List do Ministra Srodowiska w sprawie zanieczyszczonego powietrza

Każdego roku, z powodu złego stanu powietrza umiera przedwcześnie ponad 400,000 obywateli Unii, w tym 44,764 Polaków.

DO: Pan Maciej H. Grabowski - Minister Środowiska
DW: Pani Elżbieta Bieńkowska – Minister Infrastruktury i Rozwoju, Pan Bartosz Arłukowicz – Minister Zdrowia

W sprawie: Wymiana opinii na temat Pakietu Komisji Europejskiej dotyczącego poprawy jakości powietrza [Clean Air Policy Package], posiedzenie Rady Unii Europejskiej ds. Środowiska, 12 czerwca 2014 r.

Warszawa, 4 czerwca 2014

Szanowny Panie Ministrze,

Piszemy do Pana w sprawie wymiany opinii na temat Pakietu Komisji Europejskiej dotyczącego poprawy jakości powietrza, które będzie miało miejsce podczas następnego posiedzenia Rady ds. Środowiska.

Zła jakość powietrza ma bardzo negatywny wpływ na nasze zdrowie oraz na środowisko, w którym żyjemy. Każdego roku, z powodu złego stanu powietrza umiera przedwcześnie ponad 400,000 obywateli Unii, w tym 44,764 Polaków¹.

Szacuje się, że w samym 2010 r., w Polsce² koszty opieki medycznej generowane przez ten problem oscylowały w granicach 39,194 do 117,582 miliardów euro. Ponadto, zanieczyszczenie powietrza ma bardzo negatywny wpływ na całe ekosystemy, tereny uprawne, a także budynki i pomniki.

Pakiet dotyczący poprawy jakości powietrza, zaprezentowany w grudniu przez Komisję Europejską jest krokiem w dobrym kierunku, nie jest to jednak krok wystarczający. Zarówno skala problemu, jak i dobrze udokumentowane korzyści zdrowotne i ekologiczne, które można osiągnąć za pomocą bardziej odważnych działań, to mocne argumenty skłaniające Radę do podjęcia działań bardziej radykalnych niż te, zaproponowane przez Komisję. Nawet w przypadku najbardziej ambitnego scenariusza działań rozważanego przez Komisję, korzyści wciąż przewyższałyby koszty o 8-157 miliardów euro w całej Unii Europejskiej3. Jeśli jednak projekt Komisji zostanie przyjęty, ponad połowa obecnych problemów nie zostanie rozwiązana. W roku 2030 wciąż ponad 260.000 obywateli Unii umrze przedwcześnie z powodu złej jakości powietrza, w tym 28,465 w Polsce⁴.

Ma Pan możliwość współtworzyć bezpieczną przyszłość, przyczynić się do ratowania ludzkiego życia i pomóc osiągnąć znaczące korzyści gospodarcze, zarówno dla Europy, jak i dla Polski.

W związku z powyższym, apelujemy do Pana o:

Poparcie nowej, ambitnej Dyrektywy w sprawie krajowych pułapów emisji (NEC).

Zanieczyszczenie powietrza nie zna granic. Większość krajów cierpi z powodu zanieczyszczeń emitowanych przez inne kraje członkowskie. Dyrektywa NEC do kluczowe narzędzie, dzięki któremu stanie się możliwe polepszenie jakości powietrza i zmniejszenie emisji zanieczyszczeń na terenie całej Europy. Dyrektywa powinna przewidywać odważne zobowiązania krajów dotyczące ograniczenia emisji wszystkich substancji zanieczyszczających powietrze, w tym metanu i rtęci, na lata 2020, 2025 i 2030. Do roku 2030, wszystkie kraje członkowskie powinny osiągnąć cele związane z poprawą jakości powietrza, przedstawione w szóstym i siódmym Programie Działań na Rzecz Ochrony Środowiska, czyli uzyskać „poziomy  jakości powietrza, które nie powodują znacznego negatywnego wpływu oraz zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i środowiska”. Obecnie 90 proc. obywateli Unii zamieszkuje obszary miejskie i jest bezustannie wystawiona na działanie zanieczyszczeń, których poziom jest uznawany za szkodliwy dla ludzkiego zdrowia⁵.

Działanie na rzecz zaostrzenia norm zanieczyszczenia powietrza średnich obiektów energetycznego spalania.

Zaostrzenie norm przyczyni się do redukcji zanieczyszczenia powietrza w miejscu, w którym ono powstaje. Jest to jedna z najbardziej skutecznych metod polepszania jakości powietrza i realizacji wyżej wymienionych celów. Wartości graniczne emisji powinny odpowiadać wartościom, jakie można osiągnąć za pomocą najskuteczniejszych z dostępnych technik i zacząć obowiązywać przed rokiem 2020. Obiekty powinny spełniać szereg wymogów dla danego typu lokalizacji i być poddawane ciągłej kontroli emisji.
Ostatnio, zanieczyszczenie powietrza zostało uznane przez Światową Organizację Zdrowia za jedno z największych zagrożeń dla zdrowia na świecie. Problem ten jest zbyt poważny, aby Unia stosowała jedynie półśrodki. Musi stanąć z problemem twarzą w twarz.Bardziej szczegółowe informacje znaleźć można w załączniku do niniejszego listu.

1 Cost-benefit Analysis of Final Policy Scenarios for the EU Clean Air Package, marzec 2014, strony 48-49
2 Tamże, str 52
3 Final Policy Scenarios of the EU Clean Air Policy Package, IIASA TSAP Report #11, luty 2014, dane MTFR , strona 21
4 Cost-benefit Analysis of Final Policy Scenarios for the EU Clean Air Package, marzec 2014, strony 60-61
5 Raport w sprawie jakości powietrza opublikowany przez Europejską Agencję Środowiska w 2013 r.

Załącznik

I. Uwagi dotyczące dyrektywy w sprawie redukcji krajowych emisji niektórych substancji zanieczyszczających powietrze.

Wprowadzenie poprawek do dyrektywy w sprawie krajowych pułapów emisji (NEC) zaprezentowanej w grudniu przez Komisję Europejską ma kluczowe znaczenie. Projekt dyrektywy zakłada wprowadzenie zobowiązań redukcji emisji dla pięciu typów substancji zanieczyszczających do roku 2020 i sześciu substancji do roku 2030, a także niewiążących celów pośrednich do roku 2025. W projekcie znalazły się również zapisy mające na celu realizację tych założeń, głównie poprzez wdrożenie odpowiednich programów krajowych. Niestety, propozycje Komisji w tym zakresie wydają się niewystarczające i nie pozwalają na zmniejszenie emisji do poziomu, który gwarantowałby bezpieczeństwo zdrowia i środowiska.

Krajowe pułapy emisji planowane na rok 2020 są zdecydowanie zbyt wysokie. W praktyce, ich wprowadzenie oznaczałoby, że kraje członkowskie mogłyby emitować nawet więcej zanieczyszczeń, niż zakłada to obecne prawodawstwo (tzw. „scenariusz podstawowy”). Innymi słowy, wprowadzenie tego typu pułapów nie przyniosłoby żadnych dodatkowych korzyści dla zdrowia obywateli i ochrony środowiska. Szacuje się, że w 2020 roku, 340,000 Europejczyków umrze przedwcześnie z powodu złej jakości powietrza, a w 65 proc. stref jakości powietrza UE, stężenie pyłu PM2,5 wciąż będzie przekraczać wartości rekomendowane przez Światową Organizację Zdrowia¹.

Krajowe pułapy emisji proponowane na rok 2030, których wprowadzenie planowano pierwotnie na rok 2025, są zbyt wysokie i zaproponowano je zbyt późno, aby rozwiązać problem zanieczyszczenia powietrza w Unii Europejskiej. Koncepcja zamknięcia 67-o procentowej luki pomiędzy scenariuszem podstawowym (co i tak będzie miało miejsce przed rozpoczęciem procedury przeglądu NEC), a tym co jest obecnie, technicznie wykonalne jest dość wąska. Nie bierze pod uwagę całego zakresu środków technicznych i pozatechnicznych, które umożliwiłyby działania znacznie skuteczniejsze, niż te, możliwe z technicznego punktu widzenia, i znacznie zmniejszyłyby koszty takich działań. Przyjęty scenariusz nie zakłada na przykład działań mających na celu poprawę wydajności energetycznej, pomimo faktu, iż tego typu działania zmniejszyłby zanieczyszczenie powietrza przy bardzo niskich kosztach. Co więcej, pułapy emisji na rok 2030 w żaden sposób nie rozwiązują kwestii zdrowia mieszkańców Europy, narażonych na zanieczyszczenia. Szacuje się, że w 2030 r., nastąpi ponad 260,000 przedwczesnych zgonów spowodowanych tym problemem2.

Komisja nie skorzystała z okazji, aby zaproponować redukcję emisji rtęci, substancji skażającej środowisko na skalę globalną, która ma znaczny negatywny wpływ na zdrowie ludzkie i środowisko. Objęcie emisji rtęci postanowieniami Dyrektywy NEC to jedyny sposób, który pozwoli na całkowitą redukcję emisji rtęci i pozwoli zmierzyć się z problemem transgranicznego zanieczyszczania powietrza rtęcią na terenie Unii Europejskiej. Pułapy tego typu obliczono w poprzednich badaniach zleconych przez Komisję3. Pozostawałyby one w ramach strategii Wspólnoty w zakresie rtęci przyjętej w 2005 r., a także Konwencji z Minamaty w sprawie rtęci, przynosząc korzyści zarówno dla ludzkiego zdrowia, jak i całych ekosystemów, dzikich zwierząt i środowiska naturalnego.

Polityka Unijna i odpowiednie środki krajowe pozwolą ograniczyć zanieczyszczenie powietrza i osiągnąć długoterminowe cele UE w zakresie polepszania jakości powietrza. Przyjęcie odpowiednich środków na poziomie indywidualnych państw powinno zagwarantować nie tylko zgodność z wytycznymi co do pułapów, ale także z siódmym Programem Działań na Rzecz Ochrony Środowiska, a zwłaszcza z ograniczeniami zalecanymi przez Światową Organizację Zdrowia. Tego typu środki powinny zostać opracowane we współpracy z obywatelami i regularnie modernizowane.

Bardzo prosimy o poparcie w następujących kwestiach:

• zmniejszenie krajowych pułapów emisji na 2020 r. poniżej wartości przewidywanych przez protokół z Göteborga, w celu polepszenia jakości powietrza w nachodzących latach (włączając w to pułapy emisji metanu);
• zaostrzenie limitów emisji na rok 2030, w celu osiągnięcia celów dotyczących jakości powietrza zakładanych przez Unię Europejską, tj. osiągnięcie „poziomów jakości powietrza, które nie powodują znacznego negatywnego wpływu oraz zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i środowiska”;
• dodatkowo wprowadzenie prawnie wiążących krajowych pułapów emisji na 2025 r. ( włączając to pułapy emisji metanu)
• wprowadzenie krajowych pułapów emisji rtęci na 2020, 2025 i 2030 r.;
• wprowadzenie ogólnoeuropejskich regulacji wspierających wdrażanie pułapów krajowych i realizację celów długoterminowych przed rokiem 2030, ze szczególnym naciskiem na kwestię najbardziej problematycznych źródeł zanieczyszczeń, takich jak grzejnictwo domowe, maszyny drogowe i niedrogowe, transport wodny, rolnictwo i rozpuszczalniki;
• zapewnienie większej spójności pomiędzy celami do zrealizowania a poszczególnymi elementami prawodawstwa unijnego w sprawie czystości powietrza;
• zapewnienie obywatelom i organizacjom pozarządowym dostępu do wymiaru sprawiedliwości; -dostosowanie unijnych norm jakości powietrza atmosferycznego do najnowszych wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia

II Uwagi na temat projektu Komisji Europejskiej dotyczącego dyrektywy w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza ze średnich obiektów energetycznego spalania

W ramach Pakietu dotyczącego poprawy jakości powietrza przyjętego dnia 18 grudnia 2013 r., Komisja Europejska zaproponowała wprowadzenie nowej dyrektywy dotyczącej ograniczenia emisji z instalacji energetycznego spalania o nominalnej mocy cieplnej pomiędzy 1 a 50 MW.
Projekt zakłada ustalenie granicznych wielkości emisji (ELV) dla tlenków azotu (NOx), dwutlenku siarki (SO2) i cząstek stałych (PM), czyli trzech substancji zanieczyszczających, które są szczególnie groźne dla ludzkiego zdrowia, ekosystemów, upraw i materiałów. Projekt ten jest szczególnie ważny, gdyż umożliwi redukcję emisji z tego sektora na terenie całej Unii, co przełoży się na poprawę jakości powietrza i pozwoli krajom członkowskim wypełnić zobowiązania określone w dyrektywie w sprawie jakości powietrza i dyrektywy w sprawie krajowych pułapów emisji.

Proponowane graniczne wielkości emisji są jednak zbyt wysokie, w porównaniu do wielkości, które mogą zostać osiągnięte przy użyciu najskuteczniejszych obecnie dostępnych technik, a także biorąc pod uwagę prawo obecnie obowiązujące w niektórych krajach członkowskich. Tyczy się to zwłaszcza zaproponowanych pułapów emisji tlenków azotu, do których osiągnięcia wystarczą jedynie podstawowe metody kontroli zanieczyszczeń, pomimo faktu, że metody wtórne (np. czyszczenie gazów spalinowych za pomocą selektywnej redukcji katalitycznej i selektywnej redukcji niekatalitycznej) są już powszechnie rozpowszechnione i dostępne. Wartości wskaźników emisyjnych przedstawione w załączniku III do projektu dyrektywy pokazują, że emisje NOx z kotłów mogłyby być znacznie niższe (3 razy dla biomasy stałej, 6,5 razy dla innych paliw stałych, 5 razy dla ciężkiego oleju napędowego i ponad 2 razy dla paliw gazowych). Wartości wskaźników emisyjnych dla turbin i silników spalinowych mogłyby być niższe nawet 12 razy, w zależności od wykorzystywanego paliwa. W związku z tym, projekt Komisji pozwoliłby obiektom energetycznego spalania emitować w 2025 r. prawie trzy razy tyle tlenków azotu, ile przewiduje obecnie prawodawstwo niektórych krajów członkowskich (340.000 ton zamiast 117.000 ton). To samo tyczy się cząstek stałych z kotłów (3 razy więcej dla kotłów o mocy 1-5Mw i 6 razy więcej dla kotłów o mocy 5-50Mw).

Wprowadzenie granicznych wielkości emisji (ELV) nastąpi zbyt późno.
Zgodnie z projektem dyrektywy, obecnie działające zakłady musiałyby zredukować emisje dopiero w 2025 r. (duże obiekty) i 2030 r. (mniejsze obiekty). Nowe obiekty musiałyby sprostać tym wymaganiom trochę wcześniej – rok przed planowanym terminem transpozycji.

Kolejnym słabym punktem projektu dyrektywy jest brak jakichkolwiek regulacji dotyczących przyznawania koncesji, monitorowania i raportowania. W przeciwieństwie do większych obiektów objętych Dyrektywą w sprawie emisji przemysłowych, w przypadku średnich obiektów energetycznego spalania nie przewiduje się przyznawania jakichkolwiek pozwoleń na działalność.

Wprowadzenie pozwoleń umożliwiłoby wdrożenie dodatkowych warunków dla danego typu obiektu, aby zmniejszyć jego szkodliwy wpływ na wodę i glebę, bądź zapobiec dalszemu skażeniu powietrza w miejscach, gdzie jakość powietrza atmosferycznego może poważnie zagrażać zdrowiu ludzkiemu. Wydawanie tego typu pozwoleń umożliwiłoby partycypację społeczną. Ponad to, należy stwierdzić, że proponowane wymagania dotyczące monitorowania i raportowania są zbyt ograniczone (okresowe pomiary co rok bądź co 3 lata, w zależności od kategorii obiektu, raportowanie co 5 lat).

Bardzo prosimy o poparcie w następujących kwestiach:

• -dostosowanie granicznych wielkości emisji do wielkości, które są możliwe do uzyskania przy wykorzystaniu najlepszych dostępnych technik (BAT), ak ma to miejsce w przypadku większych obiektów na terenie UE;
• -wprowadzenie terminu, w którym istniejące zakłady muszą dostosować się do granicznych wielkości emisji przed rokiem 2020 i upewnienie się, że nowe zakłady spełniają te wymogi przed wejściem w życie dyrektywy;
• -wprowadzenie zintegrowanego systemu pozwoleń, na wzór tych odnoszących się do większych obiektów, które obowiązują w niektórych państwach członkowskich;
• -zaostrzenie proponowanych regulacji dotyczących monitorowania i raportowania.

1 European Commission’s Impact Assessment, strona 24
2 Cost-benefit Analysis of Final Policy Scenarios for the EU Clean Air Package, marzec 2014, strony 60-61
3 Raport TSAP Report nr 10, strona 42: http://ec.europa.eu/environment/air/pdf/review/TSAP-Report-10.pdf