O ekonomicznych ryzykach programu rozwoju energetyki jądrowej w Polsce

***

Z krajowej perspektywy, warto także zwrócić uwagę, że bardzo nieliczne, realizowane w ostatnich latach w USA i Europie Zachodniej projekty inwestycyjne po pierwsze, potwierdzają, że nie udało się – mimo wielokrotnie składanych obietnic przez budowniczych elektrowni – zahamować wzrostu kosztów budowy; świadczą o tym wielkokrotne – od 3 do 5 razy – przekroczenia wyjściowych budżetów i harmonogramów; w tym drugim przypadku powoduje to dodatkowy wzrost kosztów finansowania tego rodzaju inwestycji, nawet do poziomu 50% całkowitych kosztów budowy po drugie, są realizowane w krajach, w których nowe bloki będą zastępować stare bloki, co z punktu widzenia kosztów rozwoju energetyki jądrowej jest znacznie tańszym rozwiązaniem w porównaniu z budową elektrowni w kraju nie posiadającym tego rodzaju potencjału, ponieważ musi on ponosić dodatkowe, bardzo znaczące koszty, zwłaszcza w obszarze tworzenia kapitału ludzkiego i odpowiedniej infrastruktury regulacyjno-nadzorczej; nic zatem dziwnego, że od 1991 roku mimo licznych zapowiedzi liczba krajów posiadających energetykę jądrową zwiększyła się tylko o jeden kraj.
Co więcej, są niewolne od skandali korupcyjnych i licznych przypadków nadużyć, a także sporów wokół odpowiedzialności za wykrywane błędy w procesie budowy.
Warto w związku z tym odnotować, że w kwestii inwestycji w dużą energetykę jądrową panuje oparte na badaniach i analizach przekonanie, że przyczyny wysokich kosztów mają charakter strukturalny i nie ma szans, aby uzyskać w tym zakresie istotną poprawę.

***

W tym kontekście zadziwiający jest brak głębszej dyskusji nad ekonomicznym wymiarem rozwoju energetyki jądrowej w Polsce, zwłaszcza w związku z nasuwającym się tu w sposób oczywisty – ze względu na ogromną skalę wydatków inwestycyjnych – pytaniem czy przyszły strumień przychodów zapewni zwrot tych nakładów. Odpowiedź na to pytanie wymaga określenia czynników, które decydują o ekonomice działania dużych elektrowni jądrowych. Ze względu na strukturę kosztów tego rodzaju źródeł wytwarzania, w której dominują koszty stałe – do 80% kosztów całkowitych – ich ekonomika wymaga ciągłego trybu działania („na okrągło” w trybie dobowym i rocznym).

Wymóg ten już teraz jest coraz trudniejszy do spełnienia w krajach o rosnącym udziale energetyki odnawialnej, w tym zwłaszcza solarnej i wiatrowej. Niestabilny charakter działania tego rodzaju źródeł powoduje, że wraz ze wzrostem ich udziału w produkcji energii elektrycznej zwiększać się musi stopień elastyczności działania źródeł dyspozycyjnych z obszaru energetyki konwencjonalnej. Pomijając już techniczne ograniczenia dużych bloków do zmiennego trybu ich działania, po to aby dostosować wielkość ich do zmieniającej się podaży energii elektrycznej z OZE, jeszcze ważniejszym ograniczeniem jest tu pogarszanie się ekonomiki tych bloków – rosnące koszty produkcji i zmniejszające się przychody – co w dłuższej perspektywie grozi przekształcaniem się tego rodzaju aktywów w tzw. aktywa osierocone, czyli niezdolne do generowania przychodów uzasadniających ich działanie.

***

Takie bezkrytyczne podejście do energetyki jądrowej byłoby słuszne tylko w przypadku braku alternatywy, jeśli chodzi o rozwiązanie problemu niestabilności i przerywalności pracy OZE. Jest to założenie z gruntu błędne, o czym świadczy chociażby fakt, że mimo deklarowania od dłuższego czasu przez rosnącą liczbę krajów chęci działań na rzecz dekarbonizacji sektora energetycznego i szerzej całej gospodarki, nie rośnie liczba krajów, które podejmują decyzję o budowie własnego potencjału wielkoskalowej energetyki jądrowej. Biorąc to pod uwagę, podjęcie takiej decyzji powinno być poprzedzone rozbudowaną analizą ekonomicznych uwarunkowań różnych scenariuszy możliwej w naszym kraju dekarbonizacji i ich oceną z punktu widzenia kosztów redukcji emisji przy zastosowaniu różnych, znanych już technologii, z których większość znajduje się już na etapie komercyjnego wdrażania. Wyniki takiej analizy powinny być następnie poddane, prowadzonej w sposób otwarty i transparentny, dyskusji z udziałem szerokich kręgów eksperckich.

***

Przystąpienie w takich warunkach do realizacji programu budowy energetyki jądrowej naraża więc nas na poważne ryzyka.

• Po pierwsze, perspektywa pogarszających się w sposób trwały warunków działania nowych elektrowni jądrowych może doprowadzić do zatrzymania ich budowy; na świecie, w tym także i w Polsce (Żarnowiec) zanotowano już liczne tego rodzaju przypadki.
• Po drugie, biorąc pod uwagę długi sięgający co najmniej 15 lat okres ich budowy i przyspieszający proces transformacji sektora determinowany wprowadzaniem nowych technologii zmieniających wszystkie ogniwa procesu tworzenia wartości w obszarze wytwarzania, dostarczania i zużywania energii elektrycznej, stopień niekompatybilności wielkoskalowej energetyki jądrowej może osiągnąć poziom uniemożliwiający generowanie przychodów w skali uzasadniającej ich efektywne działanie.
• Po trzecie, w obu w/w przypadkach oznaczałoby to spowolnienie rozwoju OZE i podniesienie kosztów dekarbonizacji sektora  

Łódź 23 08 2023
Prof. dr hab. Andrzej Szablewski
Instytut Nauk Ekonomicznych PAN