|
|
Zielona Brama |
Województwo dolnośląskie znajduje się w południowo-zachodniej części Polski i sąsiaduje z województwami: lubuskim, wielkopolskim i opolskim, a jednocześnie graniczy z Republiką Federalną Niemiec i Republiką Czeską.
Zajmując 19 948 km2 jest siódmym województwem pod względem powierzchni w kraju (6,4% terytorium Polski). Obszar ten należy do wysoko zurbanizowanych (71,7% ludności mieszka w miastach) i gęsto zaludnionych. Zamieszkuje go 2,985 mln. ludności, co oznacza 150 osób na km2 (7,7% ludności Polski).
Do województwa należy 26 powiatów, 4 miasta na prawach powiatów i 169 gmin. Administracyjną stolicą województwa jest Wrocław.
Podział administracyjny województwa dolnośląskiego na powiaty
Cechą charakterystyczną województwa dolnośląskiego jest duże urozmaicenie rzeźby terenu i krajobrazu, co wynika z jego położenia na obszarze kilku krain geograficznych znacznie różniących się od siebie - Niziny Śląsko-Łużyckiej (na północnym zachodzie), Nizin Środkowopolskich (na północnym wschodzie), Pogórza Zachodniosudeckiego, Przedgórza Sudeckiego i Sudetów (na południu).
Położenie województwa w pasie starych pod względem budowy geologicznej gór powoduje, że obszar ten charakteryzuje się dużą różnorodnością skał i bogactw naturalnych, takich jak rudy miedzi, węgiel brunatny, węgiel kamienny, metale nieżelazne, gaz ziemny, wysokowartościowe surowce skalne. Ponadto w niektórych regionach występują źródła mineralne dostarczające wód leczniczych.
Prawie całe województwo dolnośląskie leży w dorzeczu rzeki Odry, a jedynie niewielkie partie Sudetów należą do dorzecza Łaby. Obok nielicznych jezior naturalnych istnieje wiele zbiorników sztucznych, zbudowanych w celu przeciwdziałania powodziom (np. "Mietków" na Bystrzycy, "Słup" na Nysie Szalonej czy "Pilchowicki" na Bobrze) oraz liczne stawy rybne.
Wskaźnik zalesienia jest porównywalny ze średnim wskaźnikiem dla Polski i wynosi 28,3%. Na terenach nizinnych dominują lasy iglaste i sosnowe, zaś w górach - lasy świerkowe. Do największych kompleksów leśnych należy zaliczyć Bory Dolnośląskie (w północno-wschodniej części województwa), lasy na Wale Trzebienickim oraz lasy sudeckie.
Dolny Śląsk ma charakter przemysłowo-rolniczy. Wieloletnia presja wywierana przez przemysł na środowisko spowodowała, że na obszarze tym można dziś wyróżnić tereny o znacznym stopniu zanieczyszczenia: okolice Legnicy i Głogowa, rejon Wrocławia (wzdłuż doliny Odry), Jeleniej Góry, Wałbrzycha, Turoszowa (wzdłuż zachodniej granicy). Znaczne uszkodzenia lasów obserwuje się w Sudetach - zwłaszcza w Górach Izerskich.
W województwie dolnośląskim istnieją problemy regionalne, do których zaliczyć należy:
Pod względem emisji Dolny Śląsk nadal znajduje się w "czołówce" kraju. Wciąż większość problemów ekologicznych związanych jest z nadmierną emisją ze źródeł technologicznych. Jednocześnie obserwowany ostatnio gwałtowny wzrost ruchu samochodowego w dużym stopniu przyczynia się do zanieczyszczenia. Lokalnie znacząco wpływa na stan powietrza również niska emisja.
Z opublikowanych przez Główny Urząd Statystyczny danych wynika, że województwo dolnośląskie w 1998 r. miało około 10% udział w całkowitej emisji pyłu w Polsce (2 miejsce w kraju, po województwie śląskim), ponad 10% całkowitej emisji dwutlenku siarki w Polsce (4 miejsce w kraju, po województwach: śląskim, łódzkim i wielkopolskim) oraz około 7% całkowitej emisji tlenków azotu (6 miejsce w kraju, po województwach: łódzkim, śląskim, mazowieckim, małopolskim i wielkopolskim).
Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w województwie dolnośląskim i w Polsce w 1999 r. w tys. ton/rok wg GUS
| Obszar | W tym | Ogółem | |||
|---|---|---|---|---|---|
| SO2 | NOx | CO | CO2 | ||
| Polska | 1182 | 386 | 326 | 206 248 | 208 417 |
| Województwo dolnośląskie | 70 | 25 | 13 | 14 249 | 14 359 |
| % emisji krajowej | 5,9% | 6,5% | 4% | 6,9% | 6,9% |
Emisja pyłów w 1998 r. była niższa w stosunku do liczby wyemitowanej w roku 1990 o około 80%, dwutlenku siarki o 45%, zaś tlenków azotu o 31%.
Porównanie całkowitej emisji pyłu, dwutlenku siarki i dwutlenku azotu z terenu województwa dolnośląskiego - lata 1991 i 1998
W dalszym ciągu największy udział we wprowadzanych ilościach zanieczyszczeń (SO2, NOx, pyły) ma Elektrownia "Turów" w Bogatyni, będąca drugim co do wielkości zakładem tego typu w Polsce. Znaczny udział w emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego mają elektrociepłownie (np. Wrocław), jak również oddziały i spółki KGHM "Polska Miedź".
Udział największych zakładów w zanieczyszczeniu powietrza pyłem, dwutlenkiem siarki i dwutlenkiem azotu w odniesieniu do sumarycznej emisji z zakładów szczególnie uciążliwych w województwie dolnośląskim w 1999 r.
Niska emisja (głównie SO2 i pył) jest szczególnie uciążliwa w regionach górskich, gdzie występują niekorzystne warunki dla rozprzestrzeniania zanieczyszczeń, jak również w dużych aglomeracjach miejskich. Dlatego też bardzo duże znaczenie ma podejmowanie działań mających na celu jej ograniczanie. Jest to możliwe dzięki przechodzeniu coraz większej liczby właścicieli domów prywatnych na ogrzewanie gazowe i olejowe w miejsce poprzednio stosowanego węglowego. Jednocześnie ograniczane powinno być częste w poprzednich latach opalanie domów wszelkimi odpadkami, wydzielającymi w procesie spalania znaczną ilość substancji toksycznych.
Wzrastająca systematycznie liczba pojazdów samochodowych, nabywanych zarówno przez podmioty gospodarcze, jak i osoby fizyczne, pociąga za sobą wzrost emisji dwutlenku azotu w województwie.
Porównanie emisji NO2 w Polsce ze źródeł stacjonarnych i mobilnych w latach 1991 i 1997 wg GUS
Transport samochodowy jest również źródłem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego tlenkiem węgla, węglowodorami i związkami ołowiu. Z transportu drogowego pochodzi ok. 30% emisji tlenku węgla oraz tlenków azotu i ok. 20% emisji ołowiu (ze spalin z silników pojazdów zasilanych etylinami).
Odrębnym zagadnieniem w zakresie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na obszarze województwa dolnośląskiego jest napływ zanieczyszczeń z terenu Republiki Federalnej Niemiec i Republik Czeskiej. Znaczna emisja zanieczyszczeń energetycznych, które przenoszone są na obszar Polski, wynika z charakteru uprzemysłowienia regionu zarówno po stronie czeskiej, jak i niemieckiej. Mniejsze ilości zanieczyszczeń przenoszone są z terenu Polski na obszar Republiki Czeskiej i Republiki Federalnej Niemiec.
Szacunkowy bilans transgranicznego przenoszenia związków siarki i azotu między Polską i Republiką Czeską oraz Polską i Republiką Federalną Niemiec (wg GUS, Ochrona środowiska 1998)
| Rodzaj wymiany | Wymiana zanieczyszczeń w Mg/rok | |
|---|---|---|
| związki siarki /1 | związki azotu /1 | |
| Ilość zanieczyszczeń przenoszonych z terenu Republiki Czeskiej na obszar Polski | 65 300 | 12 500 |
| Ilość zanieczyszczeń przenoszonych z terenu Polski na obszar Republiki Czeskiej | 25 600 | 5 200 |
| Ilość zanieczyszczeń przenoszonych z terenu Republiki Federalnej Niemiec na obszar Polski | 95 200 | 29 800 |
| Ilość zanieczyszczeń przenoszonych z terenu Polski na obszar Republiki Federalnej Niemiec | 30 000 | 8 500 |
Transgraniczny transport związków siarki i azotu z zachodu i południa w połączeniu z emisją krajową powodują, że południowo-zachodnia część Polski stanowi region szczególnie zagrożony przez zanieczyszczenie atmosfery.
Deklaracja trzech krajów doprowadziła do powstania programu "Czarny Trójkąt", w ramach którego m.in. funkcjonuje sieć 43 automatycznych stacji monitoringu powietrza.
Obszar objęty programem "Czarny Trójkąt"
Do zmniejszenia emisji dwutlenku siarki w ostatnim okresie w województwie dolnośląskim przyczyniły się w głównej mierze zmiany gospodarcze w Niemczech - likwidacja kopalń i elektrowni.
Ze względu na poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego wyróżniają się w województwie dolnośląskim duże aglomeracje miejsko-przemysłowe - głównie Wałbrzych, Wrocław i Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy.
Znaczny poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego obserwuje się również w zasięgu oddziaływania Elektrowni "Turów" w Bogatyni (choć w wyniku podejmowanych inwestycji uciążliwości te wykazują tendencję malejącą) oraz na terenach położonych przy południowej granicy województwa.
Jako że komunikacja samochodowa ma duży wpływ na stan czystości powietrza atmosferycznego najwyższe wartości stężeń tlenków azotu i tlenku węgla zanotowano w pobliżu głównych ciągów komunikacyjnych.
Najbardziej widoczny spadek stężeń zanieczyszczeń w powietrzu obserwuje się w przypadku SO2 i pyłu zawieszonego. Ta tendencja spadkowa jest skutkiem ograniczania liczby źródeł emisji. Część szczególnie uciążliwych dla środowiska obiektów przemysłowych jest likwidowana, zaś w innych zakładach przemysłowych emitujących znaczne ilości zanieczyszczeń wprowadzane są stopniowo wysokosprawne instalacje do odsiarczania gazów odlotowych.
Analizując zmiany stężenia dwutlenku azotu w powietrzu atmosferycznym w latach 1995-1998 nie można jednoznacznie wskazać, jak kształtują się trendy zmian. W części stanowisk pomiarowych obserwowano spadek stężenia tego gazu (np. w Szczawnie Zdroju), w części - jego wzrost (Wrocław). Szczególnie wyraźny i systematyczny spadek stężenia NO2 obserwowany jest w ostatnich latach w Szczawnie Zdroju. Aby obserwowana tutaj korzystna tendencja utrzymała się, trzeba przede wszystkim ograniczyć natężenie komunikacji samochodowej w uzdrowisku.
Istotnym problemem w ochronie powietrza atmosferycznego województwa dolnośląskiego są przekroczenia wartości normatywnych zanieczyszczeń specyficznych wokół zakładów przemysłowych. Przekroczenia norm dopuszczalnych stężeń dotyczą fenolu i chlorofenoli wokół Zakładów Chemicznych "Rokita" SA w Brzegu Dolnym. Na terenie województwa rejestrowano także sporadyczne przekroczenie stężeń średniorocznych fluoru, benzo-a-pirenu i substancji smołowych. Wokół koksowni wałbrzyskich stwierdzono również nadmierne ilości węglowodorów aromatycznych, przy czym przekroczenia ilości benzenu były znaczne i pojawiały się z dużą częstotliwością.
Roczne opady pyłu i ołowiu przekroczone zostały w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym (LGOM).
W przypadku podstawowych zanieczyszczeń powietrza, tj. SO2, NO2 i pyłu zawieszonego, w roku 1999 w większości punktów pomiarowych nie stwierdzono przekroczeń norm średniorocznych, a sporadycznie można było zaobserwować przekraczanie norm średniodobowych.
Stężenia większości mierzonych w województwie dolnośląskim zanieczyszczeń powietrza wykazują wyraźną zmienność sezonową. W szczególności tendencja ta widoczna jest w przypadku zanieczyszczeń, których źródłem jest spalanie paliw w celach grzewczych.
Stężenia zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł komunikacyjnych charakteryzują się zmiennością tygodniową i dobową.
Od wielu lat systematycznie badany jest stan powietrza atmosferycznego w uzdrowiskach. W ostatnich latach zdecydowana większość uzyskiwanych wyników stężeń średniorocznych i średniodobowych SO2, NO2 i pyłu zawieszonego nie przekraczała wartości dopuszczalnych określonych dla obszarów ochrony uzdrowiskowej, które są znacznie ostrzejsze od norm obowiązujących dla pozostałych obszarów. Normy średnioroczne w latach 1997 i 1998 zostały przekroczone jedynie w Szczawnie Zdroju (SO2 i pył zawieszony) oraz w Kudowie Zdroju (SO2).
Wyniki monitorowania chemizmu opadów atmosferycznych w województwie dolnośląskim w roku 1999 wykazują, że stopień degradacji środowiska powodowany depozycją zanieczyszczeń z atmosfery maleje. Spada ilość wprowadzanych do powietrza zanieczyszczeń, jednak nadal kształtują się one na wysokim poziomie, przy czym główną przyczyną są zanieczyszczenia napływowe. Najwyższe stężenie zanieczyszczeń w opadach notuje się w północnej części województwa dolnośląskiego - na obszarze Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego (LGOM).
Do najważniejszych zagadnień z zakresu ochrony powietrza atmosferycznego w województwie dolnośląskim, wymagających szczególnej uwagi należy zaliczyć:
P.1. Dalsze ograniczanie emisji z zakładów przemysłowych;
P.3. Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza pochodzącego ze źródeł komunikacyjnych;
P.4. Wzmocnienie współpracy międzynarodowej w zakresie minimalizowania zanieczyszczeń transgranicznych.