Wersja PDF (do druku)

Narzędzia równoważenia rozwoju (ekologizacja horyzontalna)

Zagospodarowanie przestrzenne

II PEP: System planowania przestrzennego... stanowi jedno z podstawowych narzędzi zarządzania środowiskiem…

Bardzo ważny wydaje się cel średniookresowy wymieniony w II PEP (pkt 160):

Zweryfikowanie ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego pod kątem:

• szerszego uwzględnienia problemów ochrony i kształtowania obszarów leśnych i zadrzewień (ograniczenia w działalności inwestycyjnej, tereny pod zalesienia i nasadzenia),
• zmniejszenia skali narażenia mieszkańców na ponadnormatywny hałas, zwłaszcza hałas transportowy na obszarach miejskich,
• zmniejszenia zapotrzebowania na pracę przewozową (transport),
• poprawę relacji pomiędzy powierzchnią terenów intensywnie zainwestowanych i powierzchnią terenów otwartych w jednostkach miejskich.

Wrocław ma opracowane studium zagospodarowania przestrzennego, które nie ma mocy planu. Stanowi ono jednak ważną wytyczną dla władz i inwestorów przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Prawo w tym wypadku przewiduje istotną rolę organizacji społecznych i poszczególnych ludzi przy opiniowaniu tych planów. To również forma społecznej kontroli nad przestrzenią, która w wypadku aglomeracji bywa wyjątkowo cenna. Kontrola taka zapobiega niekorzystnym zjawiskom, także korupcyjnym. Nic lepiej nie przeciwdziała korupcji jak przejrzystość procedur i jawność decyzji urzędników.

Zadaniem dla miasta kluczowym jest wykorzystanie planu przestrzennego jako narzędzia do realizacji misji miasta-ogrodu. Należy wyraźniej zaplanować docelowy wygląd całej przestrzeni miejskiej i realizację tego planu zagwarantować poprzez odwołanie się do zapisów ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. W ten sposób należy utrudniać istotne zmiany w planie, które mogłyby być wprowadzane na przykład pod wpływem nacisków bogatych, inwestorów. Zalecenia II PEP mogą być motywujące do dalszego planowania i realizacji terenów zielonych. Spektakularnym przykładem tego typu udanych działań jest odtworzenie lasu w zachodniej części miasta. Chodzi o tereny w okolicach osiedla na Nowym Dworze oraz na Żernikach, które kilka lat temu były monokulturowymi uprawami rzepaku lub kukurydzy, a obecnie są pięknymi młodnikami, gdzie można zobaczyć zające, sarny i bażanty. Plan przestrzennego zagospodarowania musi uwzględnić dla całego miasta strategię eliminowania i izolowania hałasu. Można stosować m.in. różne formy ekranów akustycznych wokół tras komunikacyjnych. Należy także zmieniać plan przestrzennego zagospodarowania w takim kierunku, aby zmniejszać mobilność mieszkańców.

Udział obywateli – wpływanie na decyzje urzędników i polityków

II PEP (pkt 161):
Podjęte zostaną niezbędne rozwiązania prawne, organizacyjne i finansowe dla stworzenia w urzędach administracji publicznej sprawnego systemu udostępniania i upowszechniania informacji oraz umożliwiania skutecznego udziału społeczeństwa w ochronie środowiska…

Nowa ustawa o dostępie do informacji publicznej wraz z prawem środowiskowym daje tu szereg możliwości, z których obie strony winny korzystać. Ludzie mają szerszy dostęp do kontroli i wpływu na decyzje lokalizacyjne. Ale jeśli wszystko przebiegło zgodnie z procedurami, nie mogą blokować inwestycji. Te przepisy mają pomagać również urzędnikom i inwestorom.

"Ocena" i procedura lokalizacji inwestycji podlega opiniowaniu i wymaga uzgodnień ze społecznością lokalną i zainteresowanymi organizacjami pozarządowymi. Często w procesie lokalizacji ma miejsce spór, padają przeciwstawne argumenty, rozpoczęcie inwestycji się odwleka. Dziwi zniecierpliwienie prezentowane przez część polityków i dziennikarzy w takich sytuacjach. Spór, debata, prowadząca do wyważonych decyzji, to istota demokracji i zrównoważonego rozwoju. Rzadko udaje się tu wszystkich zadowolić. Ale lepiej decyzje podjąć – rozstrzygając natu ralny konflikt wynikający z różnic poglądów. Rozstrzygnięcia należą do urzędników i władz lokalnych – wyłanianych w drodze demokratycznych wyborów i ponoszących odpowiedzialność polityczna przy następnych wyborach.

Warto przytoczyć pouczające doświadczenia z projektem budowy spalarni odpadów przemysłowych przy ul. Paczkowskiej.

Inwestor, część urzędników i eksperci byli za. To wątpliwości mieszkańców i radnych osiedlowych spowodowały zawiązanie komitetu, który doprowadził do ujawnienia negatywnych skutków budowy i eksploatacji spalarni i w rezultacie do rezygnacji z tej inwestycji.

Tabela 2. Najważniejsze zadania Programu wykonawczego do II PEP, w których przewidziana jest współrealizacja przez samorząd:

* numery tabel i punktów odnoszą się do Programu wykonawczego do II PEP,który jest dostępny na stronie internetowej Ministerstwo Środowiska www.mos.gov.pl

Program wykonawczy do II PEP

Ważną wskazówką na etapie realizacji programów, ale istotną również w procesach budowania strategii i planowania, jest Program wykonawczy do II PEP, który został przygotowany przez Ministerstwo Środowiska. Obecnie program po zaopiniowaniu przez Komisję Sejmową Ochrony Środowiska znajduje się na etapie konsultacji i przyjmowania przez rząd. Przewiduje on konkretne zadania do wykonania m.in. przez samorządy.

Należy przy planowaniu strategii i programów realizacyjnych miasta analizować na jakie cele i w jakich terminach Ministerstwo Środowiska przewiduje angażowanie środków.

Zadania miasta, a zmiany prawne dokonane w sferze ochrony środowiska

Jak już wyżej powiedziano w poprzedniej kadencji Sejmu przyjęto kilkanaście nowych ustaw "środowiskowych". W obecnej kadencji przygotowywane są poprawki i nowelizacje do wielu z tych ustaw (prawo o ochronie środowiska, o odpadach). Zmiany te mają naprawić oczywiste błędy, umożliwiając wydanie przepisów wykonawczych (II PEP zakładała, że pakiety obligatoryjnych przepisów wykonawczych powinny być wprowadzone do końca 2002 r., zaś przepisy fakultatywne – do końca 2005 r.). Dopiero ustawy wraz przepisami wykonawczymi stworzą spójny zbiór prawa środowiskowego. Dla władz miasta ważne są obowiązki ustawowe, takie jak przygotowanie pro gramu ochrony środowiska i planu gospodarki odpadami, powiatowo-gminnego w wypadku Wrocławia, do dnia 30 czerwca 2004 r. Programy te podlegają opiniowaniu przez Zarząd Województwa Dolnośląskiego.

Zarząd Województwa we współpracy z francuskim Rejonem Alzacji zlecił w 2002 r. przygotowanie "Strategii gospodarki odpadami komunalnymi Dolnego Śląska". Podjęto decyzję o rozwinięciu strategii w Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami w rozumieniu ustawy prawo o odpadach. Udział w komitecie pilotażowym tego przedsięwzięcia przedstawicieli miasta, stolicy regionu, a jednocześnie największego producenta odpadów powinien zaowocować lepszą koordynacją wzajemnych działań. W oparciu o ten plan wojewódzki Wrocław zobowiązany jest do przygotowania swojego planu odpadowego powiatowo-gminnego.

Pewnym krokiem wstecz w nowych przepisach, motywowanym zapewne chęcią uzgodnienia z formalnymi zapisami z dyrektyw UE, była rezygnacja z ustawowych zapisów o konieczności przygotowywania "programów zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska". Nie był to może najlepszy zapis, ale szedł on zdecydowanie dalej w kierunku ustawowego skłaniania m.in. do ekologizacji polityk sektorowych, czyli praktycznej realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. Zasada ta wciąż obowiązuje mając zakotwiczenie w konstytucji oraz, co wynika z poprzedniego rozdziału, w zapisach II PEP.

Tabela 3. Najważniejsze obowiązki dotyczące samorządu Wrocławia wynikające z ustawy Prawo ochrony środowiska (poś),ustawy o odpadach (uoo)oraz ustawy wprowadzającej powyższe prawa (uw):

Istotna jest także informacja, że art. 14 ust. 2 ustawy – prawo ochrony środowiska wprowadza 4-letnie okresy dla aktualizacji działań przewidzianych w II PEP. Dla wielu władz może być to fałszywy sygnał, że oto wracamy do branżowego rozumienia ochrony środowiska. Jestem przekonany, że nie będzie to dotyczyło władz naszego województwa i miasta.

Przecież to właśnie w ostatnich latach, w oparciu o zapisy poprzedniej ustawy, został przygotowany we współpracy z Holendrami wojewódzki program ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju.

Zadania i wyzwania wobec miasta w związku ze spodziewanym członkostwem naszego kraju w UE

Działania organów centralnych państwa są zdominowane przez przyszłe członkostwo w UE oraz proces do tego celu prowadzący. W odpowiedniej skali powinien ten proces być udziałem lokalnych struktur państwa, a wśród nich oczywiście gminy wrocławskiej. Wrocław ma spore i często dobre doświadczenia z współpracy w ramach miast partnerskich z unijnych krajów członkowskich. Miasto pokazało także, że skutecznie potrafi aplikować do otrzymania finansowego wsparcia m.in. z przedakcesyjnego funduszu ISPA. Władze miasta doprowadziły w bardzo dużej konkurencji (ok. 400 wniosków z całego kraju) do zwycięstwa 2 wniosków wspierających wieloma dziesiątkami milionów złotych dwie wrocławskie inwestycje dotyczące rekultywacji składowiska odpadów na Maślicach oraz rozwoju systemu kanalizacyjnego Wrocławia. Zdobyte przy tym doświadczenia są bardzo ważnym kapitałem, jeśli chodzi o przyszłe wykorzystanie będących do dyspozycji naszego kraju środków. A chodzi o niebagatelne pieniądze. W ciągu 3 lat: 2004-2006 Polska ma otrzymać wsparcie z Funduszu Spójności, który jest podobny w mechanizmach działania do Funduszu ISPA, w wysokości 2 mld Euro. Przewidywane jest także przydzielenie ok. 500 mln Euro z funduszy strukturalnych na inne działania w ochronie środowiska zarządzane przez Ministra Środowiska. Do tego należy doliczyć kilkaset milionów Euro, które zostaną rozdysponowywane w programach regionalnych.

Istnieją poważne obawy o zdolności naszego kraju do zaabsorbowania tych środków. Ekolodzy obawiają się też wspierania nienajwłaściwszych, a czasem wręcz szkodliwych inwestycji (jak np. prostowanie koryt rzek i zawężanie dolin rzecznych m.in. przez budowę obwałowań, które zwiększają zagrożenie powodziowe w dole rzek). Wygrają wnioski dobrze przygotowane – tu doświadczenia wcześniejsze są bezcenne, skonsultowane ze społecznościami lokalnymi. Potrzeba ich realizacji nie może budzić wątpliwości.

Strategia zrównoważonego rozwoju Wrocławia godna XXI wieku

Jesteśmy świadkami sporządzania licznych dokumentów, często za całkiem niemałe pieniądze, które lądują na półkach i do których mało kto zagląda. Duża część z tych prac była wykonywana w związku z wymaganiami Komisji Europejskiej i procesem naszego przystępowania do UE. Sporządzano je niekiedy w pośpiechu, często bez konsultacji. Szybko przyjmowane były przez kierownictwo resortu, niedługo potem przez rząd. Nowe dokumenty programowe realizujące zasadę zrównoważonego rozwoju Wrocławia powinny być lepiej przygotowywane.

Konieczne jest uspołecznienie przygotowywania nowej polityki ekologicznej Wrocławia i związanych z nią dokumentów wykonawczych. Właściwie nie powinna to być nowa polityka ekologiczna, ale zgodnie z tym, co napisano powyżej – strategia zrównoważonego rozwoju miasta. Jej zasady winny stanowić "Konstytucję Wrocławia", odporną na kadencyjność polityków miejskich. Oczywiste jest, że strategia ekorozwoju musi czerpać inspirację m.in. z II PEP i ZPEW. Dokument ten powinien powstać w procesie rozciągniętym w czasie w oparciu o opinie wrocławian i szeroką dyskusję, którą władze miasta z udziałem organizacji społecznych powinny zorganizować. Pośpiech jest tu nie wskazany. Mając ok 2 lat, zgodnie z zapisami ustaw, już dziś należałoby przystąpić do rzeczy. "Informator o stanie środowiska Wrocławia" może stanowić punkt wyjścia i inspirację dla takiej społecznej dyskusji. Rozpoczyna się proces, który przyniesie ważne programy i strategie działania na miarę XXI wieku.

Summary

A city friendly to environment and to the people this is a mission and challenge worthy of 21st century. Such a city will naturally participate in the realisation of main foundations of country’s "2nd National Ecological Policy". The ecological policy of a given agglomeration must be well integrated with other spheres of city’s activities. It is, therefore, necessarily to conduct public consultations while elaborating the "Strategy of Sustainable Development" for Wrocław. Besides providing executive documents, this strategy should also include waste management plan and environmental protection program for the city. The principles of this Strategy should ev