalenie gardła, choroba wrzodowa.

Według radzieckich uczonych nalewka kosaćcowa likwiduje piegi i przebarwienia skórne. Okazało się, że jest to prawda, zwłaszcza gdy doda się do niej środki podobnie działające. Nalewka leczy także pryszcze różnego pochodzenia, łojotok, opryszczki, liszaje, trądziki i inne choroby skórne. Rp. Nalewka kosaćcowe - 10 ml Nalewka chrzanowa - 10 ml Nalewka cytrynowa - 10 ml Płyny zmieszać. Skórę przemywać specyfikiem 4 razy dz. Nalewka działa wybielająco, pojędrniająco, odkażająco, oczyszczająco i odświeżająco.

Rp. Nalewka kosaćcowa - 10 ml Nalewka arnikowa - 10 ml Spirytus salicylowy - 10 ml Tanninum (proszek dostępny w aptekach) lub nalewka z galasów dębowych - 1 łyżka płaska Nalewka chrzanowa - 10 ml Nalewka (sok) z cytryny - 10 ml Płyny wymieszać. Skórę przemywać 3 razy dz. lub częściej w razie potrzeby. Wskazania: trądzik młodzieńczy oporny na leczenie, łojotokowe zapalenie skóry, piegi, pryszcze różnego pochodzenia, krosty, zmiany sączące, łojotok, potówki, plamy i in. Płyn działa skutecznie.