Pod prąd

lipiec 2025

Polska uchodzi za kraj stepowiejący. Jednocześnie największe koncerny energetyczne i spółki skarbu państwa nie pokazują społeczeństwu swoich modeli wodnych. Mamy im wierzyć na słowo, że np. PGE nie odwadnia regionu np. koło Turowa, który jest obszarem niejako wciśniętym w  granice Niemiec i Czech. Jednak kiedy Czesi chcą wglądu do dokumentów modelowania zmian wodnych to PGE uznaje, że informacja o wodzie to wiedza tajna.
- Opublikowanie tego modelu umożliwiłoby zgłaszanie komentarzy i sugestii. One umożliwiłyby maksymalizację zysków dla ogółu społeczeństwa, zamiast zysków tylko dla spółki. W tym kontekście bardzo niepokoi informacja, że "na chwilę obecną na poziomie Strategii Grupy PGE do 2030 r. nie ma precyzyjnie ustanowionych celów odnoszących się bezpośrednio do zarządzania wodą" –  podkreśla Kuba Gogolewski, koordynator projektów z Fundacji Mission Possible.
Jak się okazuje przykład modelu nie jest odosobniony. Można uznać, że w Polsce woda po prostu nie jest traktowana jako zasób strategiczny.
„Niestety rząd w planowaniu przestrzennym oraz większości polityk sektorowych dalej nie uwzględnia fundamentalnej zmiany cyklu hydrologicznego i możliwości dostępu do wody przez cały rok oraz jej temperatury. Nie traktujemy wody jako zasobu strategicznego i kluczowego dla gospodarki, fetyszyzując znaczenie paliw kopalnych i metali”.  – dodaje Gogolewski.

W ostatnich numerach pisaliśmy o posiedzeniu w Sejmie, podczas którego prezes PGE oświadczył, że pierwsze bloki będą zamykane po 2030 r a do znacznego ograniczenia wydobycia węgla brunatnego dojdzie w okolicach 2035 r. Słowa te rezonowały z ogłoszoną strategią PGE, która przewidywała rozwój OZE i ograniczenie wydobycia węgla brunatnego. Podczas posiedzenia akcjonariuszy PGE w czerwcu po raz kolejny spółka odcięła się od wcześniejszych zapowiedzi w słowach, że transformacja nie jest jeszcze zaplanowana oraz że decyzja nie zależy od PGE: „Docelowo potencjalne wyłączenia poszczególnych jednostek uzgadniane będą w szczególności z Operatorem Sieci Przesyłowych, Ministerstwem Aktywów Państwowych oraz Pełnomocnikiem Rządu do spraw Strategicznej Infrastruktury Energetycznej. W związku z tym obecnie nie ma szczegółowego planu komunikacji harmonogramu transformacji kompleksu Turów, w tym w szczególności dat ewentualnych wyłączeń poszczególnych bloków w elektrowni Turów.

Jaki jest dźwięk dobywający się z odkrywki węgla brunatnego? Przypomina jadący pociąg, ale taki, który nie ma końca. To efekt działania przenośników węgla. Dźwięki te słyszane są daleko od wyrobiska, dlatego Polska wybudowała ekrany akustyczne w ramach umowy z Czechami. Po kilku latach od ich powstania Czesi zgłaszają, że poziom hałasu wciąż jest przekroczony. Strona Polska twierdzi jednak, że sąsiedzi nie mają racji: „Wszystkie zdarzenia, jakie strona czeska zgłaszała jako przekroczenia hałasu, po dokonaniu szczegółowej analizy interpretacji wyników, nie wskazywały Kopalni Turów jako podstawowego źródła, któremu można przypisać to przekroczenie”.

Podczas konferencji w Koninie reprezentacja regionów „wykluczonych” z FST ogłosiła przekazanie listu do KE z apelem o wsparcie. Regiony węglowe nieobjęte wsparciem to miejsca gdzie działają elektrownie i/lub kopalnie i gdzie lokalne budżety są nadal zasilane środkami ze spalania paliw kopalnych. Regiony te proszą o wsparcie z funduszu modernizacyjnego UE lub innych dochodów z systemu EU ETS.  Wśród sygnatariuszy znalazły się regiony, gdzie operuje koncern PGE. Tymczasem ten sam koncern przedłożył Komisji Europejskiej uwagi dotyczące funkcjonowania Europejskiego Systemu Handlu Emisjami (EU ETS) w ramach planowanej rewizji unijnej dyrektywy. Spółka chce rozszerzenia możliwości wyłączenia elektrowni konwencjonalnych z konieczności zakupu uprawnień EU ETS. Innymi słowy – PGE chce wsparcia z EU ETS, ale nie chce się do niego dokładać. 
Jak czytamy w liście: "Proponujemy tymczasowe wsparcie dla pominiętych regionów, np. z Funduszu Modernizacyjnego lub innych dochodów z systemu EU ETS". Regiony i PGE dostrzegają zatem potencjał finansowy, jaki oferuje system EU ETS. Został on przecież stworzony na zasadzie "kija i marchewki" – opłaty za emisje kierowane są do budżetu państwa, następnie środki te co do zasady powinny wspierać transformację. Byłoby dobrze, aby pieniądze z EU ETS rzeczywiście zasiliły m.in. fundusz modernizacyjny, a nie, jak to się już zdarzało, miały wspierać np. dopłaty do węgla dla gospodarstw domowych, które w efekcie niosą wspieranie firm żyjących z paliw kopalnych, głównie węgla i gazu.

Transformacja to proces wieloletni, wymagający ciągłości strategii i finansowania. Proces ten wymaga też odwagi – z FST korzystają głównie ci, którzy odpowiednio wcześnie podjęli niepopularne działania w kierunku dekarbonizacji. Ta bowiem jest cywilizacyjnym trendem i wynika z powodów technologicznych, ekonomicznych, ale też jest odpowiedzią na pogłębiający się kryzys klimatyczny. Zagłębie węgla brunatnego we wschodniej Wielkopolsce podawane jest w Polsce, a nawet w Europie, za wzór do naśladowania, jeżeli chodzi o aplikowanie i wydatkowanie środków z FST. Byłoby ogromną stratą, gdyby ten proces został nagle przerwany, i to dokładnie w momencie, kiedy pojawiają się symptomy psychologicznego rozczarowania. Transformacja to proces, który trwa lata i który w naszej historii kojarzony jest głównie z gwałtownym i nieprzygotowanym tąpnięciem warunków życia ludzi. Jak mówili włodarze: "Transformacja to nie tylko pieniądze, to pewna idea, pewien pomysł. Model zarządzania jak najbliżej ludzi".

Kolejny raz regiony zagrożone albo już doświadczone przesiedleniami czy zniszczeniami wywołanymi górnictwem węgla brunatnego spotykają się w Zachodnich Niemczech, gdzie znajduje się jedna z największych kopalni odkrywkowych na świecie Garzweiler II. Po raz kolejny wydarzeniu będą towarzyszyć sztuka, spotkania z ludźmi, protesty i odwiedziny miejsc czy wsi, które walczą z koncernem RWE.