Newsletter/ Obserwator TEPP (Transformacji Energetycznej Ponad Podziałami) kwiecień 2025

W obecnym numerze znajdują się min. ciekawe doniesienia na temat:
-    pierwszego na świecie małego reaktora jądrowego
-    sposobu magazynowania energii bez oddawania jej do sieci
-    obywatelskich społeczności energetycznych
-    rekordowej mocy słonecznej w Indiach
-    kolejnego europejskiego kraju, który kończy z węglem

Zapraszam,
Katarzyna Kubiczek

Globalny podatek od emisji CO₂ na morzu
Międzynarodowa Organizacja Morska ONZ przyjęła globalny system opłat za emisje CO₂, który zacznie obowiązywać w 2028 r. Statki będą musiały płacić nawet 480 dolarów za tonę CO₂e, a zebrane środki mają wspierać dekarbonizację żeglugi. Mimo osłabienia ambicji klimatycznych wielu państw, porozumienie uznano za ważny krok naprzód. Eksperci jednak podkreślają, że nowe regulacje obniżą emisje jedynie o około 10% do 2030 r., co jest wynikiem znacznie poniżej oczekiwań.

Będzie pierwszy mały reaktor jądrowy (SMR)
Kanadyjska Komisja ds. Bezpieczeństwa Jądrowego (CNSC) wydała pierwsze na świecie pozwolenie na budowę małego, modułowego reaktora jądrowego (SMR) BWRX-300, który powstanie w ramach projektu Darlington w Kanadzie. Decyzja ta otwiera drogę do rozpoczęcia prac konstrukcyjnych jeszcze w 2025 r. Reaktor BWRX-300, rozwijany przez GE Vernova, wykorzystuje pasywne systemy bezpieczeństwa i naturalne chłodzenie.

a) OZE

Kazachstan odkrywa gigantyczne złoża metali ziem rzadkich
W Kazachstanie odkryto jedno z największych na świecie złóż metali ziem rzadkich - niezbędnych do rozwoju OZE - których zasoby mogą przekraczać 20 mln ton. Odkrycie może zmienić układ sił na rynku surowców, uniezależniając Europę od dostaw z Chin i otwierając drogę do strategicznej współpracy z UE. Kluczowe będzie jednak opracowanie nowoczesnych technologii wydobycia i przetwarzania tych cennych surowców.

Pierwsza koncesję na morską farmę wiatrową
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE) udzielił pierwszej w Polsce promesy koncesji na wytwarzanie energii z morskiej farmy wiatrowej projektowi Baltic Power, realizowanemu przez Orlen i Northland Power. Planowana moc farmy wynosi 1,2 GW, a inwestycja powstaje na wysokości Choczewa i Łeby, około 22,5 km od brzegu. Zakończenie budowy farmy Baltic Power planowane jest na 2026 r., a produkcja energii ma wynieść około 4 TWh rocznie.

Energetyczna transformacja Lasów Państwowych
31 marca 2025 r. Lasy Państwowe podpisały umowę z NFOŚiGW na dofinansowanie projektu poprawy efektywności energetycznej i rozwoju OZE w ramach Krajowego Planu Odbudowy. W ramach inwestycji powstanie osiem instalacji fotowoltaicznych o łącznej mocy ponad 3 MW, w tym pilotażowa farma na szkółce leśnej w Runowie. Projekt ma na celu osiągnięcie samowystarczalności energetycznej i redukcję emisji CO₂ o 2,4 tys. ton rocznie.

b) efektywność energetyczna

Miliony na dofinansowanie termomodernizacji budynków oświaty
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska przeznaczy blisko 262 mln zł na termomodernizację 61 szkół i przedszkoli w całej Polsce, wspierając m.in. wymianę źródeł ciepła, montaż fotowoltaiki i ocieplenie budynków. Program ma nie tylko przynieść oszczędności i zmniejszyć emisję CO2, ale również zwiększyć świadomość ekologiczną uczniów i nauczycieli. Największe dofinansowanie otrzymały miasta takie jak Olsztyn, Bydgoszcz, Zielona Góra i Ciechanów.

Efektywność energetyczna w polskich domach to realne oszczędności
Aż 70% domów jednorodzinnych w Polsce nie spełnia podstawowych norm efektywności energetycznej, co przekłada się na wysokie straty ciepła i zanieczyszczenie powietrza. Program „Czyste Powietrze” wspiera właścicieli w kompleksowej modernizacji budynków – od ocieplenia po wymianę źródeł ciepła i montaż OZE. Przykłady pokazują, że poprawa efektywności energetycznej może przyczynić się do zmniejszenia zużycia energii i kosztów ogrzewania nawet o 70%.

c) transport

Polacy będą produkować energię pedałując
Rząd ogłosił program „Z roweru do gniazdka”, w ramach którego obywatele będą mogli produkować energię elektryczną, pedałując na specjalnych rowerach stacjonarnych, które otrzymają od państwa. Wytworzony prąd będzie można zużywać na własne potrzeby, a nadwyżki trafią do sieci, przy czym zarobione pieniądze najpierw pokryją koszt urządzenia.
Program ma ruszyć w trzech województwach - mazowieckim, małopolskim i śląskim - a jego celem jest nie tylko produkcja energii, ale także promowanie aktywności fizycznej.

Biogaz rolniczy w Polsce
W 2024 r. w Polsce wyprodukowano z biogazu rolniczego ponad 1 TWh energii elektrycznej, z czego większość trafiła do sieci, a aż 92% użytych surowców stanowiły odpady organiczne. Na koniec marca 2025 r. działały 181 biogazownie rolnicze, ale mimo rosnącego potencjału, nie powstała żadna instalacja do produkcji biometanu. Sektor rozwija się dynamicznie, jednak wciąż czeka na przełom inwestycyjno-prawny, który umożliwi pełne wykorzystanie dostępnych zasobów.

Przełomowy projekt wychwytu i magazynowania CO₂?
Shell, Equinor i TotalEnergies rozwijają projekt wychwytu i magazynowania CO₂ Northern Lights, który ma pozwolić na składowanie do 5 mln ton CO₂ rocznie od 2028 r. W ramach drugiej fazy projektu zwiększona zostanie wydajność systemu, który obejmuje transport CO₂ na Morze Północne i jego magazynowanie 2600 m pod dnem morza.  W realizację projektu zaangażowane są także inne firmy, w tym Heidelberg Materials, Celsio, Yara, Stockholm Exergi oraz Ørsted.

Nowy sposób na magazynowanie energii bez oddawania jej do sieci
W Polsce coraz częściej dochodzi do sytuacji, w których prosumenci muszą czasowo wyłączać instalacje fotowoltaiczne z powodu przeciążenia sieci. Rozwiązaniem ma być nowe urządzenie – EkoPowerBOX – które umożliwia bezpieczne magazynowanie nadwyżek energii słonecznej w formie wodoru, eliminując konieczność jej oddawania do sieci. System ten, dostępny także w opcji wynajmu, nie wymaga zezwoleń ani technicznych odbiorów, co czyni go atrakcyjnym nawet dla właścicieli małych instalacji.

Czy czekają nas zmiany w ETS?
Wobec rosnących cen energii i presji na konkurencyjność przemysłu, Francja zaproponowała wprowadzenie korytarza cenowego w systemie EU ETS, co mogłoby ustabilizować rynek uprawnień do emisji CO₂. Polska, wykorzystując swoją prezydencję w Radzie UE, aktywnie buduje koalicję państw popierających reformy ETS i ETS 2, takie jak opóźnienie ich wdrożenia czy derogacje dla mniej zamożnych krajów. Choć propozycje są na razie nieformalne, sprzyjający klimat polityczny w Brukseli może zwiększyć szanse na ich realizację.

Komentarz Redakcji
Jest pewne, że jeśli dojdzie do tych zmian, efektem będzie dłuższe dochodzenie do redukcji gazów cieplarnianych i neutralności klimatycznej UE. Tymczasem wzrost temperatur się nie zatrzymuje, w ub. roku osiągnął rekord i „paryski limit” 1,5 oC !

Zmiana daty wprowadzenia nowych taryf za energię elektryczną 
Rząd planuje przesunąć termin wejścia w życie nowych taryf za energię elektryczną dla gospodarstw domowych z 1 lipca na 1 października 2025 r., aby lepiej dostosować je do niższych cen hurtowych. Zmiana ma pozwolić Urzędowi Regulacji Energetyki (URE) i firmom energetycznym na dokładniejsze kalkulacje i przygotowania. Nadal nie zapadła decyzja w sprawie przedłużenia mrożenia cen energii i zerowej opłaty mocowej – ich utrzymanie będzie zależne od poziomu przyszłych taryf.

Wkrótce rusza program dofinansowujący rowery elektryczne
W II kwartale 2025 r. wystartować ma program „Mój Rower Elektryczny”, z  budżetem do 50 mln zł. Dofinansowanie – od 2,5 do 4,5 tys. zł – obejmie zakup nowych rowerów elektrycznych wyprodukowanych w UE, spełniających określone normy. Program ma potrwać do 2029 r. i objąć co najmniej 17,3 tys. jednośladów, przyczyniając się do redukcji emisji CO₂ i poprawy jakości powietrza.

Nowy sposób na tańszą i efektywniejszą energię w budynkach
Hiszpańscy naukowcy opracowali hybrydowy system magazynowania energii dla domów, łączący baterie litowo-jonowe z technologią PHPS (Pumped Hydro Power Storage), który pozwala zwiększyć autokonsumpcję energii z fotowoltaiki nawet o 20% i obniżyć koszty energii o 7%. PHPS, mimo niższej sprawności, sprawdza się jako tanie, długoterminowe magazynowanie ciepła. W połączeniu z pompą ciepła system ten umożliwia efektywne i opłacalne zarządzanie energią w budynkach.

Dotacje i pożyczki na magazyny energii dla firm
4 kwietnia 2025 r. rozpoczął się drugi nabór wniosków na dotacje i preferencyjne pożyczki na inwestycje w magazyny energii. Budżet programu to 4,15 mld złotych. Firmy mogą otrzymać wsparcie na pokrycie do 45% kosztów kwalifikowanych inwestycji z dodatkowymi premiami dla małych i średnich przedsiębiorstw. Wnioski należy składać elektronicznie do 30 maja, spełniając wymagania dotyczące m.in. pojemności magazynów i infrastruktury przyłączeniowej.

Katowice z grantami na OZE dla mieszkańców
Katowice otrzymały 3,15 mln zł z Funduszy Europejskich na program grantowy wspierający instalację odnawialnych źródeł energii w domach jednorodzinnych, z dofinansowaniem sięgającym 85% kosztów. Projekt obejmuje 50 grantów na kompleksowe systemy OZE oraz 10 na magazyny energii, a nabór wniosków ruszy w II kwartale 2025 r. Program uzupełnia miejską strategię transformacji energetycznej, w ramach której realizowane są również inwestycje OZE w infrastrukturze komunalnej i oczyszczalniach.

Suwałki inwestują w czyste ciepło 
W Suwałkach ruszyła jedna z największych inwestycji w historii miasta – budowa nowoczesnych kotłów na biomasę dla Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej, warta blisko 150 mln zł. Instalacja ma zapewnić niskie ceny ciepła, ograniczyć zużycie węgla do 10% i w przyszłości zagwarantować energetyczną samowystarczalność miasta. Projekt, wsparty środkami z NFOŚiGW, pozwoli także znacząco zredukować emisję zanieczyszczeń do atmosfery.

Komentarz Redakcji:
W tej informacji brak ambitnej redukcji CO2 - co daje daje tylko 100 % OZE. To powinien być standard też dla NFOŚ, który angażuje 55 mln zł publicznych środków na inwestycję, która prowadzi nas gdzie? Czy do neutralności klimatycznej? Czy do spalania wartościowego drewna - co rząd chce właśnie zakazać? Dokładamy emisje do „pieca klimatycznego”, bo drzewa, które zostaną spalone, aby wyrównać emisje, będą rosły i wiązały CO2 nie rok, dwa ale przez 80-100 lat?

Obywatelskie społeczności energetyczne (OSE) - szansa dla polskiej transformacji?
Społeczności energetyczne (OSE) to formy obywatelskiego współrządzenia, które umożliwiają mieszkańcom aktywny udział w produkcji, dystrybucji i zarządzaniu energią, wspierając transformację energetyczną. Choć w Polsce działa już 1,7 mln instalacji fotowoltaicznych, brakuje zorganizowanego ruchu społecznego prosumentów, co osłabia ich wpływ na politykę energetyczną. Zdaniem ekspertów, kluczowe w transformacji jest nie tylko odejście od węgla, ale też demokratyzacja i decentralizacja systemu energetycznego.

Pierwsze w Polsce laboratorium badań urządzeń wysokiego napięcia
Na Politechnice Lubelskiej powstaje pierwsze w Polsce Laboratorium Inteligentnych Systemów Diagnostycznych, które będzie kompleksowo badać urządzenia wysokiego napięcia wykorzystywane w sieciach energetycznych. Projekt o wartości ponad 10 mln zł, współfinansowany z Funduszy Europejskich, ma zwiększyć niezawodność dostaw energii i ograniczyć emisję gazu SF6. Laboratorium będzie także współpracować z producentami sprzętu elektroenergetycznego, oferując im możliwość testów w nowoczesnych warunkach.

Pierwsza Obywatelska Społeczność Energetyczna (OSE) powstała w Łodzi
MES-TOWN Łódź stało się pierwszą obywatelską społecznością energetyczną w Polsce, wpisaną do rejestru URE, która umożliwia produkcję, magazynowanie i dzielenie energii z OZE. Społeczności energetyczne (OSE) pozwalają mieszkańcom, firmom i samorządom wspólnie zarządzać energią, promować elektromobilność i zwiększać niezależność energetyczną. Model OSE promuje decentralizację energetyki, dając lokalnym społecznościom kontrolę nad produkcją i dystrybucją energii.

Indie biją rekordy w energetyce słonecznej
Indie zainstalowały rekordowe 23,8 GW mocy słonecznej w roku 2025, co oznacza wzrost o 58,5% rok do roku. Wzrost ten napędzany jest przez duże farmy PV, programy dotacyjne i spadek cen modułów. Najwięcej inwestycji odnotowano w stanach Rajasthan, Gujarat i Maharasztra, a energia słoneczna stanowi już 48% całkowitej mocy OZE w kraju. Dynamiczny rozwój sektora PV świadczy o rosnącej roli Indii jako globalnego lidera transformacji energetycznej.

Koniec węgla w Finlandii
1 kwietnia w Helsinkach zamknięto ostatnią elektrownię węglową, przyspieszając tym samym realizację planu całkowitego odejścia od węgla do 2029 r. W Finlandii udział węgla w miksie energetycznym spadł poniżej 1%, a jego miejsce zajęła energia wiatrowa, która obecnie stanowi 25% krajowej produkcji.  Transformacja została wsparta przez państwowe inwestycje w OZE, co zwiększyło bezpieczeństwo energetyczne i konkurencyjność gospodarki.

Czy USA wróci do węgla?
Donald Trump ogłosił nowe rozporządzenia mające wskrzesić przemysł węglowy w USA, przedstawiając węgiel jako „piękne” i niezawodne źródło energii. Jednak realia rynkowe, rosnąca konkurencja OZE oraz starzejąca się infrastruktura sprawiają, że szanse na sukces są niewielkie. Już podczas jego pierwszej kadencji podobne obietnice zakończyły się spadkiem zużycia węgla. Dla Polski może to być przestroga, by nie iść śladem USA i skupić się na nowoczesnych, niskoemisyjnych technologiach.

Turów bez planu na przyszłość
Transformacja regionu Turowa budzi niepokój mieszkańców i samorządowców z powodu braku jasnego planu, odpowiedniego finansowania i wsparcia ze strony państwa. Obawy dotyczą powtórki scenariusza z lat 90., gdy likwidacja kopalń w Wałbrzychu doprowadziła do wieloletniego kryzysu społeczno-gospodarczego. Eksperci i lokalni liderzy podkreślają konieczność sprawiedliwej transformacji, opartej na stopniowych zmianach, nowoczesnych inwestycjach oraz realnym zaangażowaniu władz centralnych.