Wersja PDF (do druku)

Wrocław 10 lat po Rio

realizacja zaleceń i wytycznych Agendy 21 w kontekście Szczytu Ziemi w Johannesburgu

Tadeusz Borys

Dzięki uwzględnianiu w wielu dokumentach i działaniach potrzeby ochrony środowiska oraz znacznej aktywności społecznej mieszkańców, Wrocław ma szansę stać się liderem wśród miast idących drogą zrównoważonego rozwoju. Pełna realizacja zasad zrównoważonego rozwoju wymaga jednak stworzenia we Wrocławiu forum partnerstwa międzysektorowego. Niezbędna jest również spójna polityka zrównoważonego rozwoju miasta integrująca przyjęte polityki sektorowe, w tym w szczególności politykę ekologiczną, politykę transportową, politykę społeczno - gospodarczą oraz przestrzenną.

Zasady zrównoważonego rozwoju jako układ odniesienia dla wrocławskiej Agendy 21 - czy znamy zasady, które chcemy wprowadzać?

zasady zrównoważonego rozwoju (ZR) stanowią główny sprawdzian, czy deklaracja realizacji zrównoważonego rozwoju zawarta w celach strategicznych i programach realizacyjnych polityk sektorowych Wrocławia (polityki ekologicznej miasta, polityki gospodarczej i społecznej określonej w strategii rozwoju miasta oraz polityki przestrzennej określonej w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego)jest zgodna z istotą tego rozwoju i zaleceniami Agendy 21.

Szczególnie ważne znaczenie dla monitorowania zrównoważonego rozwoju Wrocławia mają zbiory zasad przyjęte w:

• Światowej Karcie Przyrody (5 zasad),
• Deklaracji z Rio (Karcie Ziemi - 27 zasad) i rozwinięte w Globalnym Programie Działań - Agenda 21,
• Unii Europejskiej (7 główne zasady),
• Drugiej polityce ekologicznej państwa (12 zasad - II PEP),
• europejskich sieciach miast zrównoważonego rozwoju (6 zasad - kryteriów).

Kluczowe znaczenie dla realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju na poziomie lokalnym ma uchwalona 10 lat temu Karta Ziemi , nazwana po Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro Deklaracją z Rio . Zawiera ona zbiór 27 podstawowych zasad ekorozwoju, praw i obowiązków państw i obywateli wobec środowiska naturalnego. Zapisy Deklaracj i, nawiązujące do przyjętej w 1982 roku Światowej Karty Przyrody i Raportu Brundland z 1987 roku, zostały uwzględnione m. in. w zasadach Programów Działań Unii Europejskiej oraz europejskich sieci miast zrównoważonego rozwoju, a w Polsce w nowej Konstytucji, w ustawowej definicji zrównoważonego rozwoju oraz w podstawowych dokumentach strategicznych, a w szczególności w Polityce ekologicznej państwa z 1991 roku oraz w Drugiej ekologicznej polityce państwa z 2000 roku (II PEP).

Zobowiązania samorządu wynikają z większości zasad zawartych w Deklaracji, a zwłaszcza z:

zasady 1 - stawiającej istoty ludzkie w centrum zainteresowania w procesie zrównoważonego rozwoju i przyznającej ludziom prawo do zdrowego oraz twórczego życia w harmonii z przyrodą;

zasady 3 - podkreślającej, że prawo do rozwoju musi być egzekwowane tak, aby sprawiedliwie uwzględniać rozwojowe i środowiskowe potrzeby obecnych i przyszłych pokoleń. Zasada ta, powszechnie uznawana za wiodącą - filar zrównoważonego rozwoju, określa prawo równego dostępu do środowiska traktowanego w kategoriach:sprawiedliwości międzypokoleniowej, międzyregionalnej i międzygrupowej oraz równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą (zasada 4 II PEP);związana jest silnie z postulatem zapewnienia wysokiego poziomu ochrony środowiska (zasada 2 II PEP),

zasady 4 - uznającej, że dla osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju, konieczne jest, aby ochrona środowiska stanowiła nierozłączną część procesów rozwojowych i nie była rozpatrywana oddzielnie od nich . Konieczność integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi (zasada 3 II PEP) oznacza równoważenie rozwoju w kategoriach środowiskowo- przestrzennych, ekonomicznych, społecznych i instytucjonalno- politycznych, czyli integrowanie poszczególnych ładów, wśród których ład środowiskowy odgrywa szczególną rolę;

zasady 5 - uznającej eliminowanie sfer ubóstwa i niedopuszczanie do ich powstawania (i związanego z tym bezrobocia)za jeden z podstawowych celów ZR na wszystkich poziomach zarządzania (wszystkie państwa i wszyscy ludzie powinni współpracować przy realizacji zasadniczego zadania, jakim jest wykorzenienie ubóstwa - co jest niezbędne do zapewnienia zrównoważonego rozwoju oraz do zmniejszenia różnic w poziomie życia większości ludzi na świecie - i dążyć do zaspokojenia ich potrzeb);

zasady 7, 10, 20, 21 i 22 - podkreślających zasadniczą rolę partnerstwa w tworzeniu i realizacji wizji rozwoju oraz budowy społeczeństwa obywatelskiego w każdej skali działań - lokalnej, regionalnej itd. Zasada ta - nazywana w II PEP zasadą uspołecznienia (zasada 6)- powinna być realizowana poprzez:

• stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków udziału (partycypacji społecznej)obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie planowania, podejmowania decyzji i realizacji ZR (planowanie partnerskie, funkcjonowanie forum społecznego z udziałem wszystkich sektorów lokalnej czy regionalnej społeczności itp.),
• dostęp obywateli do informacji o stanie ZR (stanie środowiska przyrodniczego, kulturowego i społecznego);

zasady 8 - podkreślającej konieczność rozwoju przyjaznych dla środowiska modelów produkcji i konsumpcji, szerzej - stylów życia (aby osiągnąć trwały i zrównoważony rozwój oraz poprawę jakości życia wszystkich ludzi, państwa powinny ograniczyć bądź wyeliminować modele produkcji lub konsumpcji zakłócające ten rozwój oraz promować odpowiednią politykę demograficzną).

Określone powinności dla samorządów wynikają też z zasad 15, 16 i 17, podkreślających znaczenie stosowania w szerokim zakresie prewencji (w tym przezorności)oraz skuteczności i efektywności działań prowadzonych w ramach polityki ekologicznej (zasady 1, 6, 7, 8 i 9 II PEP).

Polskie polityki ekologiczne państwa są istotnym nośnikiem informacji o zasadach Deklaracji z Rio. Z zapisów Drugiej polityki ekologicznej państwa przyjętej w 2000 roku wynika konieczność przestrzegania następujących zasad:1. Przezorności, 2. Integracji polityk, 3. Wysokiego poziomu ochrony środowiska, 4. Równego dostępu do środowiska, 5. Regionalizacji, 6. Uspołecznienia, 7. "Zanieczyszczający płaci" , 8. Prewencji, 9. Stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT), 10. Subsydiarności, 11. Klauzul zabezpieczających, 12. Skuteczności i efektywności ekonomicznej.

W wymienionych zbiorach zaleceń można wyróżnić dwie grupy zasad zrównoważonego rozwoju (por. tabela 1):

I. Pierwsza grupa to dwie zasady podstawowe o charakterze filarów zrównoważonego rozwoju, akcentujące to czego nie powinniśmy robić, aby ideę ZR rzeczywiście realizować.

II. Druga grupa to liczne zasady o charakterze wytycznych, akcentujące to, co i jak należy robić, aby ideę ZR wprowadzać w życie.

Obie grupy zasad, opisane w poniższym zestawieniu, powinny być podstawą do stałego podnoszenia jakości zapisów polityk sektorowych Wrocławia w procesach:

• rozbudowy systemu monitoringu wskaźnikowego ,
• aktualizacji celów i programów realizacyjnych.