Wersja PDF (do druku)

Zagrożenia poważnymi awariami

Stefan Sawczak
Adam Sosnowski

Postępujący rozwój cywilizacyjny niesie obok wielu udogodnień życiowych także ogromne szkody, jakie musi ponieść środowisko naturalne, a jednym z największych potencjalnych zagrożeń są awarie i katastrofy chemiczne. Przez poważną awarię rozumiemy zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia, zdrowia ludzi lub środowiska oraz powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem - art. 3 pkt. 23 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627). Wrocław, jak i każda aglomeracja, jest na nią potencjalnie narażona. Zwiększone zaopatrzenie firm funkcjonujących w mieście, tranzytu towarów, rozwoju i gęstości wewnętrznej infrastruktury rodzi wysokie prawdopodobieństwo zaistnienia poważnych awarii, wywołanych zarówno siłami natury, jak również katastrofa mi i awariami technicznymi czy w końcu czynnikiem ludzkim. Wysoka gęstość zaludnienia zurbanizowanych obszarów niesie za sobą z kolei niebezpieczeństwo narażenia dużej liczby mieszkańców na skutki takich zdarzeń. Ponieważ nie da się ich całkowicie wyeliminować, można i trzeba natomiast tak zaprojektować układ funkcjonalny miasta, by maksymalnie zabezpieczać się przed ich potencjalnymi skutkami. Służyć temu mają przede wszystkim rozwiązania z zakresu transportu odpadów niebezpiecznych zgodnych z przepisami ADR, monitoringu potencjalnych źródeł zagrożeń oraz łączności i szybkiego reagowania służb odpowiedzialnych za likwidację zaistniałych zdarzeń wyposażonych w system TETRA. W kontekście tego tematu widać również, jak nieodzowną staje się budowa wrocławskiej obwodnicy autostradowej.

Umowa ADR

ADR to umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych (ADR) sporządzona w Genewie 30 września 1957 r. pod auspicjami Komisji Gospodarczej Narodów Zjednoczonych, opracowana i wydana przez Europejski Komitet Transportu Wewnętrznego, ratyfikowana przez Polskę w 1975 r.

Materiały (towary) niebezpieczne to takie materiały i przedmioty, których przewóz jest zabroniony albo dopuszczony jedynie na warunkach określonych w przepisach ADR, a nowelizowanych w cyklu dwuletnim (z początkiem roku nieparzystego). Tak więc najnowsza wersja ADR pochodzi z 01. 07. 2001 r. i od tego czasu jest stosowana w Europie (w Polsce do końca 2002 roku obowiązują przepisy z dnia 15 czerwca 1999 r. ). Najnowsza wersja przepisów ADR będzie w Polsce obowiązywała od 01. 01. 2003 r.

Nowa struktura ADR uwzględnia zalecenia oraz modelowe przepisy ONZ w zakresie transportu materiałów niebezpiecznych (the Model Regulations and United Nations Recommendations on the Transport of Dangerous Goods - ONZ pub. ST/ SG/AC 10/11/Rev. 3), przepisy międzynarodowe dotyczące transportu morskiego materiałów niebezpiecznych (the International Maritime Dangerous Goods Code of the International Maritime Organization - IMDG), Techniczne instrukcje bezpieczeństwa w transporcie lotniczym materiałów niebezpiecznych (the Technical Instructions for the Safe Transport of Dangerous Goods by Air of the International Civil Aviation Organization - ICAO) oraz regulacje dotyczące drogowego transportu materiałów niebezpiecznych (the Regulations concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Rail of the Intergovernmental Organisation for International Carriage by Rail).

Przedsięwzięcia organizacyjne podjęte we Wrocławiu w zakresie transportu niebezpiecznych substancji chemicznych

Jednym z wielu utrudnień życia codziennego dla Wrocławia jest stały ruch pojazdów ciężarowych transportujących towary niebezpieczne ulicami miejskimi. Uciążliwość ta wynika głównie z faktu, że Wrocław znajdując się na trasie łączącej zakłady produkujące toksyczne środki przemysłowe z ich odbiorcami koncentruje większą część dolnośląskich mostów na Odrze w obrębie własnego terenu. Wewnętrzny układ komunikacyjny miasta utworzony przez sieć ulic o długości około 1800 km oraz blisko 100 mostów i wiaduktów ma układ koncentryczny. Z tego powodu tranzytowy transport drogowy z niebezpiecznymi substancjami chemicznymi kierowany jest z konieczności bezpośrednio przez miasto.

Rysunek 1. Roczne przewozy drogowe materiałów niebezpiecznych przez Wrocław
Klasa 1 – Materiały i przedmioty wybuchowe Klasa 2 – Gazy Klasa 3 – Materiały ciekłe zapalne Klasa 4.1. – Materiały stałe zapalne Klasa 4.2. – Materiały samozapalne Klasa 4.3. – Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy zapalne Klasa 5.1. – Materiały utleniające Klasa 5.2. – Nadtlenki organiczne Klasa 6.1. – Materiały trujące Klasa 6.2. – Materiały zakaźne Klasa 7 – Materiały promieniotwórcze Klasa 8 – Materiały żrące Klasa 9 – Różne materiały i przedmioty niebezpieczne

W celu usprawnienia i uporządkowania przejazdu przez Wrocław pojazdów przewożących materiały niebezpieczne, jak również transportu materiałów niebezpiecznych, których miejscem docelowym są zakłady przemysłowe Wrocławia, w czerwcu 1993 r. rozpoczęto prace nad organizacją transportu drogowego przez Wrocław i ówczesne województwo wrocławskie. Wspólnie z Komendą Wojewódzką Policji, Państwową Strażą Pożarną, Wydziałami Komunikacji Urzędu Wojewódzkiego i Miejskiego opracowano projekty techniczne "Oznakowanie tras przewozu substancji niebezpiecznych" dla miasta Wrocławia i woj. wrocławskiego. W 1994 roku, po zatwierdzeniu projektów technicznych przez wojewodę wrocławskiego, zostały oznakowane trasy przejazdu (rys. 2, 3). Realizacja projektu dla miasta Wrocławia dotyczyła w szczególności ciągów ulic stanowiących połączenia, uzgodnione z zakładami dostarczającymi materiały niebezpieczne spoza miasta, a jednostkami odbierającymi zlokalizowanymi we Wrocławiu.

Rysunek 2. Trasy objazdu z niebezpiecznymi substancjami chemicznymi dla Wrocławia

Rysunek 3. Trasy dojazdu z niebezpiecznymi substancjami chemicznymi do zakładów na terenie Wrocławia

W zakresie oznakowania przewidziano wykorzystanie typowych znaków wg rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych z niezbędnymi uzupełnieniami wynikającymi z charakteru przekazywanych informacji.

Należy zauważyć, że przy realizacji omawianegoo projektu popełniono wiele błędów i tak:

1. Złamano obowiązujące wówczas przepisy dotyczące przewozu niebezpiecznych substancji chemicznych (ADR) ratyfikowane przez Polskę w 1975 r.
2. Wprowadzono nowe znaki drogowe niezgodne z przepisami kodeksu drogowego i tym samym niezrozumiałe przede wszystkim dla przewoźników zagranicznych.
3. Z astosowane znaki mają charakter znaków informacyjnych lub też uzupełniających, natomiast strefy miasta szczególnie wrażliwe na zagrożenie materiałami niebezpiecznymi należałoby chronić zgodnie z kodeksem drogowym precyzyjnymi znakami zakazu, np.: "zakaz wjazdu pojazdów z materiałami wybuchowymi lub łatwo palnymi", "zakaz wjazdu pojazdów z materiałami niebezpiecznymi", "zakaz wjazdu pojazdów z materiałami, które mogą skazić wodę" oraz znakiem nakazu: "nakazany kierunek jazdy dla pojazdów z materiałami niebezpiecznymi".
4. Do przejazdu przez Wrocław wyznaczono drogi niższej kategorii, często wąskie i kręte przebiegające w pobliżu osiedli domków jednorodzinnych, wydłużając tym samym czas przejazdu samochodów transportujących TŚP przez miasto, co spowodowało również wydłużenie czasu potencjalnego zagrożenia.
5. Mijające lata i zmiany w organizacji ruchu drogowego spowodowały "wybrakowanie" istniejącego systemu. Zasadnym jest, aby usunąć niepełne oznakowania tras przejazdu, gdyż często powodują one zjechanie z głównych tras przejazdu oraz kluczenie pojazdów po bocznych uliczkach, co w efekcie podwyższa zagrożenie niebezpieczeństwem kolizji drogowych.

Aby powyższy system działał zgodnie z założeniem wydano informatory dotyczące zasad przewozu materiałów niebezpiecznych na terenie województwa wrocławskiego i miasta Wrocławia zawierające niezbędne informacje dla przewoźników, nadawców i odbiorców niebezpiecznych materiałów, dotyczące warunków przewozu i określające trasy przejazdu przez miasto dla środków, które mają odbiorców na terenie Wrocławia, a także drogi objazdu obszarów gęsto zaludnionych dla tranzytu. Błędem było niedopatrzenie, że ze względu na przewoźników zagranicznych informatory powinny być wydane również w języku angielskim i dostępne na wszystkich przejściach granicznych.

Wydzielono również cztery miejsca parkingowe dla ponad 160 pojazdów przewożących materiały niebezpieczne.