Zielona Brama

Rozdział 3

III.6 Gleby

III.6.1 Wprowadzenie

Na terenie województwa dolnośląskiego występują gleby górskie oraz gleby obszarów nizinnych i wyżynnych.

Obecność urodzajnych gleb i odpowiednie warunki klimatyczne powodują, że województwo dolnośląskie sprzyja rozwojowi rolnictwa.

Rozbudowany przemysł wpłynął jednak na przekształcanie się gleb i tworzenie gleb antropogenicznych. Gleby industrio- i urbanoziemne stanowią utwory glebowe w różnym stopniu przeobrażone oddziaływaniem przemysłu, zwłaszcza górnictwa węgla brunatnego (Turoszów), węgla kamiennego (Wałbrzych i Nowa Ruda) oraz kopalń i hut miedzi na terenie Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego.

Bardzo ważnym aspektem dla oceny stanu gleb jest fakt, że badania prowadzone w ramach monitoringu wojewódzkiego obejmują dotychczas swoim zasięgiem jedynie rejon wrocławski i legnicki, podczas gdy brakuje informacji o rejonie wałbrzyskim i jeleniogórskim. Monitoring wojewódzki realizowany był na glebach użytkowanych rolniczo i obszarach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniem.

III.6.2 Bonitacja i przydatność rolnicza gleb

W obrębie gruntów ornych w województwie dolnośląskim zaledwie 8,6% powierzchni zajmują gleby najlepsze i bardzo dobre (klasy I i II), natomiast 19,1% stanowią gleby klas V-VI, określane jako gleby słabe i najsłabsze.

Bonitacja gruntów ornych

Klasa % I i II 8,6 IIIa i IIIb 37,1 IVa i IV b 35,2 V i VI 19,1

Wśród gleb łąkowych (trwałych użytków zielonych) przeważają gleby średniej jakości, zaliczane do IV klasy bonitacyjnej, których udział wynosi 44,8%.

Bonitacja trwałych użytków zielonych

Klasa % I i II 3,9 III 25 IV 44,8 V i VI 26,3

Gleby różnych jednostek typologicznych i różnych klas bonitacyjnych, ale o podobnych właściwościach rolniczych grupowane są w odpowiednich kompleksach rolniczej przydatności. Wśród gleb ornych w województwie dolnośląskim 53% zajmują gleby kompleksów pszennych. Gleby kompleksów żytnich stanowią 33% ogólnej powierzchni gruntów ornych województwa dolnośląskiego. Stosunkowo małą powierzchnię zajmują gleby kompleksów zbożowo-pastewnych i górskich.

Rejony występowania najlepszych gleb w województwie dolnośląskim

III.6.3 Główne czynniki powodujące degradację gleb

Działalność przemysłowa człowieka, a także inne czynniki związane z rozwojem cywilizacji technicznej mogą prowadzić do niekorzystnych zmian w środowisku glebowym, tj. do degradacji gleb. W zależności od mechanizmów przekształceń wyróżnia się degradację geomechaniczną, hydrologiczną, chemiczną oraz erozję gleb.

Szacunkowe wielkości gruntów zdegradowanych i zagrożonych degradacją na terenie województwa dolnośląskiego (w tys. ha)

Z powyższej danych wynika, iż największy procent gruntów objętych bardzo dużą i dużą degradacją oraz najwyższe zagrożenie gruntów degradacją występuje w rejonie legnickim, a najmniejsze w rejonie wrocławskim.

Przekształcenia geomechaniczne

Przekształcenia geomechaniczne gleb polegają głównie na mechanicznym niszczeniu zewnętrznej części litosfery, związanym ze zmianami warunków geomorfologicznych. Przekształcenia tego typu występują głównie w rejonach eksploatacji kopalin - zarówno podziemnej, jak i odkrywkowej, a także, na mniejszą skalę, przy wszelkich budowach (drogi, kanały, budownictwo miejskie i przemysłowe).

W wyniku eksploatacji wielu kopalin duże fragmenty powierzchni ziemi zostają zdegradowane. Do terenów zdegradowanych w przeszłości na dużą skalę poprzez zdejmowanie nadkładu oraz tworzenie zwałowiska należy zaliczyć KWB "Turów" w Bogatyni. Negatywne oddziaływanie objawia się w tym miejscu przekształcaniem gruntów, niszczeniem naturalnej morfologii terenu i zaburzeniem reżimu wód podziemnych. Pomimo intensywnych działań rekultywacyjnych zwałowiska duża ilość gruntów w tym regionie została zniszczona.

Do zagrożeń związanych z górnictwem węgla kamiennego należy zaliczyć w głównej mierze hałdy przy kopalniach. Zwałowiska takie (15 w rejonie Wałbrzycha i 5 w rejonie Nowej Rudy) stanowią poważny problem, m.in. ze względu na właściwości termiczne (możliwość samozapalenia) oraz ruchy masowe i erozje na skarpach. Na terenie byłego województwa wałbrzyskiego najwyższą uciążliwością charakteryzują się hałdy należące do byłych kopalń "Victoria" i "Nowa Ruda". Działania, które przyczynią się do poprawy stanu środowiska w tych miejscach, to właściwe zagospodarowanie, rekultywacja oraz ewentualne wykorzystanie obszarów zdegradowanych.

Degradacja hydrologiczna

Degradacja hydrologiczna gleb związana jest głównie z eksploatacją wód wgłębnych dla celów przemysłowych lub komunalnych. Szczególnie niekorzystne zmiany powodowane przesuszaniem zaznaczają się w glebach organicznych oraz lekkich. Znaczne obniżenie zwierciadła wód gruntowych wystąpiło w rejonach eksploatacji wód, takich jak: Julianka, Sobin, Jędzychów, Retków, Potoczek.

Inną formą degradacji hydrologicznej jest zawodnienie powodowane podniesieniem poziomu wód gruntowych, a niekiedy całkowitym zatopieniem gleb. Zmiany takie występują głównie w sąsiedztwie sztucznych zbiorników, m.in. w pobliżu zbiorników poflotacyjnych "Gilów" i "Żelazny Most".

Przekształcenia chemiczne

Przekształcenia chemiczne polegają na zmianie właściwości chemicznych, fizykochemicznych oraz biologicznych gleb w wyniku wprowadzania do nich różnego rodzaju zanieczyszczeń.

Degradacja chemiczna gleb na Dolnym Śląsku powodowana jest głównie przez emisje pyłów i gazów z zakładów przemysłowych.

Do najbardziej niebezpiecznych zanieczyszczeń gleb należy zaliczyć zanieczyszczenie metalami ciężkimi. Z badań Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska we Wrocławiu wynika, iż na obszarach uprzemysłowionych, charakteryzujących się punktowym oddziaływaniem źródeł zanieczyszczeń, najwyższą zawartość metali ciężkich stwierdzono we Wrocławiu wokół zakładów "Hutmen" SA i wokół Huty Oława w Oławie.

Zwrócić należy także uwagę na dużą akumulację metali ciężkich w glebach wokół Hut Miedzi "Legnica" i "Głogów".

Z przeprowadzonych badań wynika, iż wokół Z. Ch. "Rokita" SA w Brzegu Dolnym, na osiedlu Kowale we Wrocławiu oraz wokół zakładu "Polar" SA we Wrocławiu została przekroczona dopuszczalna zawartość benzo-a-pirenu.

Poważnym problemem w województwie jest także zakwaszenie gleb. Istotnym czynnikiem przyczyniającym się do wzrostu zakwaszenia gleb jest emisja tlenków siarki i azotu z przemysłu energetycznego.

W porównaniu ze stanem zakwaszenia gleb na pozostałym obszarze Polski, w województwie dolnośląskim występuje wyższy udział gleb kwaśnych i lekko kwaśnych.

Monitoring gleb użytkowanych rolniczo wykazał w 1999 r. niewielką poprawę średniej wartości odczynu gleb w porównaniu z badaniami z lat 1996-1998. Średnia zawartość metali ciężkich w glebach użytkowanych rolniczo kształtowała się na ogół na poziomie ich naturalnej zawartości. Wzrosła zawartość fosforu i potasu w glebach.

Do groźnych zanieczyszczeń środowiska glebowego należą produkty ropopochodne. Znaczne szkody ekologiczne spowodowane tego typu zanieczyszczeniami spowodowały stacjonujące w Polsce wojska Federacji Rosyjskiej. Łączna powierzchnia zanieczyszczeń produktami ropopochodnymi spowodowana przez 8 stacjonujących na terenie województwa dolnośląskiego jednostek wynosiła 160 ha. Uwzględniając objętość zanieczyszczonego gruntu do najbardziej zanieczyszczonych obiektów należały: Krzywa - 3,72 mln m3, Kaczmarka - 2 mln m3, Raszówka - 1,16 mln m3.W badanych obiektach z reguły stwierdzano występowanie metali ciężkich w ilościach nieraz wielokrotnie przekraczających wielkości oznaczane dla próbek kontrolnych. Już w 1997 r. za priorytet krótkookresowy w Polityce ekologicznej województwa legnickiego uznano działania rekultywujące i zabezpieczające na terenach zdegradowanych po stacjonujących wojskach Federacji Rosyjskiej.

W minionych latach podejmowane były działania zmierzające do usunięcia produktów ropopochodnych z wód podziemnych m.in. na terenie lotniska w Legnicy oraz w rejonie byłej bazy paliw w Raszówce. Obecnie istotny problem stanowią nadal m.in. zanieczyszczenia ropopochodne na terenie wojskowego lotniska po byłej jednostce Armii Radzieckiej w Krzywej. Badania prowadzone na tym terenie pokazują, że obszar

zanieczyszczeń stale powiększa się z uwagi na migrację paliwa zarówno pionowo w dół, jak i poziomo zgodnie z kierunkiem przepływu wód podziemnych, stwarzając dodatkowe zagrożenie skażenia tych wód.

Erozja gleb

Wśród wielu czynników degradujących przestrzeń południowo-zachodniej Polski na pierwsze miejsce pod względem zasięgu oddziaływania wysuwa się erozja gleb.

Największe potencjalne zagrożenie erozją wietrzną gleb użytkowanych rolniczo w województwie dolnośląskim występuje w rejonie wrocławskim. Według danych Wojewódzkiego Biura Geodezji i Terenów Rolnych we Wrocławiu do gmin zagrożonych w największym stopniu silną erozją wietrzną (4 stopień) należą Trzebnica, Długołęka, Łagiewniki i Zawonia.

Największe powierzchnie zagrożone erozją wodną powierzchniową, jak również erozją wąwozową w województwie dolnośląskim występują w rejonie wałbrzyskim.

III.6.4 Podsumowanie i wnioski

Do najważniejszych zagadnień z zakresu ochrony gleb w województwie dolnośląskim wymagających szczególnej uwagi należy zaliczyć: G.1. Ograniczenie procesu degradacji gleb;
G.2. Rekultywacja gleb zdegradowanych.

III.7 Surowce mineralne

III.7.1 Wprowadzenie

Województwo dolnośląskie położone jest w pasie starych pod względem budowy geologicznej gór. Odznacza się dużą różnorodnością skał i bogactw mineralnych.

Pod względem geologicznym należy do najbardziej interesujących regionów Polski. Odgrywa również poważną rolę w ogólnej produkcji surowców mineralnych kraju.

W rejonie tym istnieją dalsze możliwości odkrycia i udokumentowania nowych złóż, zwłaszcza wgłębnych. Występują tu rudy miedzi (między Lubinem a Głogowem), węgiel brunatny (Bogatynia), węgiel kamienny, wysokowartościowe surowce skalne. W Sudetach i na obszarze przedsudeckim występują źródła mineralne dostarczające wód leczniczych, takich jak szczawy (Duszniki, Kudowa Zdrój), cieplice siarczane (Lądek Zdrój), źródła arsenowe (Kudowa Zdrój), obojętne (Cieplice Śląskie).

III.7.2 Zasoby

Kamienie drogowe i budowlane

Łącznie na omawianym terenie udokumentowanych jest 220 złóż kamieni budowlanych i drogowych, z czego eksploatowanych jest ponad 100.

Niektóre z rodzajów kamieni budowlanych i drogowych jak np.: granity, bazalty, gabra, diabazy, melafiry, amfibolity, poza terenem Polski południowo-zachodniej nigdzie w kraju nie są udokumentowane ani wydobywane.

Największe zasoby oraz ilość eksploatowanych złóż granitu skoncentrowana jest w masywie Strzegom-Sobótka oraz masywie Strzelin-Żulowa. Z uwagi na istnienie Karkonoskiego Parku Narodowego na niewielką skalę wydobywane są atrakcyjne, różowe granity karkonoskie.

Miejsca występowania bazaltów na Dolnym Śląsku tworzą rozległą strefę rozciągającą się od Zgorzelca na zachodzie po Górę Św. Anny na wschodzie. Są one najwyższej jakości surowcem do produkcji kruszyw drogowych, kolejowych i budowlanych. Kruszywa bazaltowe stanowią m.in. podstawowy surowiec do budowy nawierzchni autostrad i lotnisk.

Surowce mineralne na terenie województwa dolnośląskiego

Do najliczniej reprezentowanych skał metamorficznych Polski południowo-zachodniej należą gnejsy. Jednak mimo olbrzymich zasobów (ok. 100 mln ton), ich obecny stopień wykorzystania jest niewielki. Gnejsy używane są do produkcji różnych asortymentów kamieni drogowych i kruszyw łamanych.

Na terenie Dolnego Śląska jest wiele udokumentowanych złóż piaskowca, które z uwagi na ochronę środowiska (tereny zalesione) nie są eksploatowane.

Znaczenie złożowe jako kamienie budowlane w Polsce południowo-zachodniej posiadają zmetamorfizowane wapienie i wapienie dolomityczne, czyli marmury.

Kopaliny ilaste

W województwie dolnośląskim występują bentonity i iły bentonitowe, złoża kaolinów, iły białowypalające się, iły ogniotrwałe, surowce ceramiki budowlanej.

Złoża kaolinów, mimo dużych zasobów udokumentowanych, w większości nie są eksploatowane.

Z trzech eksploatowanych w 1997 r. złóż iłów ogniotrwałych wydobyto 205 tys. ton, co stanowi blisko 89% wydobycia krajowego. Największy udział w tej ilości ma złoże Rusko - Jaroszów (86%).

Surowce okruchowe

Ogółem w Polsce udokumentowanych jest ok. 3500 złóż kruszyw naturalnych o łącznych zasobach bilansowych ponad 14 mld ton, z czego ponad 20% przypada na Dolny Śląsk.

Pomimo dużych zasobów poszczególnych wystąpień kruszywa w dolinach rzecznych, wielu złóż nie będzie można eksploatować, gdyż znajdują się one w obszarach chronionych - strefach ujęć wód podziemnych dla miast (np. Mokry Dwór k. Wrocławia, Śmiałowice) albo w pasach ochronnych dolin rzecznych (ochrona łęgów nadrzecznych, siedlisk fauny i flory, np. Siedlce, Łęg, Lenartowice). Istotne są tu również ograniczenia natury prawnej związane z koniecznością ochrony terenów leśnych i gruntów rolnych o wysokiej klasie bonitacyjnej.

Spośród różnorodnych złóż piasków przemysłowych w regionie dolnośląskim znaczenie surowcowe w skali całego kraju mają piaski kwarcowe dla przemysłu szklarskiego.

Ponadto w województwie dolnośląskim występują piaski formierskie.

Wody mineralne

W Polanicy Zdroju, Dusznikach Zdroju, Kudowie Zdroju, Jeleniowie, Świeradowie i Czerniawie Zdroju, Jedlinie Zdroju, Szczawnie Zdroju, Starych Bogaczowicach oraz Starych Rochowicach występują szczawy. Wody termalne mają swoje źródła w Lądku Zdroju, Cieplicach Śląskich Zdroju, Jeleniowie oraz Trzebnicy. Najwyższą zawartość radonu mają wody Świeradowa i Czerniawy Zdroju. Podwyższoną radoczynnością charakteryzują się również wody występujące w okolicy Szklarskiej Poręby, Sosnówki, Kowar i Lądku Zdroju. Wody siarczkowe na Dolnym Śląsku są rzadkością. Występują jedynie w rejonie Przerzeczyna Zdroju i Opolnicy. Wody chlorkowe występują w Trzebnicy.

Zasoby wód mineralnych województwa nie są obecnie w pełni wykorzystywane, co powoduje, że w przyszłości prowadzone będą działania w kierunku rozbudowy bazy leczniczej i rozwoju funkcji uzdrowiskowo-turystycznej.

III.7.3 Podsumowanie i wnioski

Do najważniejszych zagadnień z zakresu ochrony surowców mineralnych w województwie dolnośląskim wymagających szczególnej uwagi należy zaliczyć: S.1. Minimalizacja presji wywieranej na środowisko w procesie wykorzystania surowców mineralnych
S.2. Zabezpieczenie złóż perspektywicznych i prognostycznych.

III.8 Walory przyrodnicze i krajobrazowe

III.8.1 Wprowadzenie

Obszar województwa dolnośląskiego cechuje się znacznym zróżnicowaniem fizjograficznym.

Wysokie walory województwa zostały potwierdzone poprzez utworzenie obszarów chronionych. Znajdują się tutaj dwa parki narodowe: Karkonoski i Gór Stołowych oraz kilkanaście parków krajobrazowych. Na terenie województwa jest wiele obszarów, które powinny być objęte ochroną prawną.

Do najmniej cennych przyrodniczo obszarów województwa należą tereny o wartościowych rolniczo glebach, zajętych pod pola uprawne. Są to głównie obszary między Doliną Odry a Wzgórzami Niemczańsko-Strzelińskimi, tereny nizinne dawnego województwa legnickiego, tereny zniszczone przez przemysł.

Nie należy zapominać o tym, że i kulturowe walory województwa - na równi z przyrodniczymi stanowią o atrakcyjności regionu. Ich ponadprzeciętne w skali kraju bogactwo wymaga specjalnej troski i odpowiedniej współpracy odpowiedzialnych służb.

III.8.2 Krajobraz

Krajobraz województwa dolnośląskiego ma charakter pasowy;od południa można wyróżnić:

• Sudety, reprezentujące typ gór średnich, gdzie poszczególne pasma i masywy górskie są oddzielone kotlinami i zapadliskami pochodzenia tektonicznego. Najwyższe wzniesienie znajduje się w Sudetach Zachodnich (Śnieżka w Karkonoszach, 1603 m). Unikatowy w skali Polski jest krajobraz Gór Stołowych. Sudety za pośrednictwem pogórzy stopniowo przechodzą w Nizinę Śląsko-Łużycką, natomiast w części wschodniej graniczą z Przedgórzem Sudeckim.
• Przedgórze Sudeckie, łączące cechy rzeźby gór średnich i wyżyn, jest pasem izolowanych wzniesień i grzbietów, o szerokości 20-40 km.
• Nizina Śląska graniczy na wschodzie z Przedgórzem Sudeckim. W jej osi płynie Odra i niektóre jej dopływy. Odra jest tu typową rzeką meandrującą, na pewnych odcinkach anastomozującą (wielokorytową), choć naturalny układ koryt został w znacznym stopniu przekształcony w trakcie wielowiekowych prac regulacyjnych, polegających głównie na prostowaniu nurtu i odcinaniu zakoli, czego śladem są liczne starorzecza.
• Położona bardziej na zachód Nizina Śląsko-Łużycka ma nieco bardziej urozmaicony krajobraz - występują tu liczne wydmy (Bory Dolnośląskie), obszary podmokłe i wcięte doliny rzeczne (Bobru i Kwisy). W podłożu przeważają piaski, stąd w przeciwieństwie do Niziny Śląskiej jest tu znacznie więcej obszarów leśnych.
• Wał Trzebnicki jest pasem wzniesień, przeciętym przez przełom Odry w Kotlinie Ścinawskiej. Jego kulminacją jest Farna Góra koło Trzebnicy (257 m).
• Ku północy Wał Trzebnicki obniża się łagodnie do rozległych kotlin: Pradoliny Głogowskiej, Kotliny Żmigrodzkiej i Milickiej, położonych poniżej 100 m n.p.m., tworzących Obniżenie Milicko-Głogowskie o charakterze pradolinnym.

Wszystkie wyróżnione pasy różnią się nie tylko rzeźbą, ale również budową i historią geologiczną, wiekiem głównych rysów krajobrazu, cechami klimatu, siecią rzeczną i przyrodą ożywioną.

III.8.3 Szata roślinna

Szata roślinna województwa dolnośląskiego jest jego jednym z najcenniejszych elementów. Przyczynia się do tego zróżnicowanie środowiska fizycznego, w tym obecność gór i ich przedgórza o zróżnicowanej budowie geologicznej, mało zmienionych fragmentów dolin rzecznych, obecność terenów podmokłych i bagiennych, łąk i pastwisk o różnym stopniu uwilgotnienia, stawów rybnych czy obszarów suchych, takich jak wydmy śródleśne.

W Sudetach występują gatunki endemiczne oraz gatunki reliktowe typowe dla północnej Europy. Do z najcenniejszych terenów należą nieliczne już torfowiska, podmokłe i zmiennowilgotne łąki w dolinach rzecznych i na terenach podgórskich. Najcenniejsze lasy występują w dolinach rzecznych - szczególnie Odry, Bystrzycy, Strzegomki, na Pogórzu Kaczawskim i Górach Kaczawskich, w Borach Dolnośląskich. Bardzo cenne są, zbliżone do naturalnych, fragmenty lasów łęgowych, grądów i olsów. Bogactwo gatunków chronionych i rzadkich, unikatowych zespołów roślinnych wskazuje na wysokie walory przyrodnicze województwa.

Lesistość województwa wynosi ponad 28%. Największy obszar leśny w północno-zachodniej części województwa tworzą Bory Dolnośląskie, składające się głównie z drzewostanów sosnowych. Środkowy pas, typowo rolniczy, charakteryzuje się bardzo niską lesistością.

Na Dolnym Śląsku występują wszystkie typy siedliskowe lasu. Siedliska borowe zajmują łącznie 51,4%, a lasowe - 48,6% powierzchni.

Lasy nizinne stanowią 62,4%, wyżynne - 11,7%. a górskie - 25,9% powierzchni.

Typy lasów

W składzie gatunkowym dominują drzewa iglaste, a w strukturze gatunkowej występują: sosna i modrzew - 46,8%, świerk - 27,3%, brzoza 6,6%, buk 3,2%, olsza - 3%, dąb, klon, jawor, wierzba, jesion - 12,2%.

III.8.4 Świat zwierząt

Najlepiej rozpoznanymi na terenie województwa grupami zwierząt są ptaki i ryby.

Liczbę gniazdujących gatunków ptaków ocenia się na ponad 200. W województwie dolnośląskim gnieździ się wiele chronionych, rzadkich gatunków ptaków. Na Śląsku zanotowano współcześnie lęgi 28 gatunków ptaków zagrożonych, które zostały objęte polską "Czerwoną Księgą".

Najcenniejszymi obszarami w województwie pod tym względem są doliny niektórych rzek, w tym: Baryczy, Odry, Bystrzycy, Strzegomki. Inne cenne obszary to Dolina Kwisy i Dolina Bobru. Z obszarów leśnych najważniejsze dla ptaków są Bory Dolnośląskie.

Na terenie Dolnego Śląska wyznaczono ostoje ptaków. Duże znaczenie mają ostoje o randze europejskiej.

Najcenniejsze przyrodniczo gatunki ryb występują w czystych, bogatych w tlen rzekach i strumieniach. Są to najczęściej ich górne odcinki, płynące przez tereny słabo zagospodarowane.

Dla płazów najcenniejsze są obszary ze zbiornikami wody stojącej, jak starorzecza, stawy, oczka śródpolne, jeziora, obrzeża zbiorników zaporowych. Stąd też dla tych zwierząt szczególnie cennymi obszarami są Stawy Milickie, Stawy w Parowej, Stawy w Przemkowie, Stawy w Łagowie, starorzecza w dolinach rzecznych - szczególnie w Dolinie Odry. Najmniej płazów występuje na terenach, gdzie dominuje intensywna gospodarka rolna z uprawami ornymi (południowa część dawnego województwa wrocławskiego, znaczna część dawnego województwa legnickiego), tereny silnie zmienione przez przemysł (worek turoszowski czy obszary wokół zakładów KGHM).

Dla gadów najważniejsze są obszary lasów, łąk, pastwisk z ograniczoną penetracją ludzką. Najmniej gadów występuje na terenach z uprawami ornymi, na terenach silnie zanieczyszczonych.

Dla ssaków szczególnie cenne są duże, zwarte kompleksy leśne, o niskim zaludnieniu, jak Bory Dolnośląskie. Pojawiają się tu nawet wilki, występują wydry. Góry Kaczawskie są miejscem licznego występowania rzadkiej już popielicy. Występuje ona również, wraz z bardzo rzadkim rzęsorkiem mniejszym, w Górach Stołowych. W Karkonoszach spotykana jest ryjówka górska. Na terenie województwa występują rzadkie w skali kraju gronostaje, obserwuje się wzrost populacji wydry. Część gatunków ssaków zmniejszyła znacznie swoją liczebność, np. żołędnica, orzesznica.

III.8.5 Obiekty i obszary chronione

Ponad 20% powierzchni województwa objęte jest różnego rodzaju formami ochrony prawnej, co w porównaniu z innymi regionami Polski jest stosunkowo niską liczbą. >Obszary i obiekty prawnie chronione w województwie dolnośląskim i w Polsce w 2000 r., wg GUS

Na obszarze województwa dolnośląskiego znajdują się dwa parki narodowe: Karkonoski i Gór Stołowych.

Karkonoski Park Narodowy wchodzi w skład bilateralnego Rezerwatu Biosfery Karkonosze - Krkonose. O wartości przyrodniczej tego parku decydują przede wszystkim obszary położone na wysokości powyżej 800 m n.p.m., tj. regiel górny, piętro alpejskie i subalpejskie, gdzie zdołała się wykształcić roślinność alpejska, wśród której występują gatunki reliktowe. Osobliwością są liczne torfowiska. Na obszarze tym występuje wiele gatunków ptaków, m.in. cietrzew, głuszec, płochacz halny, drozd obrożny.

Odrębność Parku Narodowego Gór Stołowych wynika zarówno z budowy geologicznej, jak i niezwykle oryginalnego ukształtowania. Góry Stołowe są jedynymi w naszym kraju górami płytowymi. Szata roślinna należy do piętra regla dolnego. Na terenie parku i w jego najbliższym otoczeniu stwierdzono 44 chronione gatunki roślin naczyniowych, w tym 35 objętych ochroną całkowitą, a 9 - ochroną częściową.

Obiekty i obszary prawnie chronione1 w 1999 r., wg GUS

W województwie dolnośląskim występuje 51 rezerwatów przyrody. Największymi są rezerwaty ornitologiczne "Stawy Milickie" - 5324,31 ha i "Stawy Przemkowskie" - 1046,25 ha.

Parki Krajobrazowe i Parki Narodowe Dolnego Śląska

W ramach Krajowej Sieci Ekologicznej w województwie dolnośląskim wyznaczono obszary węzłowe ECONET-PL, stanowiące element sieci europejskiej.

III.8.6 Podsumowanie i wnioski

Do najważniejszych zagadnień z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu w województwie dolnośląskim wymagających szczególnej uwagi należy zaliczyć: PK.1. Określenie zasobów przyrodniczych w województwie;
PK.2. Objęcie ochroną obszarów o wysokich walorach przyrodniczych;
PK.3. Utrzymanie i podniesienie różnorodności biologicznej i krajobrazowej;
PK.4. Powiększenie zasobów leśnych i zapewnienie kompleksowej ochrony;
PK.5. Rozwój terenów zieleni w miastach i na terenach wiejskich;
PK.6. Łączne rozwiązywanie problemów przyrodniczych i kulturowych.

III.9 Nadzwyczajne zagrożenia środowiska

III.9.1 Działalność prewencyjna

Na koniec 1999 r. na terenie województwa dolnośląskiego wskazano 95 zakładów (obiektów) stwarzających potencjalne zagrożenie dla środowiska. Rejestr potencjalnych sprawców nadzwyczajnych zagrożeń środowiska prowadzony jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Obejmuje on przede wszystkim zakłady magazynujące (dystrybuujące) materiały niebezpieczne (chlor, amoniak, oleje, paliwa płynne, środki ochrony roślin i inne chemikalia) w opakowaniach wielkogabarytowych. Zakłady stwarzające mniejsze zagrożenie wpisywane są na listę, gdy znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkalnej, obszarów szczególnie chronionych, ujęć wody pitnej, cieków wodnych itp.

Potencjalne źródło nadzwyczajnych zagrożeń środowiska na terenie Dolnego Śląska stanowią niewątpliwie również mogilniki.

Ponadto tranzytowe położenie województwa powoduje intensyfikację ruchu, co wpływa na wzrost zagrożenia nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska.

Działania prewencyjne prowadzone są na podstawie ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska, ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz porozumień zawartych z Państwową Strażą Pożarną o współdziałaniu w zakresie sprawnej identyfikacji potencjalnych sprawców nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, wymiany informacji alarmowej w sprawie występujących zdarzeń nadzwyczajnych zagrożeń środowiska oraz rozpoznania skali zagrożeń.

Do zadań Inspekcji Ochrony Środowiska należy:

• kontrola i rozpoznanie przedsiębiorców, których działalność może stanowić przyczynę nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, badanie przyczyn powstania oraz nadzór nad likwidacją skutków nadzwyczajnych zagrożeń środowiska;
• prowadzenie szkoleń i instruktażu pracowników administracji rządowej, samorządu terytorialnego, a także przedsiębiorców.

III.9.2 Charakterystyka zaistniałych w 1999 r. przypadków nadzwyczajnych zagrożeń środowiska

W 1999 r. na terenie województwa dolnośląskiego zarejestrowano 11 zdarzeń mających znamiona nadzwyczajnych zagrożeń środowiska. Większość z tych zdarzeń wystąpiła na terenach zakładów użytkujących materiały niebezpieczne, z czego 36% stanowiły wycieki materiałów niebezpiecznych do kanalizacji deszczowej, 54% - wycieki produktów ropopochodnych, zaś pozostałe - to kwasy nieorganiczne, ług, ciekły beton.

Obok zakładów użytkujących materiały niebezpieczne źródłem nadzwyczajnych zagrożeń środowiska był transport drogowy i rzeczny.

III.9.3 Podsumowanie i wnioski

Do najważniejszych zagadnień z zakresu ochrony przed nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska w województwie dolnośląskim, wymagających szczególnej uwagi należy zaliczyć: NZŚ.1. Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego związanego z działalnością produkcyjną przedsiębiorców;
NZŚ.2. Zapewnienie bezpieczeństwa przewozu kolejowego i drogowego materiałów niebezpiecznych