Beyond the Wood – the multiple services provided by Europe's forests

Pod takim tytułem odbyła się międzynarodowa konferencja w Brukseli dotycząca sytuacji europejskich ekosystemów leśnych, ich zagrożeń i potencjału.

Po wiekach wylesiania i degradacji, w ciągu ostatnich 200 lat europejskie lasy stopniowo przechodzą proces odnawiania dochodząc do stanu pokrycia ok 40 procent terenu Unii Europejskiej. Rośnie ich rola dla biogospodarki oraz do wytwarzania energii. Mają one jednak znacznie więcej usług do zaoferowania zarówno dla gospodarki, środowiska jak i społeczeństwa co czyni je kluczowy elementem kapitału naturalnego w Europie.

Lasy są niezwykłymi ekosystemami, cennym zasobem naturalnym i źródłem dochodów dla obywateli UE. Ponadto spełniają swoją rolę środowiskową wychwytując i magazynując dwutlenek węgla, a tym samym wpływając na złagodzenie zmian klimatu. Zapobiegają erozji gleby, oddziałują na jakość wody, chronią także przed powodziami i osuwiskami.

Reprezentują jedne z najbogatszych obszarów biologicznych w Europie. Poza swoimi „twardymi funkcjami” pełnią też „miękkie” - przyczyniają się do zdrowia i dobrego samopoczucia obywateli co jest rolą niedocenianą a przypominamy sobie o tym podczas upalnych dni, szczególnie w miastach.

Statystyka lasów europejskich:

• 40% własność publiczna, 60% lasów prywatnych
• dostarczają 3,5 mln miejsc pracy w różnych sektorach
• N2000 – 50% obszarów naturowych stanowią lasy
• pozyskanie produktów innych niż drewno: korek, rośliny lecznicze, grzyby i owoce leśne, orzechy
• procesy zapewnione przez lasy: ochrona gleby, oczyszczanie powietrza, bioróżnorodność, sekwestracja (izolowanie) węgla, poprawa jakości wody, rekreacja i zdrowie

Popyt na drewno i biomasę rośnie co sprawia że będąc cennymi są jednocześnie coraz bardziej zagrożone. Burze, pożary, szkodniki oraz częstsze uszkodzenia lasów zdarzają się coraz częściej , także wyniku zmian klimatycznych które powodują zaburzenia dotychczasowych cyklów. Lasy cierpią z powodu utraty ciągłości siedlisk i utraty różnorodności biologicznej. Wszystko to wpływa na ich odporność oraz produktywność jako zasobów naturalnych.

Do czynników mających największy wpływ na ekosystemy leśne należą zmiany habitatowe oraz klimatyczne, w dalszej kolejności gatunki inwazyjne, użytkowanie terenu oraz zanieczyszczenia.

Powstaje zatem pilna potrzeba znalezienia właściwej równowagi oraz zachowania i odpowiedniego zarządzania ekosystemami leśnymi, co stoi w konflikcie do gospodarki leśnej niektórych krajów.

Bieżącym przykładem może tu być Puszcza Białowieska gdzie zarysowuje się konflikt między podejściem przyrodników i naukowców wspieranym przez NGO'sy i opinię publiczną a podejściem leśników wyrażającym się w twardym zarządzaniu lasem jako zasobem drewna i produktem gospodarki człowieka.

Potrzebna jest więc dyskusja obejmująca główne problemy związane z lasami: zmiany klimatyczne, bioróżnorodność oraz polityka zarządzania.

Konferencja skoncentrowana była na ekosystemowych usługach leśnych poza tradycyjnymi w rozumieniu pozyskania drewna, zapewnieniu zrównoważonych rozwiązań prowadzących do utrzymania funkcji lasów, a także na zachowaniu i odpowiednim zarządzaniu tymi europejskimi ekosystemami jako podejściu całościowym. Wszystko to na bazie wybranych dobrych (i złych) przykładów oraz praktycznych rozwiązań.

Z ciekawszych pojęć dot. tematyki lasów warto wymienić:

• FISE – Forest Information system for Europe: Europejski system informacji o lasach, także informację w skali globalnej mogące mieć wpływ na ekosystemy leśne
• MAES – Maps of forest, mapy europejskich ekosystemów leśnych
• Natural Capital Accounting – pojęcie odnoszące się do naturalnego kapitału jako wliczającego się do istniejącego systemu makroekonomicznego. Odpowiedz na pytanie jak zasoby naturalne wliczają się w obecny system ekonomiczny.

Podczas konferencji padło pytanie czy bioenergia leśna jest neutralna węglowo?

„Tak. Spalanie leśnej biomasy powoduje emisję CO2 ale jest ona eliminowana przez wzrost nowych drzew implikując fakt iż zrównoważona gospodarka leśna opiera się na naturalnym węglowo wykorzystaniu odnawialnego źródła energii”

Również pojęcie „Cut and plant” znalazło swoje miejsce w dyskusji - zagadnienie wycinki starych drzew i nowych nasadzeń dokonywanych w szczególności przy inwestycjach.

Dopiero drzewa ponad 20-letnie można traktować jako pochłaniacz CO2 stąd też powyższy proceder (cut nad plant) dość często uprawiany w miastach nie spełnia swojej roli i jest mało efektywny. Zachowanie dużych dojrzałych drzew winno być priorytetem na co szczególna uwaga powinna być zwracana przy inwestycjach. Kżzda wycinka powierzchni leśnej, zadrzewionej ma bezpośredni związek z poziomem CO2 co potwierdza fakt wpływu lasów na proces mitygacji zmian klimatycznych.

Dyskutując o zasobach jako kapitale naturalnym, niezależnie od ich rodzaju, każdorazowo pojawiają się podobne elementy wskazujące na swego rodzaju upolitycznienie nauki:

domena naukowa i dane, ocena i wartościowanie zasobów, domena polityczna i regulacje prawne.

Bywa to nierzadko problemem gdy w grę wchodzi ocena zasobów naturalnych i zależące od tego decyzje polityczne i ekonomiczne. Problemy związane to:

• dostępność i jakość danych
• granice systemowe i czasowe
• dynamika zmieniających się w czasie parametrów i związane z tym działania
• rezultaty zależne od decyzji i zalożeń – „pkt widzenia zależny od punktu siedzenia”

Zaproponowane działania w odniesieniu do zasobów leśnych w skali europejskiej

• unikanie wylesienia, użytkowanie kaskadowe, ochrona ziemi jako podłoża
• zrównoważona gospodarka leśna
• nacisk na zwiększanie powierzchni zadrzewionych, szczególnie w miastach
• potrzeba integracji procesu mitygacji i adaptacji w polityce i strategiach użytkowania zasobów leśnych
• potrzeba odnowienia podejścia do użytkowania i ochrony lasów

Jednym z ciekawszych przykładów była prezentacja Niemiec - Black Forest National Park jako przykład stworzenia dodatkowego obszaru chronionego, poza obecnie już istniejącymi formami urzędowymi. Projekt poparty analizą i ekspertyzą PwC i polityczną dyskusją. Dalszym etapem umożliwiającym powstanie parku była akceptacja polityczna i administracyjna. Wszystko odbyło się oczywiście przy czynnym udziale lokalnego społeczeństwa.

Przy okazji podejścia projektowego poruszono także kwestię przejścia od wielkich zasad i założeń do działań w terenie. Jako podejście modelowe zaproponowano rozpoczęcie działań lokalnych i w miarę sukcesu, poszerzania ich na większą skalę. Zweryfikowanie oczekiwań i potrzeb w procesie budowania założeń, prowadzenie dialogu i follow up oraz monitoringu projektów po ich zakończeniu aby upewnić się czy docelowy efekt jest osiągany. Niestety szczególnie końcowe etapy projektów są często zaniedbywane co prowadzi nawet i do zniweczenia założeń i celów projektu.

Przykłady modelowyc projektów LIFE w kontekście zarządzania ekosystemami:

• Forest de Soigness – Belgium
• Bosco Fontana – Italy
• Natnet Lapland – Finland
• Life in Forest – Hungary
• Mount Athos- Greece

Jednym z ciekawszych i gorętszych punktów konferencji okazał się również czas poświęcony na aktualny konflikt narosły wokół Puszczy Białowieskiej. Nie obyło się bez protestów Greenpeace przed oficjalnym wystąpieniem Polskiego Ministra Środowiska, Jana Szyszko.

Podtrzymał on swoje znane już dotychczasowe stanowisko iż Puszcza jest dziełem człowieka, dobrze gospodarowanym za poprzednich kadencji i to działania uprzednich rządów doprowadziły do pogorszenia jej stanu, który Minister zamierza poprawić twardą ręką – zwiększając procent wycinki w tym międzynarodowym obszarze chronionym i nazywając to działanie „regeneracją układów przyrodniczych”. Przedstawił Puszczę jako dobrze udokumentowany zasób historyczno-przyrodniczy, chlubę narodu polskiego i dziedzictwo kulturowe ludności miejskiej oraz gospodarki leśnej wypowiadając się jednocześnie w imieniu miejscowej ludności, co w trakcie sesji pytań uzyskało swój odzew – od obecnej na sali przedstawicielki tejże społeczności.

Dane przytoczone przez Ministra:

• zapas drewna powinien oscylowac na poziomie 12mln3
• 3,5mln m3 leży – na zmarnowanie i przyczyniając się do zagrożenia siedlisk
• 180tys m3 – proponowany obszar wycinki w celu „ratowania siedlisk”
• 360tysm3 – przyrasta rocznie, co jest wg Ministra wystarczającym marginsem do dokonania planowanych cięć

Oficjalne stanowisko pozostaje niezmienne - stworzenie rezerwatu i obszaru N2000 ograniczyło możliwości kreowania bioróżnorodności i spowodowało że zamiera las posadzony ręką człowieka. Idąc dalej zaniknął niegdysiejszy układ gospodarczy Puszczy, powstały zabagnienia i zanikły siedliska priorytetowe. Jako przykład niszczenia siedlisk podał przypadek Rospudy. Zanegował planowaną rychłą wycinkę ze względu na prowadzoną obecnie prowadzi inwentaryzację Puszczy na którą przeznaczono 5mln zł.

Padło gorące zapewnienie o dbaniu o dobro Puszczy oraz zachęta do wdrożenia podobnego nastawienia do zarządzania lasami w innych krajach.

Jako iż przypadek Puszczy Białowieskiej jest kontrowersyjny zarówno na ponadnarodowość jak i wiekowość ekosystemu padło również pytanie o przypadki zastraszeń i przemocy wobec ekologów, naukowców i przyrodników któremu to Jan Szyszko zaprzeczył z uśmiechem na ustach.

Dzień konferencyjny udany i wartościowy, aczkolwiek patrząc na tematykę spotkania „Beyond the wood” na ironię zakrawała obecność dużej ilości materiałów drukowanych które z powodzeniem można by zastąpić nośnikami elektronicznymi.

Nasuwa się również pytanie o problem gospodarowania i zarządzania zasobami naturalnymi w dobie konfliktów o surowce, niepewności i jakości danych oraz ich waluacji ekonomicznej. Wszystko to sprowadza się do tego, iż o jakimkolwiek zasobie nie będziemy teraz rozmawiać, nadal nie ma zbyt jasnej strategii co do zrównoważonego nimi gospodarowania.

Miłym akcentem kończącym spotkania było hasło jednej prezentacji „May the forest be with you

Ewa Leś

Link o strony konferencji: http://ec.europa.eu/environment/forests/conference.htm