×
logo
kontakt:
redakcjaeko.org.pl
odkrywki dla klimatu energia prawo rzeki smog ptaki drzewa o nas gry
logo
 
NIK
21 lipca 2023
info
 

NIK: Szkoda środowiska

Działania zapobiegawcze i naprawcze podejmowane w związku z wystąpieniem szkód w środowisku

Niedostateczny nadzór Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska nad podległymi jednostkami i brak inicjatywy, by usunąć przeszkody systemowe utrudniające sprawne i skuteczne prowadzenie spraw oraz monitorowanie naprawiania szkód w środowisku – to tylko część stwierdzonych nieprawidłowości. Do tego dochodzą niebywała opieszałość przy rozpatrywaniu zgłoszeń zagrożeń i szkód oraz postępowań odwoławczych, a także niewłaściwie prowadzony rejestr zagrożeń szkodą i szkód w środowisku.

Przyjęty w UE system zapobiegania szkodom dla środowiska i naprawiania ich opiera się na zasadzie „płaci zanieczyszczający”. Polska wprowadziła 30 kwietnia 2007 r. ustawę szkodową, ustalającą zasady odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i naprawę tych szkód. Ustawa określa też obowiązki zarówno podmiotów korzystających ze środowiska, których działalność stwarza ryzyko szkody w środowisku, jak i organów państwa właściwych w sprawach szkód w środowisku (regionalny dyrektor ochrony środowiska i minister właściwy do spraw środowiska).

Szkoda w środowisku (grożąca lub zaistniała) zdefiniowana została jako negatywna, mierzalna zmiana stanu lub funkcji komponentów środowiska, oceniana w stosunku do stanu początkowego, a spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność podmiotu korzystającego ze środowiska. Jeśli szkoda stanowi zagrożenie lub została wyrządzona wobec gatunków lub siedlisk chronionych, wówczas przepisy ustawy obejmują każdy podmiot korzystający ze środowiska, nie tylko ten, który prowadzi działalność określaną jako ryzykowną dla środowiska. Podmioty te mają obowiązek natychmiast wdrożyć działania zapobiegawcze lub naprawcze, mające również zażegnać przyszłe ryzyka szkód – w celu przywrócenia środowisku stanu sprzed szkody – ze wszystkimi jego komponentami i walorami naturalnymi.

  • Postępowania w sprawie szkód w środowisku naturalnym prowadzono opieszale, z długimi okresami bezczynności, generując dalsze pogarszanie się stanu środowiska.
  • Nie podjęto należytych działań w celu wyposażenia regionalnych dyrektorów ochrony środowiska w uprawnienia służące sprawnemu prowadzeniu postępowań.
  • Szwankował system nadzoru organów nadrzędnych nad podległymi.
  • Wadliwie prowadzono rejestr zagrożeń i szkód w środowisku.

NIK przeprowadziła niniejszą kontrolę z inicjatywy własnej, mając na uwadze sygnały o bierności organów właściwych w sprawach odpowiedzialności za zapobieganie i naprawę szkód w środowisku. Kontrolę przeprowadzono w Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (GDOŚ) i ośmiu Regionalnych Dyrekcjach Ochrony Środowiska (RDOŚ). Jej wyniki potwierdzają niestety owe sygnały, płynące zarówno z interpelacji poselskich, jak i doniesień medialnych: działania skontrolowanych dyrekcji ochrony środowiska były w większości wypadków nieprawidłowe i nieskuteczne.

Generalny Dyrektor OŚ prawidłowo prowadził i aktualizował Rejestr szkód przy użyciu systemu teleinformatycznego. Jednak nie nadzorował na bieżąco i w sposób systemowy podległych mu regionalnych dyrektorów ochrony środowiska, naruszając w ten sposób art. 6 ust. 3 ustawy o kontroli w administracji rządowej oraz standardy kontroli zarządczej. Swoimi działaniami nie przyczynił się do usunięcia barier systemowych stojących na drodze do skutecznego prowadzenia spraw dotyczących odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i ich naprawę. Ponadto w blisko 88% postępowań odwoławczych przekroczył nakazany przez Kpa miesięczny termin rozpatrywania. Mediana trwania postępowań wynosiła 327,5 dnia.

Nie lepiej było w RDOŚ – tu także czynności po zgłoszeniu zagrożeń i szkód w środowisku prowadzono opieszale i nieskutecznie, dochodziło wręcz do kilkuletniej bezczynności, w czasie której stan środowiska ulegał pogorszeniu.

Przewlekłość postępowań to jedna z głównych chorób toczących kontrolowany system.

Regionalni dyrektorzy OŚ nieprawidłowo prowadzili Rejestr bezpośrednich zagrożeń szkodą w środowisku i szkód w środowisku – dane, wprowadzane niekiedy ze znacznym opóźnieniem, bywały niekompletne lub błędne, co skutkowało nierzetelnymi informacjami przekazywanymi odpowiednim ministrom, a następnie przekłamanymi sprawozdaniami składanymi do Komisji Europejskiej.

Regionalni dyrektorzy OŚ od lat skarżyli się na bariery systemowe, ograniczające im kompetencje kontrolne w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie środowiska, co miało wpływ na wykonywane przez nich zadania. RDOŚ podejmowały więc współpracę z inspektoratami ochrony środowiska, jednak dochodziło do wypadków odmowy wszczęcia kontroli bądź przeprowadzenia analiz laboratoryjnych. Zresztą nawet gdy Centralne Laboratorium Badawcze GIOŚ wykonało zlecone badanie, to często wyniki nie kwalifikowały się jako ew. dowód w postępowaniu RDOŚ z powodu braku wymaganej akredytacji do poboru próbek bądź oznaczania markerów – to zaś zmuszało RDOŚ do pozyskiwania funduszy na ponowne zlecenie badań i analiz i procedura wydłużała się nawet do półtora roku. Przeszkody te były znane wszystkim zainteresowanym od 2018 r., jednak nie zostały usunięte.

RDOŚ od lat borykają się też z niedoborem kadr z powodu absencji, rotacji pracowników, głównie w okresie pandemii, niełatwą rekrutacją nowych wykwalifikowanych pracowników, co również przyczynia się do przewlekłości działań RDOŚ, a w konsekwencji – pogłębiania się zaistniałych szkód w środowisku.

Nadzór nad działaniami zapobiegawczymi i naprawczymi podmiotów do nich zobowiązanych był nieskuteczny – polegał na weryfikacji poprawności składanych dokumentów powykonawczych. Regionalni dyrektorzy OŚ nie prowadzili kontroli w terenie, bo nie mieli uprawnień.

Skromne budżety RDOŚ nie pozwalały zgromadzić rezerw finansowych na niedające się zaplanować niezwłoczne działania na wypadek wystąpienia zagrożenia dla zdrowia ludzi lub możliwości zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku. Dodatkową przeszkodę w pozyskaniu środków na te cele stanowiły żmudne procedury pozyskiwania funduszy z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i z wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

Ustawa szkodowa stanowi, że w wypadku stwierdzenia nielegalnego składowania odpadów postępowanie w sprawie należy zawiesić do czasu ich usunięcia. Czasochłonny proces usuwania takich odpadów, na który regionalni dyrektorzy OŚ nie mieli wpływu, determinował długość zawieszenia postępowań. W ostatecznym rozrachunku w trakcie przewlekle prowadzonych postępowań usuwania odpadów (nawet 5 lat) dochodziło do sytuacji pogorszenia stanu środowiska. W ocenie NIK proces usuwania odpadów przyśpieszyłoby nadawanie decyzjom w tej sprawie klauzuli natychmiastowej wykonalności.

W okresie objętym kontrolą regionalni dyrektorzy OŚ nie uruchomili natychmiastowych działań zapobiegawczych lub naprawczych z uwagi na zagrożenie dla zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku, na co wskazuje art. 16 pkt 2 ustawy szkodowej. Jak tłumaczyli, bez określenia jednolitych kryteriów i sposobu dokonywania oceny występowania znaczącego zagrożenia szkodą nie jest możliwa jednoznaczna ocena wpływu zdarzenia i skali oddziaływania na zdrowie ludzi oraz środowisko. Bez odpowiedniego rozporządzenia ministra właściwego do spraw klimatu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia przywołany przepis pozostaje martwy.

Od 1 września 2022 r., zgodnie z rozporządzeniem Ministra Klimatu i Środowiska, inspektorzy IOŚ mogą wymierzać mandaty karne za zaniechanie działań zapobiegawczych lub naprawczych oraz za naruszenie obowiązków informacyjnych. Tylko jeden WIOŚ skorzystał z tego prawa – zdaniem Wojewódzkich Inspektorów OŚ uprawnienie to przydaje się tylko, gdy szkodę wykrył sam WIOŚ, natomiast w wypadku wniosku o ukaranie wystosowanego przez RDOŚ odbywałoby się to kosztem innych zadań ustawowych WIOŚ. NIK jest zdania, że ustawodawca mógłby nadać pracownikom RDOŚ podobne uprawnienia, co przyśpieszyłoby procedury, odciążyło WIOŚ i zwiększyłoby skuteczność egzekwowania prawa.

NIK stwierdza, że w części województw brakuje należytej koordynacji i współpracy pomiędzy inspektorami ochrony środowiska oraz pozostałymi organami ochrony środowiska działającymi w województwie z regionalnymi dyrektorami ochrony środowiska. Zdaniem NIK mogliby tu pomóc wojewodowie, którzy powinni zapewnić współdziałanie wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej działających w województwie i kierować ich działalnością m.in. w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska.

W celu ustalenia, czy zaistniało zagrożenie dla środowiska lub szkoda w środowisku, regionalni dyrektorzy OŚ w trybie zamówień publicznych zlecili odpowiednie badania, ekspertyzy terenowe i monitoring – za łączną kwotę 1 600,1 tys. zł. W dwóch RDOŚ stwierdzono nieprawidłowości w toku tej procedury – finansowe skutki wyniosły 146,4 tys. zł.

Jeśli znany był podmiot korzystający ze środowiska odpowiedzialny za szkodę i nie wdrożył on w terminie nakazanych działań naprawczych, procedura przewidywała upomnienie ze strony regionalnych dyrektorów OŚ, a później apel do wojewody o wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Jeśli jednak nie udawało się stwierdzić, który podmiot jest odpowiedzialny za szkodę w środowisku, RDOŚ same wdrażały działania naprawcze. W okresie objętym kontrolą na działania naprawcze w tym trybie podjęło czterech regionalnych dyrektorów, wydatkując łącznie kwotę 73 240 tys. zł. Jeden regionalny dyrektor nie podjął żadnych działań, choć istniały przesłanki określone w art. 16 pkt 1 ustawy szkodowej, a badania potwierdziły szkodę w środowisku.

Pozytywnie natomiast NIK oceniła działania regionalnych dyrektorów OŚ w zakresie ustalania sankcji za zaniechania i naruszenia przez podmioty korzystające ze środowiska obowiązków wynikających z ustawy szkodowej oraz postępowanie regionalnych dyrektorów OŚ prowadzące do określenia wysokości zabezpieczenia roszczeń z tytułu wystąpienia negatywnych skutków w środowisku oraz szkód w środowisku, jak również politykę antykorupcyjną w GDOŚ i RDOŚ.

Wnioski

Najwyższa Izba Kontroli wnioskuje:

do Ministra Klimatu i Środowiska

o podjęcie działań w celu utworzenia w funduszach ochrony środowiska i gospodarki wodnej uproszczonej, szybkiej i skutecznej ścieżki pozyskiwania środków finansowych na realizację zadań związanych z odpowiedzialnością za zapobieganie szkodom w środowisku i naprawę szkód w środowisku, w szczególności tzw. zadań interwencyjnych, tj. koniecznych do podjęcia w sytuacji, gdy występuje zagrożenie dla zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku;

do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, Głównego Inspektora Ochrony Środowiska

o sformalizowanie zasad współpracy regionalnych dyrektorów ochrony środowiska z wojewódzkimi inspektorami ochrony środowiska, uprawnionymi do kontroli podmiotów korzystających ze środowiska (art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska) oraz prowadzenia działalności laboratoryjnej (art. 2 ust. 1 pkt 2a ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska), określających sposób postępowania tych organów w sytuacjach, gdy konieczne jest niezwłoczne potwierdzenie występowania bezpośredniego zagrożenia szkodą lub szkody w środowisku;

do Ministra Klimatu i Środowiska, Ministra Zdrowia

o określenie w drodze rozporządzenia sposobu wykonywania oceny występowania znaczącego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska oraz referencyjnych metodyk modelowania rozprzestrzeniania substancji w glebie, ziemi i wodach gruntowych, zgodnie z delegacją wskazaną w art. 101p ust. 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska;

do Ministra Inwestycji i Rozwoju

o podjęcie działań w celu nadania regionalnym dyrektorom ochrony środowiska w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne uprawnień do bezpośredniego dostępu do danych ewidencji gruntów i budynków prowadzonej przez starostów;

do Wojewodów

o zapewnienie współdziałania wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska oraz pozostałych organów ochrony środowiska działających w województwie z regionalnymi dyrektorami ochrony środowiska, umożliwiającego regionalnym dyrektorom sprawne i skuteczne działania w obszarze dotyczącym zapobiegania szkodom w środowisku i naprawy szkód w środowisku.

info

Aktywizacja zawodowa kobiet, równość płci w transformacji energetycznej oraz przekonanie, że nie ma czego się bać – to, w formie (...)
czytaj całość
W obecnym numerze znajdują się min. ciekawe doniesienia na temat: -    rezultatów szczytu klimatycznego COP29 -    przyszłości polityki klimatycznej w USA -    nowych (...)
czytaj całość
i pozostałe ciemne, smogowe dni Dzisiaj skończyliśmy akcję z płucami w Nowej Rudzie  (w załączeniu fot.) - wróciły czarne. Pył, który (...)
czytaj całość
EKO-UNIA i Zielony Instytut wspierają powstawanie obywatelskich społeczności energetycznych na Dolnym Śląsku
czytaj całość
Ogólnopolskie badanie świadomości hałasowej Samorządowców Instytut Ekologii Akustycznej (ORION Organizacja Społeczna) oraz inicjatywa Ekowyborca rozpoczynają ogólnopolskie badanie "Decybele Przyszłości", które ma (...)
czytaj całość
Mieszkańcy Ziemi Kłodzkiej, których domy zostały po raz kolejny zalane, deklarują chęć przeprowadzki. Niestety Państwo nie ma im dzisiaj niczego (...)
czytaj całość
Brak praworządności w ochronie zabytków. Opolno-Zdrój, dawne uzdrowisko o bogatej historii działalności leczniczej, zachowało swoją unikalną architektoniczną i urbanistyczną tożsamość z (...)
czytaj całość
więcej
2024-10-24
TURÓW - Wyrok NSA niezgodny z prawem UE - PGE (...)
2024-09-26
Wakacje ze śmieciami. Czy system kaucyjny oczyści środowisko?
2024-09-17
Wakacje ze śmieciami. Czy system kaucyjny oczyści środowisko? [DEBATA]
2024-09-12
Setki ton porzuconych śmieci w wakacyjnych kurortach.
2024-08-23
Więcej sinic, mniej tlenu. Pierwsza elektrownia jądrowa może być zabójcza (...)
2024-07-17
Rzetelne konsultacje Krajowego Planu w dziedzinie Energii i Klimatu to (...)
2024-06-04
Jak wzmocnić politykę energetyczną i ekologiczną UE oraz zadbać o (...)
2024-05-28
Najważniejsza debata o transformacji energetycznej
2024-05-19
Debata o transformacji energetycznej
2024-04-25
Mieszkańcy i samorządy chcą biogazowni. Nowoczesne nie powodują niedogodności
2024-04-24
Inauguracja Akcji Czysta Odra. Rusza akcja sprzątania i zarybiania
2024-03-20
Konferencja: Autonomia energetyczna Gmin - energetyka obywatelska
2024-02-23
Samorządowa debata wyborcza o przyszłości Dolnego Śląska
2024-02-15
Konferencja prasowa - Odra jako osoba prawna
2024-02-12
INNOWACYJNE I SPRAWDZONE TECHNOLOGIE W TRANSFORMACJI ENERGETYCZNEJ DOLNEGO ŚLĄSKA I (...)
2024-01-18
„Odwołać katastrofę”. Czy da się walczyć z dezinformacją klimatyczną?
2023-12-14
Koalicja Klimatyczna: Mimo rozwodnionego porozumienia, COP28 to początek końca ery (...)
2023-11-10
Ministerstwo Kultury zapłaci za ślepe wykonywanie interesów branży wydobycia węgla (...)
2023-11-10
Dni Klimatu Wrocławskiego Środowiska Akademickiego 2023
2023-10-07
Debata wyborcza o lasach
2023-10-05
We Wrocławiu powstało nowoczesne laboratorium – pracuje nad oszczędzaniem energii
2023-10-04
Otwarta debata wyborcza we Wrocławiu - 5.10.2023 w Kinie Nowe (...)
2023-10-02
„Popełniliśmy wielki błąd”. Opozycja jednogłośnie o potrzebie transformacji energetycznej
2023-09-22
Debata wyborcza: Jakiej transformacji energetyki i ochrony klimatu potrzebujemy?
2023-09-21
Fundusze na rozwój firm – od kuchni. Bezpłatne szkolenie w (...)
2023-08-17
Ta zmiana każdemu Polakowi odbiera prawo do decydowaniu o miejscu, (...)
2023-07-21
NIK: Szkoda środowiska
2023-05-30
Ostatni wtorek dla kaucji
2023-04-26
Akcja Czysta Odra - 28.04.2023
2023-03-05
Ekolodzy okupowali restaurację Gesslera
2023-03-05
Ekolodzy zaskarżą przedłużenie koncesji dla Turowa
2023-02-22
Czy budowa elektrowni "Młoty" to dobry pomysł?
2022-12-06
Region turoszowski bez funduszy na transformację.
2022-11-17
Młodzeżowy Strajk Klimatyczny: 18.11.2022 strajkujemy dla klimatu!
2022-11-03
JESTEŚMY NADAL W CZARNYM DOLE
2022-10-25
DOSYĆ wpuszczania Odry w kanał!
2022-09-24
Młodzezowy Strajk Klimatyczny: Wrocław
2022-09-22
Młodzieżowy Strajk Klimatyczn: Miasteczko Klimatyczne
2022-09-16
Zrzutka na Odrę: ODRAtujmy Odrę!
2022-09-06
Newsletter/ Obserwator TEPP (Transformacji Energetycznej Ponad Podziałami) sierpień 2022
2022-08-25
Stanowisko Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego
2022-08-13
Dosyć trucia
2022-08-12
Zieloni i KO: Katastrofa ekologiczna na Odrze oraz jej konsekwencje (...)
2022-07-08
Wodny Azyl w Warszawie
2022-07-05
Za zieloną fasadą Krajowych Planów Odbudowy
2022-06-29
Czego boją się handlowcy, czyli kto zapłaci za kaucję?
2022-05-27
Potrzebujemy więcej zieleni i bezpieczeństwa w funduszach UE na lata (...)
2022-05-26
Porozmawiajmy o transformacji i o środkach na odporność - debata (...)
2022-05-18
Wybory w NRW
2022-05-09
Akcja Czysta Odra - 850 km edukacji ekologicznej
2022-04-28
Inauguracja Akcji Czysta Odra
2022-04-26
Skończmy z wykorzystywaniem zwierząt w badaniach naukowych!
2022-04-21
Choosing the Right Path at this Turning Point in History
2022-04-14
Konferencja pt. Ochrona dziedzictwa kulturowego Łużyc w procesie transformacji trójziemia
2022-01-29
EkoObywatel – wsparcie interwencji i zmian systemowych
2022-01-13
Demonstracja w sprawie Taksonomii Unii Europejskiej
2022-01-03
Konferencja pt. Krajobraz kulturowy Łużyc zasobem transformacji regionu zgorzeleckiego
2021-12-21
IV Wrocławskie Konwersatorium Inteligentna Energetyka
2021-12-03
Odkrywki i węgiel bezdni.
2021-11-19
Polski Kongres Klimatyczny
2021-11-04
Nowe ekologiczne miejsce na mapie Warszawy
2021-10-20
Gwałtowne zmiany zniweczą rozwój polskiej fotowoltaiki – apel do rządu
2021-08-31
Turów: 102 dni od postanowienia TSUE. Czy Polskę czekają kary?
2021-08-11
List Otwarty do Prezesa Zarządu PGE
2021-08-09
Rozpoczyna się międzynarodowy i otwarty Rzeczny Uniwersytet 2021!
2021-08-03
Turów 2071, czyli o potędze wyobraźni
2021-07-30
Przezorność i odpowiedzialność w czasie pandemii, czyli dlaczego warto czytać (...)
2021-07-30
Plener Ziemia Zgorzelecka: OPOLNO 2071
2021-07-26
Skarb Państwa straci nawet pół miliarda złotych!
2021-07-19
EKO-UNIA na festiwalu Góry literatury w Nowej Rudzie i okolicach
2021-07-13
Twarde negocjacje opóźniają odejście od węgla, a nowy blok w (...)
2021-06-30
Czy Śląsk straci 2,6 mld euro? Społecznicy apelują do marszałka
2021-06-09
Herpetolodzy odłowią inwazyjne żółwie z Fosy Miejskiej
2021-06-08
Zaprojektuj "zieloną" ciepłownię przyszłości z NCBR
2021-05-31
Newsletter/ Obserwator TEPP (Transformacji Energetycznej Ponad Podziałami) Maj 2021
2021-05-27
Turów szansą na początek (zaplanowanego) końca węgla w Polsce
2021-05-20
Subregion Wałbrzyski- dekarbonizacja 2030, neutralność klimatyczna 2040
2021-05-17
NCBR wyłoni 40 półfinalistów Wielkiego Wyzwania: Energia
2021-05-14
Rowerem po wulkanach w Chile
2021-05-13
Sprzeciw wobec budowy nowego odcinka obwodnicy we Wrocławiu
2021-05-12
Będziemy zarabiać za bycie ekologicznym?
2021-05-05
Ptaki wędrowne mają coraz większe kłopoty
2021-05-05
Pomysły z Europy Środkowej na walkę ze skutkami zmian klimatu (...)
2021-05-04
Stanowisko Rady Krajowej Partii Zieloni ws. ratyfikacji Funduszu Odbudowy
2021-04-29
Fałszywy patriotyzm węglowy drogą do bezrobocia w Turowie
2021-04-28
Zatrzymać katastrofę czy aktywistów klimatycznych?
2021-04-26
Rozmowa z Anną Dziadek, prezeską Stowarzyszenia *NIE kopalni odkrywkowej*
2021-04-26
80%, a może nawet 90% ciepła z OZE. Nowe przedsięwzięcie (...)
2021-04-23
NIK o ochronie ludzi przed szkodliwym wpływem tworzyw sztucznych
2021-04-22
Od Bauhausu do NEB – lekcja z przeszłości dla przyszłości
2021-04-20
Podpisz petycję w sprawie powołania unijnego Komisarza ds. Dobrostanu Zwierząt
2021-04-08
Petycja "Stop! elektrowni fotowoltaicznej w Giebułtowie na terenie NATURA 2000."
Licencja Creative Commons Materiały zgromadzone na serwisie dostępne są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe
Korzystanie z naszego serwisu oznacza akceptację przez Państwa naszej Polityki prywatności.
Zobacz więcej