Dolny śląsk: raport DAS - straże miejskie vs smog

Raport z działalności straży miejskich i gminnych związanej z interwencjami ws. spalania odpadów na terenie województwa dolnośląskiego

Głównym powodem sporządzenia Raportu była chęć poznania działań straży miejskich i gminnych (SM/G) w przedmiocie nas interesującym  - nielegalnego spalania odpadów  - części ogólniejszego, szkodliwego dla społeczeństwa i środowiska zjawiska niskiej emisji.
Polska plasuje się w niechlubnej czołówce krajów o najgorszym zanieczyszczeniu powietrza w Europie . Straty zdrowotne i finansowe jakie z tego powodu ponosi nasze społeczeństwo są ogromne i ciągle rosną . Całkowity koszt związany z zanieczyszczeniami powietrza w roku 2012  w skali Europy wyniósł 59 bilionów euro, w przeliczeniu 115 euro na mieszkańca. Uszczegóławiając: główne czynniki zanieczyszczające powietrze „kosztowały” nas 40 bilionów euro, dwutlenek węgla – 18 bilionów, metale ciężkie 0,34 biliona oraz zanieczyszczenia organiczne – 0,10 biliona.

Obowiązkiem każdego kraju jest dbałość o zdrowie i byt obywateli oraz dążenie do poprawy warunków życia. Odnosi się to także do jakości powietrza i jego wpływu na zdrowie oraz kondycję społeczeństwa. Zapisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wyraźnie to podkreślają (Art. 5. Art. 31., Art. 68., Art.74., Art.86.). Rzetelne dane są zaś podstawą wiedzy i działania, umożliwiającą poznanie skali problemu niskiej emisji i jego przyczyn.

Jednym z głównych czynników złej jakości powietrza w miejscach, w których mieszkamy, jest niska emisja. Szczególnie dotyczy to mniejszych miejscowości – pozbawionych komunalnej sieci ciepłowniczej. Także w dużych miastach, w szczególności na terenach jedno i wielorodzinnych domów, problem ten jest bardzo dokuczliwy, głównie w sezonie grzewczym. Najbardziej drastyczną przyczyną zatruwania powietrza jest  dodatkowo i nadal nagminne palenie odpadów w domowych piecach. Z kominów takich domów wydostają się różne toksyczne substancje gazowe i pyłowe, bardzo szkodliwe dla zdrowia i życia. Palenie plastiku, kabli, starych mebli, ram okiennych, opon, oleju przepracowanego i innych odpadów wynika z braku świadomości, z pozornej oszczędności i lenistwa, być może nadal z braku wiedzy i, niestety,  czasami także z biedy.
Coraz bardziej odpowiedzialne społeczeństwo winno jednak radzić sobie z takimi problemami z pomocą dostępnej, już istniejącej wiedzy, narzędzi prawnych i finansowych, a także korzystając ze wsparcia i aktywności władz samorządowych. Obecnie jednak efektywne uregulowania prawne wzmacniających samorządy i społeczeństwo w dążeniu do tego celu są słabe.

Przypomnienie aktualnego stanu prawnego dotyczącego problemu spalania odpadów
Spalanie odpadów - poza dostosowanymi do tego celu specjalistyczymi instalacjami - jest wg polskiego prawa nielegalne a więc podlega przepisom karnym:

1. Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. Nr 0, poz. 21):
   – art. 191 – kto termicznie przekształca odpady poza spalarnią odpadów lub współspalarnią odpadów podlega karze aresztu (do 30 dni) albo grzywny (do 5 tys. zł) Kodeks Karny ( Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z późn. zmianami)
   – art. 225 § 1 – kto osobie uprawnionej do przeprowadzenia kontroli w zakresie ochrony środowiska lub osobie przybranej jej do pomocy udaremnia lub utrudnia wykonanie czynności służbowej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
2. Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tj. Dz. U. z 2012 r. poz. 391 z późn. zm.):
3. - art. 5 ust. 1 (pkt 1) - właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku przez wyposażenie nieruchomości w urządzenia służące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, (pkt.3b) pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych w sposób zgodny z przepisami odrębnymi,
   - art. 10 ust. 2 – kto nie wykonuje obowiązków wymienionych w art. 5 ust. 1 podlega karze grzywny.

Na strażach miejskich i gminnych (SM/G) spoczywa obowiązek pilnowania przestrzegania prawa, także w zakresie gospodarowania odpadami zagrażającymi środowisku i społeczeństwu, ochrony środowiska i kontroli gospodarowania odpadami (Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Ustawa o odpadach). Nie ogranicza się to jednak tylko do monitorowania zdarzeń i karania, ale też do prewencji poprzez edukację i współpracę z innymi jednostkami.

W województwie dolnośląskim jest 169 gmin. straże miejskie/gminne (SM/G) są obecnie w 42 z nich, tj. w 25%  wszystkich gmin. Zatem w pozostałych, czyli w 75%  gmin, straży nie ma (!). W jednej, w Pieszycach, straż zlikwidowano. W innej gminie, jedynej (w Polkowicach), zwiększono liczebność straży.

Niniejszy raport został sporządzony w celu poznania skali problemu spalania odpadów w dolnośląskich gminach z punktu widzenia i działania SM/G. Tak więc dotyczył tylko wycinka zjawiska niskiej emisji, ale najgroźniejszego i chyba najsłabiej zbadanego. Dane uzyskane zostały od gmin, w których funkcjonują SM/G.
Szczegółowa ankieta z pytaniami [załącznik] została wysłana imiennie do komendantów wszystkich 42 straży oraz do wiadomości władz gminnych. Naszym celem było uzyskanie odpowiedzi od wszystkich straży, aby, skoro straże obecne są tylko w co czwartej gminie, uzyskać maksymalnie miarodajne i reprezentatywne dane. Uzyskanie danych od wszystkich straży nie obyło się bez trudności, wymagało cierpliwości i konsekwencji – ponagleń mailowych oraz przypomnień telefonicznych. Często trudności w udzieleniu nam odpowiedzi miały charakter obiektywny i wynikały z prozaicznych powodów, jak sezon urlopowy, lub uszczuplony skład straży. W mniejszych i uboższych gminach liczba funkcjonariuszy w stosunku do ilości obowiązków jest często niewspółmiernie mała, co również było przyczyną opóźnień w odpowiedzi. Niemniej jednak, ostatecznie, uzyskaliśmy odpowiedzi od wszystkich 42 straży.

W dalszej części raportu przedstawiamy analizę danych oraz wnioski jakie na ich podstawie sformułowaliśmy, które winny posłużyć do wzmocnienia efektywności pracy straży miejskich i gminnych w zwalczaniu nielegalnego spalania odpadów.