|
|
Zielona Brama |
Celem niniejszego projektu jest przygotowanie programu realnego do wdrożenia. Programy i plany, których realizacja z różnych względów nie jest możliwa, stają się bezużyteczne.
Opracowanie dokumentu polityki ochrony środowiska, w którym będą zdefiniowane działania możliwe w jak największym stopniu do wykonania, wymaga dostępu do informacji o tym, jak planowano na danym obszarze politykę w przeszłości i jakie były rezultaty podejmowanych działań.
Obecnie mamy w Polsce do czynienia z bardzo trudną sytuacją - większość dostępnych dokumentów z zakresu polityki ochrony środowiska zostało opracowanych z uwzględnieniem starego podziału administracyjnego kraju. W przypadku województwa dolnośląskiego programy dla byłych czterech województw różnią się między sobą, gdyż były przygotowywane w różnym czasie, przy zastosowaniu różnych podejść. Niemniej jednak zawierają one wiele elementów porównywalnych.
Ocena dotychczasowej polityki ochrony środowiska została przeprowadzona z punktu widzenia przydatności tych programów dla przygotowywanego obecnie Programu ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju województwa dolnośląskiego.
Niezwykle istotne wydaje się skorzystanie z doświadczeń zdobytych w przeszłości. Analiza opracowanych już działań i efektów ich realizacji może z pewnością przyczynić się do optymalizacji planowania polityki ochrony środowiska w przyszłości.
Przy opracowywaniu niniejszego rozdziału analizie poddano cztery dokumenty:
Analizie nie zostały poddane dokumenty opracowane na potrzeby byłych województw kaliskiego i leszczyńskiego ze względu na niewielki udział obszarowy tych województw w nowo powstałym województwie dolnośląskim.
Obszar województwa dolnośląskiego po reformie administracyjnej
Programy ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju opracowywane dla poszczególnych województw stanowią jeden z elementów realizacji polityki ekologicznej. Pozwalają one na rozwiązywanie wielu problemów zarówno w skali regionalnej, jak i lokalnej, tworząc ramy działań w wielu dziedzinach. Zgodność z dokumentami opracowywanymi dla całego kraju i województwa, jak również spójność z założeniami polityki obszarów sąsiadujących jest elementem niezwykle istotnym.
W myśl zasad Unii Europejskiej w wielu krajach podczas opracowywania programów coraz częściej stosowane jest podejście zintegrowane. W przypadku opracowywania programu ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju oznacza to rozpatrywanie kwestii środowiskowych w bezpośrednim powiązaniu z zagadnieniami dotyczącymi wszystkich sfer działalności, jak przemysł, transport, rolnictwo, urbanizacja itp.
Programy dla czterech województw, które dzisiaj wchodzą w skład województwa dolnośląskiego, były opracowywane z zastosowaniem w głównej mierze podejścia sektorowego. Zarówno cele, jak i działania zdefiniowane w tych dokumentach były zogniskowane na poszczególnych elementach środowiska.
Odmienną w konstrukcję miał jedynie Program ochrony środowiska województwa wałbrzyskiego do roku 2010. Strategia została w nim zaplanowana w czterech sferach - międzynarodowej, państwowej, wojewódzkiej i lokalnej. Zastosowanie takiego podejścia pozwalało na szersze ujęcie problemów i uwzględnienie ich wzajemnych powiązań. Ponadto możliwe było uwzględnienie różnic pomiędzy poszczególnymi poziomami i wypracowanie optymalnego rozwiązania dla każdego z nich.
Analiza wymienionych wcześniej czterech dokumentów pokazała, że programy z zakresu ochrony środowiska opracowane dla byłych województw legnickiego, jeleniogórskiego i wrocławskiego charakteryzują się zastosowaniem takiego samego podejścia. Podejście sektorowe, tak popularne do niedawna, jest elementem łączącym te dokumenty. Zupełnie inne podejście zastosowano w programie opracowanym na potrzeby byłego województwa wałbrzyskiego. Dlatego też w niniejszym rozdziale Program ochrony środowiska województwa wałbrzyskiego do roku 2010 omówiono osobno.
Poniżej opisane zostały najważniejsze cele i zadania, które zgodnie z założeniami miały być realizowane jeszcze przed wprowadzeniem reformy administracyjnej w 1999 r.
Cele i założenia są zawarte w rozdziałach odpowiadających poszczególnym komponentom środowiska naturalnego.
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych i minimalizowanie negatywnego wpływu ruchu samochodowego na środowisko to zagadnienia, które poruszane były we wszystkich analizowanych programach. Ponadto zakładano likwidację "niskiej emisji", m.in. poprzez zakończenie gazyfikacji miast i wsi.
W programie dla województwa jeleniogórskiego i legnickiego zwrócono dodatkowo uwagę na problem zanieczyszczeń transgranicznych.
W województwie jeleniogórskim szczególne znaczenie miały działania podejmowane w Elektrowni "Turów" w Bogatyni.
Ochrona zasobów wodnych, m.in. poprzez budowę nowych oczyszczalni ścieków i kanalizacji oraz ograniczenie produkcji ścieków przemysłowych, była jednym z najważniejszych celów prowadzenia polityki z zakresu ochrony środowiska. Podkreślano również znaczenie ciągłego monitoringu jakości wód powierzchniowych i podziemnych oraz realizacji programów małej retencji.
W programie dla województwa legnickiego za jeden z priorytetów uznano dalszą modernizację systemu zabezpieczenia przed powodzią.
Wieloletnie działania nie uwzględniające wymagań ochrony powierzchni ziemi doprowadziły do nadmiernego zakwaszenia gleb i wzmożonych procesów erozyjnych. Aby przeciwdziałać dalszej degradacji gleb, planowano wiele działań, wśród których znalazł się monitoring jakości gleb, rekultywacja, odpowiednie zagospodarowanie (np. zalesianie stref ochronnych, wprowadzanie zadrzewień śródpolnych).
Składowanie odpadów stanowiło przez wiele lat dominujący sposób ich zagospodarowywania. W wielu województwach brakowało nowoczesnego i sprawnie działającego systemu zintegrowanej gospodarki odpadami. W programach ochrony środowiska kładziono szczególny nacisk na takie elementy, jak budowa nowoczesnych składowisk odpadów i rozwój nowoczesnych metod utylizacji, rekultywacja starych składowisk i ograniczenie produkcji odpadów przemysłowych, wprowadzenie systemu segregacji odpadów komunalnych i ich zagospodarowanie.
Osobny problem stanowiło zagospodarowanie odpadów niebezpiecznych, zarówno tych znajdujących się w strumieniu odpadów komunalnych, jak i tych, które powstają w zakładach przemysłowych.
W województwie jeleniogórskim szczególny nacisk kładziono na zmianę sposobu składowania popiołów z Elektrowni "Turów", zaś w województwie wrocławskim - na problem zagospodarowania odpadów komunalnych we Wrocławiu.
Zagadnienie to omawiane było w głównej mierze w kontekście uciążliwości powodowanych przez transport. W związku z przewidywanym wzrostem ruchu samochodowego planowano m.in. budowę obwodnic głównych miast. Celem tych działań miało być wyprowadzenie z miast ruchu tranzytowego.
Duży nacisk kładziono na kontrolę lokalizacji obiektów mogących stanowić źródło uciążliwego hałasu w pobliżu obszarów zamieszkanych.
Wzrost skażenia promieniowaniem elektromagnetycznym spowodował, że coraz większą wagę zaczęto przywiązywać do przestrzegania zasad właściwej procedury lokalizacyjnej. Zakładano inwentaryzację wszystkich potencjalnych źródeł promieniowania i kontrolne pomiary natężenia promieniowania.
Za zadania priorytetowe uznano rozpoznanie zasobów przyrodniczych, rozwój sieci terenów chronionych oraz wprowadzenie monitoringu przyrodniczego na obszarach objętych ochroną prawną. Szczególnie ważne było dążenie do zharmonizowania działań związanych z tworzeniem i rozwojem obszarów chronionych z inicjatywami podejmowanymi w tej dziedzinie w województwach ościennych.
We wszystkich województwach zadaniem priorytetowym było zwiększenie lesistości. W województwie jeleniogórskim docelowo zakładano lesistość 40,5% (w perspektywie po roku 2000), podczas gdy w legnickim - 26% (najpóźniej do roku 2020). Podkreślano również znaczenie prowadzenia gospodarki łowieckiej zgodnie z zasadami zachowania trwałości lasów oraz minimalizowania szkód w uprawach rolnych i leśnych.
Obszar obecnego województwa dolnośląskiego odznacza się dużą różnorodnością skał i bogactw mineralnych. Poszczególne byłe województwa stawiały sobie za cel likwidację nielegalnej eksploatacji surowców, rekultywację terenów poeksploatacyjnych i zagospodarowanie odpadów po robotach górniczych. Podkreślano również znaczenie koordynacji polityki koncesyjnej w aspekcie wymogów ochrony środowiska i potrzeb gospodarczych.
W województwie jeleniogórskim dodatkowo uwzględniono wprowadzenie monitoringu wód wypływających z wyrobisk pouranowych oraz punktów związanych z górnictwem i przeróbką rud uranu pod kątem ich promieniotwórczości.
Kompleksowy system kontroli skuteczności przestrzegania przepisów prawnych i norm oraz działań poszczególnych podmiotów jest niezwykle ważnym elementem realizacji polityki ekologicznej województwa. W związku z tym we wszystkich czterech województwach wśród założeń programowych znalazł się rozwój monitoringu zarówno jakości środowiska, jak i poziomu emisji zanieczyszczeń.
Treści ekologiczne miały być wprowadzane do programu nauczania wielu przedmiotów w szkołach podstawowych i średnich. Podkreślano znaczenie organizacji pozarządowych w promowaniu wiedzy o środowisku i wszelkich działaniach edukacyjnych.
Przygraniczne położenie województwa jeleniogórskiego pociągało za sobą konieczność ujęcia w programie aspektów wynikających ze specyficznej lokalizacji. Województwo to prowadziło bliską współpracę z Republiką Federalną Niemiec i Republiką Czeską, zarówno na poziomie ogólnopaństwowym, regionalnym, jak i lokalnym.
Niektóre z wyżej opisanych założeń i celów znalazły się również, choć w zupełnie innym układzie, w programie przygotowanym dla województwa wałbrzyskiego.
W dokumencie tym cele zostały omówione w kontekście skali występowania poszczególnych zjawisk (międzynarodowej, państwowej, wojewódzkiej i lokalnej). Podkreślono specyfikę każdego z poziomów i możliwości realizacji poszczególnych zadań.
Ze względu na położenie województwa duży udział w zanieczyszczeniu powietrza miały zanieczyszczenia transgraniczne. Planowano rozwój współpracy międzynarodowej, ukierunkowanej na działania zmierzających do ograniczenia negatywnego wpływu zanieczyszczeń transgranicznych na stan środowiska.
Działania w tej sferze miały się koncentrować na współpracy z województwami sąsiednimi. Dążono do likwidacji źródeł degradacji środowiska leżących na terenie Polski, ale poza obszarem województwa. Postanowiono szczegółowo informować społeczeństwo o podejmowanych działaniach oraz popierać wszelkie inicjatywy społeczne mające na celu poprawę stanu środowiska.
Działania prowadzone w sferze wojewódzkiej określono jako najważniejsze dla realizacji polityki ekologicznej samego województwa. Wśród istotnych zagadnień wymieniano restrukturyzację gospodarki w kierunku form proekologicznych, minimalizację emisji zanieczyszczeń do powietrza, właściwą gospodarkę odpadami, wspieranie działań na rzecz poprawy ochrony przed hałasem, prowadzenie monitoringu środowiska itp.
Działania w tej sferze obejmować miały inicjatywy na rzecz ochrony środowiska podejmowane w obrębie gmin, miast czy wsi.
We wszystkich analizowanych województwach główne cele z zakresu polityki ochrony środowiska, zawarte w dokumentach, są porównywalne. Za zagadnienia priorytetowe w dokumentach opracowanych dla województw legnickiego, jeleniogórskiego i wrocławskiego uznano ochronę wód, ochronę powietrza oraz gospodarkę odpadami.
W Programie ochrony środowiska województwa wałbrzyskiego do roku 2010 za priorytety uznano zatrzymanie i zapobieganie degradacji środowiska, rozwój województwa, któremu nie będzie towarzyszyło dalsze pogarszanie stanu środowiska i warunków życia ludności, oraz stymulowanie rozwoju gospodarczego zgodnie z naturalnymi predyspozycjami województwa. Priorytety te zostały rozpisane na zadania z zakresu ochrony powietrza, wody, gospodarki odpadami itp., w rozbiciu na poszczególne poziomy działań (międzynarodowy, państwowy, wojewódzki i lokalny).
Cele szczegółowe różniły się dla każdego z województw, co wynika ze specyfiki poszczególnych obszarów.
We wszystkich programach scharakteryzowano instrumenty niezbędne do skutecznej realizacji założonych celów.
Wiele inwestycji z zakresu ochrony środowiska zrealizowano, dzięki czemu nastąpiła widoczna poprawa jakości poszczególnych komponentów środowiska: zmniejszył się poziom emisji zanieczyszczeń do powietrza z obiektów przemysłowych, ograniczone zostało zjawisko "niskiej emisji", zmniejszył się zrzut ścieków do wód powierzchniowych, nowe obszary objęto różnymi formami ochrony prawnej. Jednocześnie jednak obserwowany jest negatywny wpływ ruchu samochodowego na stan powietrza atmosferycznego, wzrastają uciążliwości spowodowane zbyt wysokim poziomem hałasu.
Jednym z najistotniejszych aspektów wydaje się być zbyt mała możliwość dokładnego zmierzenia rezultatów prowadzonej dotychczas polityki. Istnieje możliwość przeprowadzenia pewnej analizy na podstawie danych o stanie środowiska sprzed okresu realizacji programów i po nim. Stosując takie podejście nie mamy jednak nigdy pewności, że obserwowane efekty są bezpośrednim rezultatem celowo przeprowadzonych działań.
Dlatego też w programie opracowywanym obecnie dla województwa dolnośląskiego szczególna uwaga została poświęcona wyborowi takich celów i parametrów, które umożliwiłyby dokładne monitorowanie prowadzonych działań i ich rezultatów. Istotne jest również zapewnienie ciągłej informacji o efektywności prowadzonej polityki.
Program ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju województwa dolnośląskiego nie może jednak powstawać w izolacji od polityki przygotowanej i realizowanej we wcześniejszych latach. Pomimo że wiele zaplanowanych działań zostało zrealizowanych, wciąż wiele celów pozostaje aktualnych. Dlatego też konieczne było uwzględnienie ich w przygotowywanym dokumencie. Opracowane wcześniej dokumenty stanowią źródło informacji przydatnych dla sformułowania niektórych elementów obecnie opracowywanego Program...
Priorytetowymi zagadnieniami pozostają w dalszym ciągu gospodarka wodno-ściekowa i gospodarka odpadami. W wyniku przeprowadzonych dotychczas działań zmieniły się jednak nieco szczegółowe plany w tym zakresie. Na pierwsze miejsce wysunął się rozwój sieci kanalizacyjnej i działania mające na celu dociążenie powstałych już wcześniej oczyszczalni ścieków. W zakresie gospodarki odpadami problemem zasadniczym jest wciąż brak kompleksowego systemu, uwzględniającego powtórne wykorzystanie, unieszkodliwianie i bezpieczne składowanie odpadów.
W nadchodzących latach działania w dziedzinie ochrony środowiska będą się również koncentrować na zagadnieniach związanych z ochroną powietrza (nacisk zostanie jednak przesunięty ze źródeł punktowych, które dotychczas miały największe znaczenie, na rozproszone), ochroną przed hałasem, ochroną powierzchni ziemi, zasobów przyrodniczych. Jak najszybciej powinny być zlikwidowane uciążliwości wynikające z zaniedbań poczynionych w przeszłości.
