Energia obywatelska na rozdrożu.

Spółdzielnie energetyczne jako klucz do przyszłości samorządowej fotowoltaiki

Polskie samorządy w ciągu ostatnich lat wydały ponad 1,5 miliarda złotych na inwestycje w panele fotowoltaiczne, instalując łącznie ponad 350 MWp mocy.

Wyniki ogólnopolskiego badania, przeprowadzonego przez Łukasza Pałuckiego w ramach projektu realizowanego przez Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA, Fundację Zielone Światło i Zielony Instytut pokazują, że transformacja energetyczna na poziomie lokalnym nabiera tempa, ale stoi też przed nowymi wyzwaniami.

Nowe realia rozliczeń – wyzwanie dla JST

Od lipca 2024 roku wszystkie nowe instalacje fotowoltaiczne w samorządach rozliczane są w systemie net-billingu, który zastąpił dotychczasowy, korzystniejszy net-metering. Oznacza to, że energia oddana do sieci jest wyceniana według zmiennych stawek rynkowych, a nie jak wcześniej – na zasadzie rozliczenia ilościowego. Dla wielu Jednostek Samorządu Terytorialnego (JTS) to poważny problem: rzeczywiste skutki tej zmiany będą widoczne pod koniec 2025 roku, gdy pojawią się pierwsze pełne rozliczenia. W praktyce, bez dodatkowych rozwiązań, opłacalność inwestycji w panele PV może znacznie spaść.

Spółdzielnie energetyczne – lokalna odpowiedź na systemowe bariery

Badanie jednoznacznie wskazuje, że kluczowym rozwiązaniem dla samorządów są spółdzielnie energetyczne. To właśnie one pozwalają na powrót do bardziej przewidywalnych i korzystnych rozliczeń energii, zbliżonych do dawnych zasad net-meteringu. W modelu spółdzielni JST oraz lokalne instytucje i mieszkańcy wspólnie produkują i konsumują energię, optymalizując jej wykorzystanie i minimalizując straty związane z oddawaniem nadwyżek do sieci.

Spółdzielnie energetyczne to nie tylko niższe rachunki za prąd. To także większa niezależność energetyczna, stabilność finansowa i realne wsparcie dla lokalnej gospodarki. Dzięki wspólnemu zarządzaniu produkcją i konsumpcją energii, JST mogą lepiej dostosować moc instalacji do rzeczywistych potrzeb, zwiększając autokonsumpcję i ograniczając koszty przesyłu oraz podatki.

Skala inwestycji i potencjał transformacji

Z badania wynika, że aż 1,1 miliarda złotych z dotychczasowych inwestycji gmin wiejskich i miejsko-wiejskich można przenieść do spółdzielni energetycznych, co pozwoliłoby utrzymać korzyści z wcześniejszych inwestycji i zabezpieczyć się przed niekorzystnymi zmianami rozliczeń. Warto podkreślić, że w tradycyjnym modelu JST zużywają mniej niż 30% wyprodukowanej energii w godzinach jej produkcji – większość trafia do sieci, a jej wartość zostaje zredukowana przez obecny system rozliczeń. Model spółdzielni pozwala na lepsze zarządzanie tą energią i zwiększenie jej lokalnego wykorzystania.

Ekonomiczne i społeczne korzyści

Przejście na model spółdzielni energetycznych przynosi wymierne oszczędności. Po spłaceniu kredytu inwestycyjnego koszt energii dla członków spółdzielni może spaść nawet do kilku groszy za kilowatogodzinę, podczas gdy w tradycyjnym modelu JST płacą ponad 1 zł za kWh. To także szansa na walkę z ubóstwem energetycznym i budowanie odporności lokalnych społeczności na wahania cen energii.

Wnioski i rekomendacje

Ogólnopolskie badanie inwestycji fotowoltaicznych w JST pokazuje, że samorządy są gotowe do dalszych inwestycji w OZE, ale potrzebują narzędzi, które pozwolą im w pełni wykorzystać potencjał wyprodukowanej energii. Spółdzielnie energetyczne jawią się jako najbardziej efektywna i elastyczna forma organizacji lokalnej energetyki, umożliwiająca nie tylko oszczędności, ale też rozwój społeczności i lokalnej przedsiębiorczości,

W obliczu nowych regulacji i wyzwań rynkowych, to właśnie spółdzielnie energetyczne mogą stać się fundamentem nowoczesnej, obywatelskiej energetyki w Polsce – odpornej na kryzysy, przyjaznej środowisku i budującej siłę lokalnych społeczności.

Zobacz prezentację z wynikami badań

Projekt realizowany w ramach Inwestycji G1.1.4 Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększenia Odporności: Wsparcie dla instytucji wdrażających reformy i inwestycje w ramach REPowerEU