Wersja PDF (do druku)

Gospodarka odpadami

Roman Żurawski

Do świadomości każdego z nas dociera fakt, że mamy decydujący wpływ na to, ile i jakie rodzaje odpadów "wyprodukujemy". Corocznie każdy mieszkaniec Wrocławia zostawia po sobie prawie 400 kg odpadów. Za coraz większą ich ilość płacimy coraz wyższą cenę. Płaci je również środowisko. Nieodzowne zatem staje się prowadzenie gospodarki odpadami z możliwie największym wykorzystaniem możliwości ich odzysku i recyklingu. Zamknięcie z końcem 2000 roku wysypiska odpadów komunalnych na Maślicach i wejście w życie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej są dodatkowym bodźcem do poszukiwania sposobów minimalizacji ilości powstających odpadów oraz wprowadzenia powszechnego systemu segregacji możliwie licznych grup odpadów. Zadania jakie stają do realizacji przed miastem będą też polegały na zabezpieczeniu technicznych możliwości obsługi i zagospodarowania odpadów oraz działań informacyjno-edukacyjnych o wprowadzanym systemie. W obecnej chwili miasto stoi przed wyborem miejsc, gdzie w najbliższej przyszłości trafiać będą odpady komunalne. Działający w mieście prywatni operatorzy systemu gospodarki odpadami podejmują próby własnych, najkorzystniejszych z ich punktu widzenia, rozwiązań. Powinny być one oparte o wypracowany w consensusie z miastem model strategii rozwoju w tej dziedzinie i zgodności z nadrzędną, opracowywaną obecnie Strategią Gospodarki Odpadami Komunalnymi Dolnego Śląska.

Klasyfikacja odpadów

W rozumieniu Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62 z 20 czerwca 2001 r., poz. 628), która weszła w życie 1 października 2001, przez odpady rozumie się: każdą substancję lub przedmiot należący do jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się jest obowiązany. Natomiast przez posiadacza odpadów rozumie się każdego, kto faktycznie włada odpadami (wytwórcę odpadów, inną osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną); domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na nieruchomości.

Kryteriami podziału odpadów mogą być: charakterystyka jakościowa (stan skupienia, skład chemiczny, w tym toksyczność), sfera powstawania, stopień przydatności do dalszego wykorzystania, uciążliwość dla środowiska. Najczęściej jednak stosuje się podział odpadów ze względu na pochodzenie, a mianowicie na odpady przemysłowe (poprodukcyjne) i odpady bytowo-gospodarcze (komunalne). Odpady przemysłowe, jak i komunalne mogą występować w postaci ciekłej lub stałej albo półstałej, np. szlamy, osady ściekowe. Charakter i wielkość wytwarzanych odpadów zależą od jakości i dostępności surowców, technologii produkcji, postępu technologicznego, poziomu życia ludności, konsumpcji dóbr materialnych oraz etyki ekologicznej [4].

Obecnie odpady komunalne określa się jako odpady po działalności bytowo – gospodarczej człowieka w środowisku miejskim, osiedlowym i wiejskim, a także inne odpady, które ze względu na ich naturę lub skład są podobne do odpadów z gospodarstw domowych.

Szczegółowy sposób klasyfikacji odpadów wraz z listą odpadów niebezpiecznych określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. Nr 112, poz. 1206). Podstawowymi charakterystykami, używanymi w gospodarce odpadami, są ilość i jakość odpadów. Wiedza o ilości wytwarzanych odpadów komunalnych stanowi podstawę zarządzania jednostkami gospodarki komunalnej. Dotyczy to prognoz rozwoju bazy technicznej przedsiębiorstw komunalnych, a zwłaszcza wyboru metod gromadzenia, wywozu i unieszkodliwiania odpadów. Wielkością charakteryzującą ilościowo usuwane odpady jest tzw.: jednostkowy masowy wskaźnik nagromadzenia odpadów wyrażany w kg/M×d (kg/mieszkańca×dobę). Ilości gromadzonych odpadów zależą od standardu życia, rodzaju zabudowy, w tym od wielkości aglomeracji i infrastruktury technicznej, rodzajów obiektów użyteczności publicznej, handlu, drobnego przemysłu i działalności budowlano rozbiórkowej, wyposażenia mieszkań (tj. system ogrzewania, kanalizacja), systemu zbiórki odpadów, rodzaj pojemników innych elementów. Jednostkowe nagromadzenie odpadów podlega sezonowym wahaniom i w zasadzie nie ma typowych wielkości nagromadzenia odpadów. Należy tę wielkość każdorazowo szacować na podstawie badań i pomiarów nagromadzenia w zakładach, wewnątrz infrastruktury komunalnej itd. Badania ilościowe pozwalają obliczyć liczbę niezbędnych środków transportowych, założyć częstotliwość wywozu, niezbędną kubaturę i powierzchnię składowania odpadów na składowiskach, przepustowość innych obiektów unieszkodliwiania (np. kompostownie, spalarnie).

Roczne nagromadzenie odpadów komunalnych w Polsce szacowane jest na 12 mln Mg, co odpowiada ok. 0,85 kg/M×d. W Europie średnie nagromadzenie wynosi ponad 1 kg/M×d, a w USA – przy uwzględnieniu miejskich odpadów budowlanych trafiających na składowiska – ponad 2 kg/M×d. [6]. Jednostkowe nagromadzenie odpadów komunalnych w naszym kraju szybko rośnie i już teraz w miastach przekracza średnią europejską.

Natomiast wiedza o jakości wytwarzanych odpadów pozwala scharakteryzować je ze względu na możliwość ich unieszkodliwienia w jednej z trzech podstawowych technologii, tj. deponowanie na składowiskach, kompostowanie, procesy termiczne. W tabeli 1 porównano skład morfologiczny (jakość odpadów) dla typowych odpadów z Polski i innych krajów.

Tabela 1. Jakość (skład grupowy) odpadów w Polsce i innych krajach [6]:

Z tabeli 1 wynika, że odpady w Polsce znacznie odbiegają od typowych odpadów w UE, stąd sposób postępowania z nimi powinien być dostosowany do istniejących warunków lokalnych. W morfologicznej analizie polskich odpadów rzuca się w oczy mała ilość papieru oraz stosunkowa duża ilość materii organicznej pochodzenia spożywczego. Planując składowisko i gospodarkę odpadami należy przewidzieć przyszłe zmiany morfologiczne masy odpadów, które mogą rzutować na sprawność procesów przeróbki oraz opłacalność recyklingu. W prognozowaniu przeciętnego składu odpadów komunalnych należy uwzględnić różne tendencje i kierunki zmian, uwarunkowania polityczne, prawne i inne czynniki wpływające na charakterystykę odpadów. Z dostępnych prognoz wynika, że w przyszłości w polskich odpadach wzrośnie ilość papieru i tektury, szkła, tworzyw sztucznych, natomiast zmniejszy się ilość masy odpadów biologicznie rozkładalnych.

Odpady komunalne

Od 1995 roku aż do końca 2000 roku (w dniu 1 października 2000 r. nastąpiło zakończenie przyjmowania odpadów na składowisko) prowadzone było na składowisku odpadów komunalnych "Maślice" we Wrocławiu przy ul. Koziej systematyczne ważenie dostarczanych odpadów. Zarząd Gospodarki Odpadami (ZGO) zgromadził w ten sposób zbiór danych, który umożliwia analizę zmiany ilości składowanych odpadów komunalnych. Badania te ustaliły rzeczywiste ilości odpadów usuwanych z miasta na składowisko odpadów komunalnych "Maślice". W roku 1996 na składowisko odpadów komunalnych "Maślice" trafiło 196 567 Mg odpadów, w 1997 r. – 220 147 Mg, w 1998 r. – 232 255 Mg, w 1999 r. – 240 580 Mg, w 2000 r. – 144 559 Mg odpadów (zakończono przyjmowanie odpadów na wysypisko). Wynika z tego, że średnia ilość odpadów powstających miesięcznie we Wrocławiu wzrośnie z obecnych 20 312 Mg (tj. 240 580 Mg w roku 1999) do 22 616 Mg (tj. 269 900 Mg w skali roku) w końcu 2005 roku. Zgodnie z tymi szacunkami ilość generowanych odpadów przekroczy poziom 300 000 Mg w 2020 roku, a 310 000 Mg w 2030 roku. Przyjmując, że liczba mieszkańców Wrocławia nie ulegnie w tym czasie zmianie (tj. wynosić będzie, podobnie jak dzisiaj około 634 000), odpowiada to wzrostowi od 378 kg (obecnie) do 426 kg odpadów na mieszkańca rocznie w 2005 roku i 475 kg w roku 2020.

W latach ubiegłych prowadzono szereg badań składu odpadów komunalnych z terenu Wrocławia. W roku 1993 przeprowadzone zostały – na zlecenie władz miasta – pierwsze, szerzej zakrojone badania odpadów komunalnych Wrocławia. Ich celem było zgromadzenie wszechstronnych danych o odpadach, a następnie, po analizie, opracowanie optymalnego sposobu ich utylizacji.

W roku 1994 Polski Klub Ekologiczny (na zlecenie Urzędu Miejskiego) sporządził bilans odpadów komunalnych z aglomeracji wrocławskiej. Celem opracowania było określenie możliwości pozyskania i zagospodarowania frakcji surowcowych odpadów, minimalizacji ilości powstających odpadów, propozycji lokalizacji nowego składowiska odpadów. W roku 1995 przeprowadzono kolejne badania uzupełniające obejmujące roczny cykl badań odpadów wrocławskich. Badania te ustaliły rzeczywiste ilości odpadów usuwanych z miasta na składowisko odpadów komunalnych "Maślice". Na podstawie tych badań w tabeli 2 przedstawiono prognozę zmiany struktury odpadów wrocławskich w latach 1995-2030. Wartości z lat 2000-2020 uzyskano przy założeniu jednostajnej zmienności udziału wszystkich frakcji w całym okresie bilansowym z uwagi na to, że w latach 1996-2002 nie prowadzono badań w zakresie składu morfologicznego wrocławskich odpadów komunalnych.

Odpady przemysłowe

Odpadów innych niż niebezpieczne powstaje we Wrocławiu rocznie, zgodnie z danymi Wydziału Ochrony i Kształtowania Środowiska, około 670 000 Mg. Wśród tych odpadów dominu ją odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz drogowych (57,3%). Niemal trzykrotnie mniej jest odpadów z rolnictwa, sadownictwa, hodowli, rybołówstwa, leśnictwa oraz przetwórstwa żywności (21,7%). Kilkuprocentowe udziały stanowią: odpady z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej (6,1%), odpady z kształtowania i powierzchniowej obróbki metali i tworzyw sztucznych (5,3%), odpady różne, nie ujęte w innych grupach (4,2 %), odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji papieru, tektury, masy celulozowej, płyt i mebli stanowią 1,1%, a pozostałe tylko 0,9% całkowitej masy odpadów.

Na terenie miasta Wrocławia, szczególnie po ostatniej powodzi w roku 1997, nastąpiła duża dekapitalizacja zasobów mieszkaniowych, jak również infrastruktury technicznej. Z uwagi na bezpieczeństwo otoczenia i nieopłacalność remontów kapitalnych, konieczne są liczne wyburzenia, co przyczynia się do powstawania znacznych ilości odpadów budowlanych. Odpady budowlane są również efektem prowadzenia remontów modernizacyjnych, tak budynków, jak i ciągów komunikacyjnych, sieci ciepłowniczych, kanalizacyjnych i wodociągowych. Przetwarzaniem odpadów powstających przy budowie i remoncie dróg na terenie Wrocławia oraz ich wykorzystaniem zajmuje się kilka podmiotów gospodarczych.

Tabela 3. Ilości gruzu (w Mg) z budowy i remontów dróg oraz obiektów MPEC poddanych przerobowi. [11]:

Przetworzone odpady budowlane wykorzystywane były głównie na wrocławskich składowiskach odpadów komunalnych do bieżącej eksploatacji, rekultywacji, drenaży oraz służyły do budowy dróg technologicznych. Na składowisko odpadów komunalnych "Maślice" trafiło łącznie 44% przerobionego materiału, na składowisko odpadów komunalnych "Żerniki" 5%, Zarząd Dróg i Komunikacji odebrał 6%, do odbudowy wałów przeciwpowodziowych wykorzystano 12%. Na zagospodarowanie oczekuje 29% całkowitej masy przetworzonego gruzu [11].

Zgodnie z danymi Wydziału Ochrony i Kształtowania Środowiska ilości odpadów z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz drogowych zgłoszone przez inne podmioty gospodarcze wynoszą 380 000 Mg na rok. Całko wita ilość gruzu powstająca rocznie na terenie Wrocławia jest więc bliska 800 000 Mg, co odpowiada 1,24 Mg na mieszkańca. Wskaźnik ten w krajach Unii Europejskiej utrzymuje się na poziomie 0,9 Mg na mieszkańca. Sądzić należy, że pozostała część odpadów budowlanych (zgłoszona do WOiKŚ) służy przede wszystkim do wypełniania pustek terenowych [7].

Odpady niebezpieczne

We Wrocławiu powstające ilości odpadów niebezpiecznych rejestruje Wydział Ochrony i Kształtowania Środowiska Urzędu Miejskiego we Wrocławiu. Rejestr odpadów prowadzony jest w trzech jednostkach – masy (Mg), objętości (m³) i liczebności (sztuki).

Rocznie, łączna masa zgłaszanych odpadów klasyfikowanych jako niebezpieczne jest bliska 12 000 Mg. Dominuje wśród nich wodorotlenek wapnia (44,1%), następne w kolejności są odpadowe oleje (16,0%), później odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz drogowych (13,6%). Kilkuprocentowe udziały wnoszą: odpady różne, nie ujęte w innych grupach (7,7%), odpady z kształtowania i powierzchniowej obróbki metali i tworzyw sztucznych (4,9%), odpady nieorganiczne z przygotowania powierzchni powlekania metali oraz z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych (4,6%) oraz odpady z działalności służb medycznych i weterynaryjnych oraz związanych z nimi badań (1,9%). Udziały pozostałych odpadów są mniejsze od 1%. Odpady niebezpieczne (podane do rejestru w jednostkach objętości) powstają w ilości niecałego 1000 m³. Najwięcej wśród nich jest materiałów izolacyjnych zawierających azbest (53,1%), następnie odpadowych olejów (19,2%), odpadów nieorganicznych z przygotowania powierzchni i powlekania metali oraz z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych (12,2%), odpadów z przemysłu fotograficznego (8,6%) [7]. Pełny rejestr odpadów niebezpiecznych w rozbiciu na grupy, przedstawiono z ZAŁĄCZNIKU.

Problematyka nielegalnych wysypisk na terenie Gminy Wrocław

Jednym z problemów, jakie występuje w zakresie gospodarki odpadami na terenie Gminy Wrocław, jest zjawisko powstawania nielegalnych wysypisk odpadów. Główną przyczyną jego występowania jest chęć uniknięcia opłat za usuwanie i składowanie odpadów na składowisku komunalnym. Dlatego wiele osób fizycznych, a nawet instytucji, pozbywa się swoich odpadów, wysypując je w miejscach do tego nie przeznaczonych, co nie jest obojętne dla środowiska1. Są to najczęściej miejsca położone w peryferyjnych rejonach miasta, oddalone od zabudowań mieszkalnych, chociaż zdarzają się również przypadki wysypywania odpadów w centrum miasta.

Skala tego zjawiska nie była dotychczas rozpoznana, dlatego ZGO zajął się tą problematyką i od czerwca 1996 r. rozpoczął szczegółową inwentaryzację i monitoring tzw. "dzikich wysypisk odpadów".

Oprócz działań przygotowawczych niezbędnych do realizacji prac porządkowych (ustalenie szczegółowych danych geodezyjnych, sporządzanie przedmiarów robót i dokumentacji fotograficznej), ZGO zleca, nadzoruje, a od 2000 r., także przy pomocy własnych służb technicznych, wykonuje prace związane z likwidacją nielegalnych wysypisk. Uzyskane dane stanowią podstawę do typowania i realizacji prac porządkowych w zakresie likwidacji nielegalnych wysypisk. Natomiast kolejność ich likwidacji jest ustalana w oparciu o zatwierdzone przez Zarząd Miasta kryteria pozwalające na wypracowanie optymalnych decyzji w tym zakresie.

Na podstawie danych uzyskanych z monitoringu, zinwentaryzowano do chwili obecnej na terenach należących do Gminy Wrocław oraz na gruntach Skarbu Państwa będących we władaniu Powiatu Grodzkiego 291 nielegalnych wysypisk. Ponadto zinwentaryzowano 20 dzikich wysypisk, które znajdują się na gruntach będących we władaniu innych użytkowników. W okresie od 1.06.1996 r. do 31.08.2002 r. Zarząd Gospodarki Odpadami zlecił lub wykonał przy pomocy własnych służb technicznych prace porządkowe w 195 miejscach na terenach należących do Gminy Wrocław (91 w latach 1996-1999 oraz 104 pomiędzy 2000 a 2002). W wielu miejscach prace porządkowe były wykonywane kilkakrotnie. W wyniku wykonanych prac na składowisko komunalne lub do przerobu (w przypadku gruzu budowlanego), trafiło w ww. okresie 74 425 Mg różnych odpadów zgromadzonych w miejscach do tego nie przeznaczonych. Koszt prac porządkowych wykonanych na zlecenie, w ramach przy znanych środków budżetowych przeznaczonych na likwidację nielegalnych wysypisk, wyniósł do końca maja bieżącego roku 1 438 629 zł.

Dzikie wysypisko przy ul. Australijskiej przed uporządkowaniem

Dzikie wysypisko przy ul. Australijskiej po uporządkowaniu

Na uporządkowanie oczekuje jeszcze 101 nielegalnych wysypisk. Szacunkowo łącznie zalega na nich około 70 tys. m³ różnych odpadów.

Mimo działań podejmowanych zarówno przez ZGO i inne służby miejskie stwierdza się niestety zjawisko ponownego wyrzucania odpadów w miejscach już uporządkowanych. W celu zmniejszenia kosztów ponoszonych na likwidację nielegalnych wysypisk, ZGO pokrywa część kosztów ustawiania na terenie osiedli ogólnodostępnych kontenerów na odpady w ramach organizowanych przez Rady Osiedli okresowych akcji porządkowania terenów osiedlowych. Zarząd Gospodarki Odpadami podejmuje również działania wobec tych zarządców i właścicieli nieruchomości, którzy nie wywiązują się z obowiązku utrzymania czystości i porządku na administrowanych przez siebie terenach. Prowadzony stały monitoring nielegalnych wysypisk oraz współpraca ZGO ze służbami ochrony środowiska i Strażą Miejską pozwala na skuteczne interwencje wobec sprawców nielegalnego składowania odpadów.