Poza kontrolą - analiza systemu kontroli palenisk domowych.

Raport zbiorczy prezentujący wyniki badań w obszarze oceny aktualnego systemu kontroli palenisk domowych pod kątem spalania odpadów oraz przestrzegania uchwał antysmogowych, wraz z rekomendacjami dla instytucji, na których ciąży obowiązek kontrolny w tym obszarze.

Celem niniejszego raportu jest analiza działającego obecnie w Polsce systemu kontroli palenisk oraz zaprezentowanie rekomendacji, które pozwoliłyby ten system usprawnić.

Dlaczego kontrola systemu palenisk? Biorąc pod uwagę, że to właśnie emisja z domowych kotłów, pieców i kominków stanowi główne źródło zanieczyszczenia powietrza pyłem i rakotwórczym bezno[a]pirenem, kontrola nad tym co jest spalane, w jakich urządzeniach i w jakich warunkach powinna stanowić podstawę krajowej strategii na rzecz poprawy jakości powietrza.

Analiza obejmuje system kontroli palenisk pod kątem przestrzegania zakazu spalania odpadów. Przepis istnieje w polskim prawie już od 20 lat, w związku z czym powinny zostać wykształcone odpowiednie mechanizmy kontrolne. Należy jednak zauważyć, że docelowo kontrola palenisk powinna odnosić się do znacznie szerszego zakresu i obejmować wszystkie zapisy uchwał antysmogowych, w tym jakość paliwa oraz rodzaj instalacji. Już teraz możliwa jest kontrola jakości stosowanego w gospodarstwach domowych paliwa, a za kilka lat niezbędna będzie kontrola wszystkich urządzeń grzewczych na paliwa stałe pod kątem ich zgodności z uchwałami (czy spełniają wymogi klasy 5 lub ekoprojektu). Bez skutecznej kontroli na poziomie gospodarstw domowych, uchwały antysmogowe pozostaną w dużej mierze martwym ­prawem.

Jak wskazują wyniki analizy w gminach, gdzie nie istnieje straż gminna lub miejska, system kontroli jest wysoce dysfunkcyjny. W gminach wiejskich statystycznie przeprowadzanych jest jedynie 11 kontroli rocznie, a średnia dla wystawianych mandatów jest mniejsza niż jeden na rok! W jednej piątej z badanych gmin nie przeprowadzono żadnej kontroli.

W większości gmin miejsko-wiejskich i wiejskich system kontroli, jeśli w ogóle istnieje, opiera się o urzędników. Jest to rozwiązanie wysoce dysfunkcyjne, gdyż prowadzenie kontroli jest jednym z wielu obowiązków wykonywanych przez urzędników. Ponadto, kontrole w większości przypadków przeprowadzane są jedynie w godzinach pracy urzędu – a więc w innych godzinach niż dorzucane jest zazwyczaj paliwo do kotła czy pieca. Dodatkowo, urzędnicy nie są uprawnieni do wystawiania mandatu, co sprawia, że kontrolę mają zazwyczaj charakter informacyjno-edukacyjny. Bardzo rzadko wykorzystywana jest możliwość skierowania sprawy do sądu – zapewne przez czasochłonność tej procedury. Kolejną ważną barierą w mniejszych miejscowościach jest mocne osadzenie urzędników w społeczności lokalnej, co utrudnia prowadzenie działań penalizacyjnych.

Biorąc pod uwagę powyższe, podstawowymi zmianami, które pozwolą usprawnić system kontroli są: wprowadzenie obowiązku posiadania przez gminę funkcjonariuszy prowadzących kontrole, umożliwienie gminom tworzenia straży międzygminnych w celu zmniejszenia kosztów i zapewnienia anonimowości kontrolującym oraz wprowadzenie skutecznego systemu kontroli nad gminami pod względem wywiązywania się w powyższego obowiązku. Kontrolę taką powinny sprawować wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska. Ilościowe obowiązki gmin związane z kontrolą palenisk, powinny być zapisane w programach ochrony powietrza.

W niniejszym opracowaniu znajdują się również wskazówki co do działań bardziej doraźnych, w tym: utworzenie centrum kompetencji dla funkcjonariuszy sprawujących kontrolę nad paleniskami, umożliwienie odzyskiwania kosztów poboru próbek przez gminy czy rekomendacje dotyczące budowania świadomości społecznej.

W części końcowej opracowania znajduje się karta dobrych praktyk dla funkcjonariuszy zajmujących się kontrolą palenisk. Zawiera ona praktyczne wskazówki dotyczące budowania skutecznego systemu kontroli, wraz z przykładami miejscowości, które takie działania wdrożyły. Mamy nadzieję, że już teraz staną się one inspiracją do budowania bardziej skutecznych systemów kontroli.

pobierz raport