Wersja PDF (do druku)

Wybrane zdarzenia na terenie Wrocławia w latach 2000-2002 i ich krótka charakterystyka

Z charakteru wybranych i zestawionych w tab. 3 akcji ratowniczych, które podjęte zostały przez Jednostkę Ratowniczo-Gaśniczą Komendy Miejskiej PSP w obrębie aglomeracji miejskiej Wrocławia na przestrzeni lat 2000-2002, wynika, że szczególnym nadzorem powinno się objąć wszelkie miejskie urządzenia i stałe instalacje, m.in. gazowe. Dokonując przeglądów okresowych i kalibracji tych urządzeń należy zapewnić bezpieczeństwo w strefie zagrożenia wybuchem nie tylko mieszkańcom, ale i ratownikom pracującym pod bezpośrednim zagrożeniem w czasie ich awarii. Miasto musi zarezerwować w swoim budżecie środki finansowe, które przeznaczy dla odpowiednich służb ratowniczych i komunalnych na działania prewencyjne.

Interwencje związane z wyciekiem niebezpiecznych substancji chemicznych z rozszczelnionych cystern lub też autocystern mogłyby stanowić mniejsze zagrożenie dla środowiska, jak również dla zdrowia i życia ludzi, gdyby nadzór nad ich stanem technicznym w korelacji ze szkoleniem spedytorów i przewoźników był egzekwowany przez odpowiednie służby państwowe.

Tabela 2. Ratownictwo chemiczno-ekologiczne w latach 2000-2002 r. w transporcie drogowym i produkcji towarów niebezpiecznych na terenie miasta Wrocławia:

Być może poprawi tę sytuację Ustawa o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych, której projekt został uchwalony przez Sejm 12 września 2002 r., a wejście w życie przewiduje się na dzień 1 stycznia 2003 r. Jak wynika z litery prawa tegoż projektu, nadzór zewnętrzny nad przewozem drogowym towarów niebezpiecznych będzie sprawował wojewoda. Wewnętrznie musi go pilnować przedsiębiorca, a właściwie wyznaczony na jego koszt doradca. Zajmie się on m.in. oceną zgodności przewozu z wymaganiami określonymi w ustawie i umowie ADR, sporządzaniem sprawozdań i powypadkowych raportów.

Doradca taki musi się stale szkolić. Dlatego też świadectwo stwierdzające jego zawodowe uprawnienia wydawane będzie najwyżej na 5 lat. Kontrolą przewozów materiałów niebezpiecznych oraz wymagań z nimi związanych zajmą się:

• inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego - na drogach, parkingach i w przedsiębiorstwach;
• strażacy - w przedsiębiorstwach;
• policjanci - na drogach i parkingach;
• funkcjonariusze Straży Granicznej - na przejściach granicznych i w strefie nadgranicznej;
• inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy - w przedsiębiorstwach;
• żołnierze Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organów porządkowych - w stosunku do pojazdów wojskowych;
• pracownicy Państwowej Agencji Atomistyki, Transportowego Dozoru Technicznego i Inspekcji Ochrony Środowiska - na parkingach i w przedsiębiorstwach;
• uprawnieni pracownicy zarządów dróg.

Aby kontrole okazały się efektywne, kontrolujący ma wypełnić (w trakcie kontroli) specjalną listę, przekazywanej następnie wojewódzkiemu inspektorowi transportu drogowego. Dzięki temu możliwa będzie rejestracja wszystkich naruszeń prawa w centralnej ewidencji prowadzonej przez głównego inspektora transportu drogowego.

Tabela 3. Ratownictwo chemiczno-ekologiczne w latach 2000- 2002 r. w transporcie kolejowym na terenie miasta Wrocławia:

Transport kolejowy ładunków niebezpiecznych

W stolicy województwa zbiega się 11 linii kolejowych. Połączenia międzynarodowe wiążą Dolny Śląsk bezpośrednio z Berlinem, Frankfurtem n. Menem, Hanoverem, Pragą, Budapesztem, Lwowem i Kijowem. W mieście znajdują się dwa 168 R. Mazur, S. Sawczak, Sosnowski pasażersko-towarowe dworce kolejowe (Wrocław Główny, Wrocław Nadodrze) oraz 20 stacji kolejowych. Obsługa przewozów towarowych odbywa się na stacji kolejowej Wrocław-Brochów, położonej na 5 km linii z Wrocławia do Opola. Jest jednym z największych w kraju węzłów kolejowych, na którym znajduje się średnio ok. 600-700 wagonów przewożących różnorodne towary.

Struktura przewożonych ładunków przedstawia się następująco:

• 50% - ładunki masowe,
• 30% - tabor podróżny,
• 10% - materiały ropopochodne,
• 10% - materiały niebezpieczne.

Rysunek 4. Roczne przewozy kolejowe materiałów niebezpiecznych przez Wrocław

Węzeł Wrocław-Brochów jest jedynym miejscem przeładunku materiałów niebezpiecznych, takich jak olej opałowy, benzyna itp.

Ponieważ teren stacji przeładunkowej Brochów stanowi własność PKP, tym samym nadzór nad bezpieczeństwem przewozu materiałów niebezpiecznych koleją zabezpiecza Inspektorat Kolejnictwa, w ramach którego działa Wydział ds. Przewozu Materiałów Niebezpiecznych Koleją. W przypadku zaistnienia jakiegokolwiek podejrzenia zagrożenia związanego z uwalnianiem się substancji niebezpiecznych do środowiska, natychmiastowe działanie podejmują specjalistyczne służby ratownicze w oparciu o wypracowane procedury i standardy postępowania, między innymi teren zabezpiecza JRG nr 3 we Wrocławiu.

Rysunek 5. Przebieg tras kolejowych przez aglomerację wrocławską.

Na mapie zaznaczono pas o szerokości 1 km wzdłuż torów kolejowych odpowiadający strefie zagrożenia życia w przypadku uwolnienia skroplonego amoniaku z uszkodzonej cysterny

Zagrożenia ze strony zakładów pracy

Zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, w zależności od rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznej znajdującej się w zakładzie uznaje się za zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii, albo za zakład o dużym ryzyku wystąpienia awarii. W województwie dolnośląskim istnieją zakłady, które swoim usytuowaniem - obrzeża gęsto zaludnionych obszarów - oraz produkcją, zagrażają nie tylko załogom tych zakładów, ale również ludności zamieszkałej w pobliżu. We Wrocławiu w stosunku do początku lat dziewięćdziesiątych zmieniła się sytuacja ekonomiczna wielu firm wrocławskich, a przemysłowa mapa miasta uległa znaczącym przeobrażeniom. Wśród największych firm dobrą pozycję zachowały zakłady sprywatyzowane, takie jak: ABB Dolmel, fabryka środków do prania i mycia Cussons, Adtranz-Pafawag oraz spółki giełdowe: Hutmen, Polar, Polifarb Wrocław - Cieszyn, Viscoplast i Wrozamet. Do firm z długą historią dołączyły spółki koncernu Volvo oraz JTT Computer - druga co do wielkości w Polsce wytwórnia komputerów osobistych.

Dzięki dużym inwestycjom zagranicznym powstały centra przemysłowe w okolicach Wrocławia: w tzw. węźle bielańskim powstały fabryki firm Cadbury (wyroby czekoladowe) i Cargill (syrop glukozowy), w Twardogórze wytwórnia części samochodowych brytyjskiego GKN. Znaczące miejsce na przemysłowej mapie Dolnego Śląska, a położone w niedalekim sąsiedztwie Wrocławia, zajmują Jelczańskie Zakłady Samochodowe i Zakłady Chemiczne "Rokita" S.A. w Brzegu Dolnym.

Do potencjalnych sprawców zagrożeń chemicznych i ekologicznych, na terenie województwa dolnośląskiego, zaliczono 149 zakładów. W zakładach tych występują takie niebezpieczne materiały, jak: gazowe materiały toksyczne (głównie chlor i amoniak), kwasy i wodorotlenki, węglowodory gazowe i ciekłe. Te ostatnie należy uznać za potencjalne źródło zagrożeń ekologicznych. Szczególnie dotyczy to stosowania i transportu dużych ilości paliw płynnych. Na terenie województwa dolnośląskiego amoniak jako czynnik chłodzący wykorzystywany jest w 36 zakładach (łącznie około 379, 8 t), z czego na terenie miasta Wrocławia czynnych jest 13 instalacji chłodniczych. Ilość amoniaku znajdująca się w tych instalacjach kształtuje się na poziomie około 80, 7 t. Dostarczanie amoniaku do odbiorców transportem drogowym stwarza określone zagrożenia podczas przewozu gazu przez gęsto zaludnione obszary miasta.

Największym potencjalnym źródłem zagrożenia chemicznego na terenie województwa są Zakłady Chemiczne "Rokita" S.A. w Brzegu Dolnym oraz Zakłady Chemiczne w Żarowie. W zakładach tych wytwarzane są, przerabiane lub magazynowane znaczne ilości materiałów niebezpiecznych, takich jak chlor, chlorobenzen, tlenek etylenu, kwas solny.

Chlor, którego największym odbiorcą jest Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji (MPWiK), posiadające Zakłady Produkcji Wody we Wrocławiu i w Mokrym Dworze, dostarczany jest transportem samochodowym. Ponadto bazy produktów naftowych we Wrocławiu, Grabownie Wielkim i Kawicach, gdzie zmagazynowanych jest około 28 000 ton paliw oraz składowiska materiałów niebezpiecznych, głównie odpadów przemysłowych zlokalizowanych na terenie województwa, stanowią przede wszystkim źródła zagrożenia ekologicznego. Na obszarze wrocławskim do największych wytwórców odpadów przemysłowych i niebezpiecznych zaliczyć można:

• "Hutmen" S.A. we Wrocławiu;
• "Adtranz Pafawag Sp. z o.o. we Wrocławiu;
• Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich "Kogeneracja" S.A. we Wrocławiu;
• "Polar" S.A. we Wrocławiu;
• Wrocławskie Zakłady Przemysłu Nieorganicznego we Wrocławiu.

Ryzyko powstania stref skażenia chemicznego zagrażających życiu człowieka dopełniają setki małych zakładów, w których substancje niebezpieczne są obecne w procesie produkcji, ale w małych ilościach. Do końca 2002 ma zostać określona lista wrocławskich zakładów stwarzających ryzyko wystąpienia poważnej awarii. Przedstawiona statystyka wskazuje, że do najczęściej występujących zdarzeń na terenie miasta należą awarie występujące w zakładach pracy z udziałem produktów ropopochodnych. W analizowanym okresie nie wystąpiły znaczące szkody w środowisku ze względu na sprawność akcji ratowniczych oraz niewielką skalę i rozprzestrzenienie zdarzeń.

Do najbardziej typowych należały zanieczyszczenia wód, głównie produktami ropopochodnymi poprzez kanalizację deszczową miasta.

W krajach rozwiniętych przywiązuje się dużą wagę do zagadnień bezpieczeństwa ekologicznego i chemicznego oraz procesów technologicznych w przemyśle. Doświadczenie pokazuje, że większe i mniejsze katastrofy zdarzają się i będą się zdarzać w przyszłości. Rocznie na świecie i w Polsce notuje się wiele zdarzeń o charakterze nadzwyczajnych zagrożeń. Dlatego też planowanie przeciwdziałania awariom i katastrofom oraz analizy ryzyka awarii są sferą działania profesjonalistów, ale określenie poziomu społecznie "akceptowanego ryzyka" jest problemem społecznym i politycznym, ponieważ ryzyka z życia społeczności wykluczyć się nie da. Pytanie o "akceptowalny poziom ryzyka" pozostaje otwarte, zarówno na świecie, jak i w naszym kraju. Jest to problem społeczny, a zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa jest zadaniem kosztownym i wymagającym wysokiego poziomu organizacji i koordynacji struktur państwowych, samorządowych i innych. Dobra lokalna koordynacja działań i współpraca oraz solidarność społeczności lokalnej może pomóc osiągnąć lepszy poziom bezpieczeństwa niższym kosztem.

Tabela 4. Charakterystyka zdarzeń o znamionach poważnych awarii na terenie miasta Wrocławia w latach 1997-2001 (z udziałem interwencji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska).