Standardy ochrony parków narodowych

[Problemy ochrony polskich parków narodowych] [Inne ważne sprawy polskiej ochrony przyrody] [Strona główna Klubu Przyrodników]

Kryteria i wskaźniki ochrony parków narodowych w Polsce
PROJEKT SPOŁECZNY - wersja 1.0 z dnia 28 lipca 2002

[Zaproszenie do dyskusji]

Definicje
W niniejszym dokumencie:
strategia ochrony = opracowany przez park średniookresowy plan wykonywania ochrony przyrody i funkcjonowania parku, przygotowany na podstawie kompleksowej analizy przyrodniczych i społecznych uwarunkowań funkcjonowania parku, a będący podstawą sformułowania planu ochrony (odpowiada pojęciu planu ochrony parku narodowego w stanie prawnym sprzed 2.02.2001).
plan ochrony = akt prawny ustanawiany w trybie rozporządzenia Ministra Środowiska na podstawie ustawy o ochronie przyrody, o strukturze określonej rozporządzeniem Ministra w sprawie szczegółowych zasad sporządzania planu ochrony, będący jedną z dróg realizacji strategii ochrony.

I. Prawne podstawy

1. Park ma podstawy prawne umożliwiające skuteczną ochronę wartości przyrody na swoim terenie

Park ma podstawę prawną, określającą jego granice i obowiązujące na jego terenie zakazy.

Akt ten źródłem prawa w znaczeniu określonym w Konstytucji.

Granice parku są w tym dokumencie jednoznacznie opisane.

2. Park ma formalne podstawy do sprawowania zarządu gruntami Skarbu Państwa na swoim terenie.

Park przejął zarząd nad gruntami Skarbu Państwa położonymi w jego granicach, z wyjątkami określonymi Rozporządzeniem Rady Ministrów. Potwierdzają to dane zapisane w planie ochrony parku.

Grunty zarządzane przez park nie są obciążone prawami innych właścicieli (serwituty, prawo rybackiego użytkowania wody itp.).

3. Prawo ochrony przyrody na terenie parku jest przestrzegane.

Nie są budowane ani rozbudowywane w granicach parku obiekty i urządzenia inne niż służące celom parku lub prowadzeniu gospodarstwa rolnego i leśnego (dotyczy kolejek linowych, wyciągów, strażnic granicznych, dróg, nierolniczych domów prywatnych, obiektów komunalnych itp.)

Park nie wydaje żadnych uzgodnień dopuszczających taką budowę.

Żadne takie przedsięwzięcia nie są przewidziane w planie ochrony parku.

Lokalizacja, wielkość ani architektura obiektów i urządzeń budowanych przez park lub inne podmioty w granicach parku, a służących celom parku lub prowadzeniu gospodarstwa rolnego lub leśnego nie szkodzi przyrodzie ani nie zaburza walorów krajobrazowych.

Park ma szczegółowe zasady i procedury zapewniające powyższe.

Nie ma wątpliwości, że wszelkie działania na terenie parku narodowego przyporządkowane są ochronie przyrody i mają pierwszeństwo przed wszystkimi innymi działaniami.

Żadne działanie parku nie ma charakteru komercyjnej eksploatacji zasobów przyrody.

Zasady udostępnienia parku do turystyki i rekreacji określono w planie ochrony parku. Nie są stosowane zasady inne, niż tam określone.

Miejsca i drogi, w których dopuszcza się poruszanie się turystów, palenie ognisk, biwakowanie, uprawianie sportów wodnych, wspinaczkę itp. (czynności wymienione w art. 23a ustawy o ochronie przyrody) zostały wyznaczone w planie ochrony parku.

Przestrzeganie wszystkich obowiązujących zakazów jest skutecznie egzekwowane.

Nie stosuje się nie przewidzianych prawem odstępstw od obowiązujących zakazów.

Uzgadnianie projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego jest dokonywane stosownie do strategii ochrony parku.

4. Park jako instytucja jest wzorem przestrzegania prawa ochrony środowiska i prawa związanego z ochroną środowiska.

Park ma wszystkie przewidziane prawem pozwolenia na swoją działalność (np. pozwolenia wodnoprawne na użytkowanie oczyszczalni ścieków, pozwolenia wodnoprawne na rybackie korzystanie z wód jeżeli wykonywane są rybackie zabiegi ochronne w ekosystemach wodnych, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego i pozwolenia na budowę dla budowanych obiektów).

II. Granice i stosunki własnościowe

5. Granice parku zapewniają reprezentatywność jego przyrody dla regionu, w którym jest położony i umożliwiają skuteczną ochronę ekosystemów parku.

W granicach parku są dobrze reprezentowane wszystkie naturalne i półnaturalne ekosystemy i krajobrazy ekologiczne typowe dla regionu.

Granice parku nie dzielą torfowisk ani jezior.

Granice parku nie biegną linią brzegową jezior ani rzek.

Granice parku (lub otaczającej go strefy ochrony zwierzyny, jeżeli jest wyznaczona) zapewniają możliwość prowadzenia polityki ochronnej w stosunku do bytującej w parku fauny.

Granice parku w miarę możliwości obejmują całości przyrodnicze, np. cały masyw/grzbiet górski, całą dolinę, całą zlewnię, cały kompleks leśny.

Granice parku są bezsporne i oznakowane w terenie zgodnie z tekstem odpowiedniego aktu prawnego.

6. Jeżeli powyższe nie jest spełnione, park ma strategię modyfikacji swoich granic w taki sposób, by spełnić to kryterium. W strategii tej są określone optymalne granice i priorytety ich zmieniania. Strategia ta jest elementem całościowej strategii ochrony parku.

Istnieje publicznie dostępny dokument w którym zapisana jest ta strategia

7. Park ma wyznaczoną otulinę, obejmującą wszystkie istotne miejsca oddziaływań antropogenicznych wpływających na przyrodę parku.

Źródła wpływających na park: zanieczyszczeń wód i powietrza, zmian warunków wodnych, innej presji antropogenicznej są włączone do otuliny.

Nie ma istotnych zagrożeń zewnętrznych pochodzących spoza otuliny.

Granice otuliny są jednoznacznie określone.

8. Jeżeli powyższe nie jest spełnione, park ma strategię dążenia do modyfikacji granic otuliny w taki sposób, by spełnić to kryterium. W strategii tej są określone optymalne granice i priorytety ich poszerzania. Strategia ta jest elementem całościowej strategii ochrony parku.

Istnieje publicznie dostępny dokument w którym zapisana jest ta strategia

9. Otulina funkcjonuje zgodnie z obowiązującym prawem i zgodnie z celem do którego została wyznaczona

Plany zagospodarowania przestrzennego dotyczące otuliny są przedkładane dyrektorowi parku do uzgodnienia.

Uzgadniając plany, park kieruje się strategią ochrony parku.

Właściciele, zarządcy, władze terenów znajdujących się w otulinie są świadomi tego faktu i przestrzegają przepisów prawnych obowiązujących w otulinie (np. nie stosują zabronionych środków chemicznych itp.).

10. Park ma strategię optymalizacji stosunków własnościowych na swoim terenie, jeżeli jest potrzebna. Strategia ta jest elementem całościowej strategii ochrony parku.

Istnieje analiza określająca - z punktu widzenia celów parku - które grunty powinny zostać ewentualnie wykupione i dlaczego, a które pozostawione w rękach dotychczasowych właścicieli.

Analiza ta uwzględnia uwarunkowania przyrodnicze, ekonomiczne i społeczne.

Są określone ewentualne priorytety wykupu.

Wyrażanie zgody na zmianę sposobu użytkowania nieruchomości położonych w granicach parku i ewentualne wykorzystanie prawa pierwokupu następuje zgodnie z tą strategią.

11. W stosunku do gruntów cudzej własności w swoich granicach, park ma i realizuje politykę zapewniającą skuteczną ochronę przyrody i wartości kulturowych, przy zachowaniu zasad sprawiedliwości.

Także na gruntach prywatnych i innej obcej własności walory krajobrazowe oraz stanowiska cennych gatunków roślin i zwierząt są skutecznie zachowane.

Istnieją jasne i czytelne reguły i wytyczne dla właścicieli gruntów, zapewniające powyższe.

Istnieją i są stosowane procedury sprawiedliwego rozwiązywania sporów dotyczących kosztów ochrony na gruntach prywatnych i zysków utraconych w wyniku takiej ochrony.

Dochody uzyskiwane przez park z udostępnienia turystycznego cudzych gruntów są inwestowane na rzecz turystyki i ochrony przyrody na tych gruntach, a nie na inne cele.

12. Park wydzierżawia swoje grunty leżące w granicach parku wtedy i tylko wtedy, gdy przyczyni się to do lepszej ich ochrony, niż mógłby zrealizować sam park.

Na wszystkich wydzierżawionych gruntach walory krajobrazowe oraz stanowiska cennych gatunków roślin i zwierząt są skutecznie zachowane.

W umowach dzierżawnych znajdują się zapisy określające reguły i wytyczne prowadzenia działalności na tych gruntach.

III. Planowanie ochrony

13. Park ma i realizuje długofalową strategię ochrony, określającą misję parku w krajowym i międzynarodowym systemie ochrony przyrody, definiującą strategiczny cel ochrony oraz jej cele operacyjne, wskazującą sposób realizacji celów operacyjnych w formie konkretnych zadań do wykonania i zasad ich wykonywania.

Istnieje dokument, w którym jest zapisana ta strategia.

Dokument ten i wszystkie materiały służące do jego stworzenia są dostępne dla wszystkich zainteresowanych.

Strategiczny cel ochrony wyprowadzono logicznie z analizy silnych i słabych stron, szans i zagrożeń parku jako całości i poszczególnych elementów jego przyrody, po uwzględnieniu uwarunkowań społecznych i ekonomicznych.

Cele operacyjne wyprowadzono logicznie z celu strategicznego.

Dla każdego miejsca w parku strategia ta określa specyficzny, możliwy do weryfikacji, realistyczny, osiągalny w przyjętej skali czasowej szczegółowy cel ochrony i zadania ochronne prowadzące do jego realizacji.

Zaplanowane działania doprowadzą do realizacji celów ochrony.

14. Strategia ochrony jest oparta na rzetelnym rozpoznaniu wszystkich istotnych elementów przyrody parku.

Istnieje aktualne i wiarygodne rozpoznanie obejmujące conajmniej: budowę geologiczną i rzeźbę terenu, sposób geochemicznego funkcjonowania krajobrazu, zasoby wodne i ich dynamikę z uwzględnieniem wód podziemnych, hydrologiczne uwarunkowania funkcjonowania torfowisk i źródlisk, florę i jej dynamikę, roślinność rzeczywistą i potencjalną, cechy taksacyjne drzewostanów, procesy dynamiki roślinności, kluczowe elementy fauny i ich dynamikę oraz wpływ na inne elementy przyrody, funkcjonowanie ekosystemów wodnych, materialne i niematerialne walory kulturowe, wizualne walory krajobrazowe, powiązania ekologiczne z otoczeniem.

Rozpoznanie to jest stale rozwijane w tempie zapewniającym zachowanie aktualności danych. Informacje, na których oparte jest planowanie ochrony nie są przestarzałe.

Nie ma wątpliwości, że cała istotna dostępna wiedza o parku została wykorzystana w procesie tworzenia strategii ochrony.

Istnieją procedury modyfikowania strategii ochrony pod wpływem rozwoju tego rozpoznania.

15. Strategia ochrony jest wypracowana na podstawie holistycznej analizy wszystkich dostępnych informacji o przyrodzie parku

Istnieje analiza określająca wzajemne oddziaływanie na siebie poszczególnych elementów przyrody parku i opisująca konflikty między potrzebami ich ochrony.

Podczas prac nad strategią ochrony żadnemu elementowi przyrody nie przyznano a'priori pierwszeństwa nad innym (np. nie założono a priori że ochrona drzewostanów jest ważniejsza niż ochrona fauny).

Zastosowano podział (strefowanie) przestrzeni parku dla jednoczesnej realizacji konfliktowych celów (np. podział na strefę ochrony ścisłej i częściowej dla jednoczesnej ochrony procesów i ekosystemów).

16. Strategia ochrony jest wypracowana z udziałem wszystkich podmiotów zainteresowanych ochroną parku narodowego

Procedura pracy nad strategią ochrony umożliwiała każdemu zainteresowanemu w każdym momencie tej pracy dostęp do materiałów roboczych i wyrażanie swojego zdania, opinii oraz postulatów na temat strategii.

Wszyscy zainteresowani mogli uczestniczyć w pracach nad strategią i byli zapraszani do takich prac.

Wszystkie wyrażone interesy wszystkich grup społecznych i osób zostały rozważone.

17. Strategia ochrony jest zgodna z zasadą "primum non nocere" - przede wszystkim nie szkodzić.

Żadne działania realizowane dla osiągnięcia przyszłych korzyści (np. przebudowa drzewostanów) nie zaszkodzą istotnie aktualnie istniejącym, ważnym walorom przyrodniczym parku.

18. Strategia ochrony zapewnia, że całość naturalnej różnorodności biologicznej parku, w tym szczególnie elementy przyrody istotne z punktu widzenia krajowego i międzynarodowego zostaną zachowane.

Zasoby i rozmieszczenie stanowisk: roślin i zwierząt chronionych, roślin i zwierząt z czerwonych list, chronionych siedlisk przyrodniczych, roślin, zwierząt i siedlisk objętych konwencjami międzynarodowymi i dyrektywami europejskimi są zinwentaryzowane, skatalogowane i skartowane.

Rozpoznanie to jest cały czas ulepszane.

W strategii ochrony podano, w jaki sposób będzie zachowany każdy z tych elementów.

Istnieją i są stosowane procedury postępowania na wypadek znalezienia nowych elementów przyrody o których mowa wyżej, zapewniające możliwość modyfikacji zaplanowanych w parku działań tak, by ochronić te elementy.

Stan tych elementów jest monitorowany i rzeczywiście nie ulega pogorszeniu.

19. Strategia ochrony zapewnia, że kluczowe procesy ekologiczne (w tym procesy dynamiki ekosystemów) zachodzące na terenie parku będą zachowane.

Strategia i plan ochrony przewiduje pozostawienie miejsca dla spontanicznej fluktuacji, regeneracji i różnych typów sukcesji, w formie pozostawienia odpowiednich obszarów poddanych ochronie polegającej na braku ingerencji człowieka.

Obszary te zapewniają zachowanie reprezentatywnych przykładów wszystkich. istotnych naturalnych procesów zidentyfikowanych na terenie parku.

Wielkość i kształt tych obszarów zapewnia w miarę niezakłócony przebieg procesów.

W planie ochrony obszary te są zakwalifikowane jako objęte ochroną ścisłą.

Niezależnie od przebiegu procesów, żaden obszar poddany ochronie ścisłej nie jest spod niej wyłączany.

Program czynności wykonywanych na tych obszarach, przewidzianych planem ochrony (np. badania naukowe, ochrona przeciwpożarowa, szlaki turystyczne) umożliwia niezakłócony przebieg procesów.

Spontaniczne procesy są także w miarę możliwości wykorzystywane do osiągania celów ochrony na obszarach ochrony częściowej. Zapisany w planie ochrony program działań na tych obszarach uwzględnia możliwość zastosowania tzw. ochrony częściowej zachowawczej, tj. nie planowania zabiegów, jeżeli spontaniczna dynamika przyrody sama prowadzi w pożądanym kierunku.

20. Strategia ochrony zapewnia zaspokojenie oczekiwań społecznych względem parku narodowego jako obszaru dzikości, pierwotności i naturalności przyrody.

Działania tradycyjnie postrzegane jako ingerencja w przyrodę (wycinanie drzew, polowania, odłowy ryb, budowa budynków i budowli, prace ziemne) są w parku ograniczone tak bardzo, jak to tylko możliwe - wyłącznie do sytuacji wynikających z niewątpliwych potrzeb ochrony.

Sposoby ochrony ekosystemów naturalnych (w tym leśnych i wodnych) są na terenie parku istotnie odmienne (mniej intensywne, zapewniają zachowanie większej naturalności) od sposobów użytkowania analogicznych ekosystemów na obszarach nie chronionych.

Są w parku istotne obszary nie udostępnione do aktywności ludzkiej.

21. Strategia ochrony zapewnia zaspokojenie innych oczekiwań społecznych, o ile tylko jest to możliwe bez szkody dla ochrony przyrody.

Elementem strategii ochrony jest analiza społecznych oczekiwań względem parku, z podziałem wg interesów różnych grup społecznych.

Oczekiwania społeczne są zaspokojone, jeżeli tylko jest to możliwe bez szkody dla ochrony przyrody.

Konflikty społecznych oczekiwań z wymaganiami ochrony parku są w strategii ochrony rozpoznane i skatalogowane, a dla każdego z nich zaproponowany jest spójny z całością strategii sposób jego rozwiązania.

22. Strategia ochrony uwzględnia uwarunkowania ekonomiczne i organizacyjne

Strategia ochrony parku zawiera analizę orientacyjnych kosztów wykonywania tej ochrony wraz ze wskazaniem potencjalnych źródeł ich finansowania.

23. Plan ochrony parku, rozumiany jako dokument ustanawiany rozporządzeniem Ministra i publikowany w Dzienniku Ustaw, wynika ze strategii ochrony i jest z nią w pełni zgodny.

Cele ochrony i programy działań ochronnych dla poszczególnych elementów przyrody zapisane w planie ochrony są zgodne z wypracowanymi w strategii ochrony.

Rozmiary zadań ochronnych do wykonania, zapisane w planie ochrony, są zgodne z wynikającymi ze strategii ochrony.

Obszary ochrony ścisłej, częściowej i krajobrazowej oraz programy działań na tych obszarach określone w planie ochrony są zgodne z odpowiednimi elementami strategii ochrony.

Zasady i warunki udostępnienia poszczególnych obszarów parku zapisane w planie ochrony są zgodne z przewidzianymi w strategii ochrony, spójnej z regionalną lub lokalną strategią rozwoju zrównoważonej turystyki.

24. Plan ochrony parku jest spójnie skonstruowany

Sposoby ochrony określonych elementów przyrody są zgodne z celami ochrony określonymi dla tych elementów przyrody.

Programy działań na obszarach ochrony ścisłej, częściowej i krajobrazowej są spójne ze sposobami ochrony występujących na nich elementów przyrody.

Szczegółowe rozmiary zadań ochronnych są zgodne z celami i sposobami ochrony poszczególnych elementów przyrody.

Szczegółowe rozmiary zadań ochronnych zapisane w planie wynikają z podsumowania szczegółowych zadań określonych dla poszczególnych wydzieleń, a te szczegółowe zadania są zgodne z odpowiednimi celami i programami ochrony.

Sposoby minimalizacji zagrożeń dla przyrody przewidziane do realizacji przez park znajdują pokrycie w programach ochrony i zadaniach ochronnych.

25. Plan ochrony jest zrozumiały i jednoznaczny

Zapisy planu ochrony nie pozostawiają istotnych dowolności interpretacji. Znaczy to, że w planie ochrony nie ma zapisów, które zgodnie z ich literą mogłyby zostać zrealizowane w sposób szkodliwy dla przyrody.

IV. Współpraca ze społeczeństwem i rola w regionie

26. Park jest promotorem i inicjatorem zrównoważonego rozwoju regionu, w którym funkcjonuje.

Strategia ochrony parku określa cele, jakie park powinien osiągnąć w zakresie wpływania na rozwój regionu.

Park wykazuje się własną inicjatywą na rzecz nadawania rozwojowi regionu zrównoważonego charakteru, np. inicjatywą w zakresie podejmowania wspólnych, partnerskich przedsięwzięć z innymi podmiotami.

Park uczestniczy jako partner we wszystkich istotnych inicjatywach na rzecz nadawania rozwojowi regionu zrównoważonego charakteru.

Powyższa inicjatywa lub zaangażowanie są podejmowane we wszystkich istotnych sferach, tj. co najmniej: ochrony wód, powietrza, krajobrazu, innych elementów środowiska naturalnego, zrównoważonego rozwoju turystyki.

Park doradza wszystkim zainteresowanym w regionie w zakresie ochrony lokalnych wartości przyrodniczych i kulturowych.

27. Park dąży do wizerunku instytucji przyjaznej rozwojowi regionu, jednak bezkompromisowo broniącej jego walorów przyrodniczych i kulturowych; wykorzystuje dostępne mu środki w celu nadawania rozwojowi regionu zrównoważonego charakteru.

Uzgadnianie i opiniowanie projektów planów zagospodarowania przestrzennego, a także innych decyzji, programów lub strategii, następuje stosownie do celów określonych w strategii ochrony parku.

Stanowiska zajmowane przez park w sprawach istotnych dla regionu służą zachowaniu lokalnych wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych.

28. Strategia i plan ochrony parku identyfikują zewnętrzne zagrożenia dla parku i określają jak im przeciwdziałać

Zagrożenia te i pożądane sposoby przeciwdziałania są wykazane w planie ochrony.

Wszystkie występujące zagrożenia, szczególnie dotyczące gospodarki wodno-ściekowej, czystości powietrza, stosunków wodnych, drożności ekologicznej wód, drożności innych korytarzy ekologicznych, struktury ruchu turystycznego zostały wymienione w tym wykazie.

Prośby do innych podmiotów służące przeciwdziałaniu zagrożeniom są jasno sformułowane, precyzyjnie i prawidłowo zaadresowane i zostały przekazane odpowiednim podmiotom.

Park wykazuje się inicjatywą w dążeniu do likwidacji lub minimalizacji wyżej wymienionych zagrożeń.

29. Strategia i plan ochrony parku służą zachowaniu zewnętrznych powiązań ekologicznych parku z innymi obszarami.

Obszary powiązań (korytarze ekologiczne) są zidentyfikowane i objęte odpowiednimi formami ochrony (np. przez utworzenie form ochrony przyrody albo przez ujęcie z odpowiednimi ustaleniami w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i planach urządzania lasu.

Jeżeli obszary te nie są chronione, park wykazuje inicjatywę na rzecz objęcia ich ochroną.

30. Wnioski ze strategii i ustalenia planu ochrony parku stały się elementami innych dokumentów planistycznych

Niezbędne ustalenia planu ochrony zostały przeniesione do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Posiadana przez park wiedza o środowisku przyrodniczym regionu, a także potrzeby ochrony parku określone w strategii i planie ochrony, zostały uwzględnione w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego.

Strategie rozwoju gmin, powiatów i województwa, a także strategie sektorowe są spójne ze strategią i planem ochrony parku.

Plany urządzania lasu sąsiednich nadleśnictw są spójne ze strategią i planem ochrony parku.

31. Park ma i stosuje skuteczną strategię komunikacji społecznej.

Celem komunikacji społecznej jest budowa akceptacji dla parku, celów i metod jego ochrony.

Strategia taka jest częścią strategii ochrony parku

Strategia taka uwzględnia docelowe grupy społeczne, na które chce oddziaływać park i odpowiednie dla tych grup treści i środki przekazu.

Komunikacja społeczna wykorzystuje wszystkie dostępne środki przekazu

Elementem komunikacji społecznej jest strona internetowa parku, zawierająca aktualne i często aktualizowane informacje o działaniach i wydarzeniach w parku.

V. Współpraca międzynarodowa

32. Park stara się o uznanie międzynarodowe

Park jest sklasyfikowany wg kategorii IUCN.

Park wykazuje inicjatywę w zakresie włączania się do inicjatyw międzynarodowych w zakresie ochrony przyrody, a parków narodowych w szczególności (Europarc, Eurosite, PANParks, współpraca dwustronna).

Park stara się o uzyskanie międzynarodowych potwierdzeń skuteczności ochrony i swojego funkcjonowania (Dyplom Europy, PANParks).

33. Jeżeli park przylega do granicy państwowej sąsiadując z zagranicznym obszarem chronionym, to współpracuje z nim w zakresie wspólnej ochrony.

Istnieją bieżące, robocze kontakty transgraniczne.

Istotne zagadnienia, jak granice obszarów objętych ochroną ścisłą, formy udostępnienia, strategie rozwoju turystyki są planowane wspólnie.

VI. Szczegóły zaplanowania i realizacja ochrony

Przyroda nieożywiona, gleby i zasoby wodne

34. Celem ochrony przyrody nieożywionej jest podtrzymanie naturalnych procesów kształtujących powierzchnię ziemi, zachowanie warunków siedliskowych do funkcjonowania ekosystemów oraz zachowanie reliktowych zabytków przyrody nieożywionej

Cele zapisane w planie ochrony są zgodne z powyższym

35. Naturalne procesy kształtujące powierzchnię ziemi nie są hamowane i ograniczane.

Strategia i plan ochrony zapewniają miejsce i możliwość przebiegu naturalnych procesów lokalnie niszczących, lecz równocześnie kształtujących i tworzących siedliska: np. procesów erozji, powodzi, denudacji, formowania się wydm ruchomych, kształtowania się koryt rzecznych, modyfikacji koryt cieków przez martwe drzewa, zalewania i podtapiania w wyniku działalności bobrów itp.

Zapobieganie i przeciwdziałanie tym procesom nie jest celem ochrony.

Wyjątkiem może być lokalne i punktowe przeciwdziałanie, gdy wymaga tego interes innych, cennych, punktowych elementów przyrody lub infrastruktury.

36. Antropogeniczne przekształcenia powierzchni ziemi są ograniczane lub eliminowane.

Nie planuje się ani nie prowadzi się eksploatacji kopalin na terenie parku.

Zaplanowane i realizowane są działania na rzecz ograniczenia erozji turystycznej na szlakach i w miejscach masowo wydeptywanych, o ile takie zjawisko występuje.

37. Potrzeby ochrony cennych elementów przyrody nieożywionej są uwzględnione w strategii i planie ochrony parku.

Potrzeby takie są zidentyfikowane.

Zadania ochronne zaplanowane w ekosystemach leśnych, nieleśnych i wodnych ujmują odpowiednie potrzeby: odsłaniania, uczytelniania, eksponowania lub zachowania określonej roślinności.

38. Podstawową metodą ochrony gleb jest ochrona ekosystemów

Jeżeli w jakimkolwiek miejscu parku zidentyfikowano procesy degradacji lub degeneracji gleb pod wpływem roślinności (np. drzewostan sosnowy na żyznym siedlisku), to było to przesłanką do zaplanowania odpowiedniej optymalizacji tej roślinności, o ile nie szkodzi to innym elementom przyrody.

39. Celem ochrony zasobów wodnych jest zapewnienie warunków do funkcjonowania ekosystemów.

Zwiększanie zasobów wodnych nie jest samo w sobie celem ochrony.

Jeżeli w jakimkolwiek miejscu parku zidentyfikowano procesy degeneracji ekosystemów w wyniku przesuszenia lub obniżenia poziomu wody, to jeżeli tylko to możliwe i nie szkodzi innym elementom przyrody, zaplanowano i zastosowano środki zaradcze.

Zaplanowanie działań kształtujących stosunki wodne zostało poprzedzone wnikliwą analizą ich oddziaływania na wszystkie inne elementy przyrody parku.

Jeżeli tylko to możliwe, plan działań w zakresie kształtowania stosunków wodnych preferuje liczne lecz drobne elementy tworzone z wykorzystaniem materiałów naturalnych.

Jeżeli ilość lub stan zasobów wodnych parku jest zagrożony przez czynniki zewnętrzne, to zagrożenie takie jest wymienione w strategii i planie ochrony wraz ze wskazaniem sposobów przeciwdziałania.

Ekosystemy leśne

40. Celem ochrony ekosystemów leśnych jest zachowanie w stanie jak najbardziej zbliżonym do naturalnego lub renaturalizacja szaty leśnej.

Cele określone w planie ochrony są zgodne z powyższym.

Unaturalniającą przebudowę drzewostanów można postawić za cel ochrony w parku tylko wtedy, gdy skład gatunkowy drzewostanów jest niezgodny ze strukturą siedlisk i potencjalnej roślinności naturalnej wykazaną w planie ochrony.

W strategii i planie ochrony zadecydowano, który cel będzie realizowany w konkretnych płatach ekosystemów.

Przesłankami tej decyzji była ocena naturalności lasu, zgodności składu gatunkowego drzewostanu z siedliskiem (z potencjalną roślinnością naturalną), wpływu drzewostanu na gleby, innych elementów przyrody lasu, roli lasu w krajobrazie.

Rozmiar i lokalizacja zaplanowanej przebudowy są zgodne zgodny z obszarem i lokalizacją lasów wymagających przebudowy. Przebudowy nie postawiono za cel ochrony w drzewostanach zgodnych z siedliskiem i potencjalną roślinnością naturalną.

Przebudowę zaplanowano w drzewostanach wpływających degradująco na inne elementy przyrody (np. gleby), o ile nie wpłynie ona niekorzystnie na inne elementy przyrody ani walory krajobrazowe.

Kolejność przebudowy sztucznych drzewostanów jest stosowna do pilności ich przebudowy - siły ich niekorzystnego wpływu na inne elementy przyrody.

41. Zgodnie z celem ochrony ekosystemów leśnych w parku narodowym nie bierze się pod uwagę gospodarczych funkcji lasów, takich jak ich trwałe użytkowanie, selekcja, produkcja cennych sortymentów drewna, ani maksymalizacja produkcji drzewnej i efektu ekonomicznego. Drzewa o niekorzystnych z handlowego lub technicznego punktu widzenia cechach nie podlegają eliminacji.

Nie są zaplanowane cięcia rębne (w tym odsłanianie odnowień) w naturalnych starodrzewach.

Ewentualne wyjątki w stosunku do powyższego mogą dotyczyć programów ochrony cennych gatunków.

Preferowanie pewnych gatunków drzew z pobudek innych niż renaturalizacja (np. dębu przed grabem) nie ma zastosowania w parku.

Przy planowaniu cięć pielęgnacyjnych określa się ściśle cel każdego zabiegu, a selekcję drzew przeprowadza się zgodnie z tym celem.

Sposoby wykonywania rębni i cięć pielęgnacyjnych w parku są, uwzględniając odmienność ich celu, zmodyfikowane w stosunku do zasad obowiązujących w lasach gospodarczych i opisane z zaakcentowaniem tych odmienności.

42. Priorytet w lasach parków narodowych ma ochrona tych elementów przyrody, dla których lasy te są unikatowymi ostojami - które nie mogą być zachowane poza parkami i rezerwatami w warunkach normalnej gospodarki leśnej, np. ze względu na swoją antropofobię albo zbyt krótki cykl produkcyjny lasu gospodarczego.

W wyniku wykonania zadań ochronnych powierzchnia starodrzewi w obszarach ochrony częściowej nie spadnie.

Istnieją i są stosowane procedury zapewniające wzrost zasobów rozkładającego się drewna do docelowego poziomu równowagi między naturalnymi procesami jego tworzenia się i rozkładu.

Nie jest zaplanowane usuwanie drzew martwych i zamierających, drzew dziuplastych ani zahubionych. Ewentualne wyjątki mogą dotyczyć przypadków wyraźnie i niewątpliwie uzasadnionych potrzebami ochrony trwałości lasu.

43. Chroniąc ekosystemy leśne wykorzystuje się w maksymalnym stopniu współczesną wiedzę z zakresu ekologii lasu, ale jest prowadzona ze świadomością faktu niepełności i dostępnej wiedzy, a także z akceptacją faktu częściowej nieprzewidywalności procesów przyrodniczych.

Określona w planie ochrony relacja między siedliskowymi typami lasu a naturalnymi zbiorowiskami leśnymi jest zgodna ze współczesnym stanem wiedzy fitosocjologicznej i dopuszcza możliwość występowania niektórych zbiorowisk na siedliskach więcej niż jednego typu i odwrotnie.

Określone w planie ochrony składy gatunkowe drzewostanów są zgodne z naturalnymi składami odpowiednich zbiorowisk leśnych, uwzględniając ich zmienność. Składy te są określone w sposób wariantowy i elastyczny. Jeżeli potrzeba, uwzględniają lokalną zmienność wewnątrz parku.

Określone w planie ochrony składy gatunkowe upraw mają na celu uzyskanie docelowych składów gatunkowych drzewostanów, uwzględniając drogę dojścia do nich i spontaniczną dynamikę populacji poszczególnych gatunków drzew.

Tymczasowy, w skali czasowej życia lasu, brak odnowień jakiegokolwiek gatunku (np. dębu) nie jest traktowany jako przesłanka do ich wymuszania.

Spontanicznie powstające drzewostany gatunków pionierskich są uwzględnione wśród dopuszczalnych składów gatunkowych upraw i drzewostanów.

Drzewostany o składach zgodnych ze składami potencjalnych zbiorowisk roślinnych są uznane za zgodne z siedliskiem.

Drzewostany spontanicznie powstałe (np. osikowe, brzozowe, grabowe) są uznane za zgodne z siedliskiem.

44. Podstawową metodą ochrony naturalnych ekosystemów leśnych jest ochrona bierna.

Nie zaplanowano zabiegów w lasach uznanych za naturalne.

Zaplanowanie zabiegów ochrony czynnej w lasach jest wyjątkiem i wymaga wykazania, że dany las wymaga unaturalnienia lub stabilizacji. Ewentualne zabiegi przebudowy są zlokalizowane rzeczywiście w drzewostanach niezgodnych z siedliskiem, w ekosystemach zniekształconych.

45. Nienaturalne ekosystemy leśne są unaturalniane metodą ochrony biernej lub czynnej. Spontaniczne procesy przyrodnicze wykorzystane są przy tym w maksymalnym możliwym stopniu.

Plan zabiegów ochronnych w ekosystemach leśnych został poprzedzony rozpoznaniem ich spontanicznych tendencji dynamicznych.

Jeżeli spontaniczne procesy prowadzą do osiągnięcia celu ochrony w rozsądnym czasie (zalesienie w drodze naturalnej sukcesji, naturalna regeneracja składu gatunkowego), żadne zabiegi nie są planowane.

Zaplanowanie zabiegów w innych przypadkach uwzględnia spontaniczne procesy, przyspieszając je lub hamując stosownie do celu ochrony (np. korygując skład gatunkowy w ramach zabiegów pielęgnacyjnych).

Jeżeli jednak spontaniczne procesy nie rokują osiągnięcia celu ochrony, niezbędne działania (np. podsadzenia, dosadzenia) są zaplanowane i wykonywane.

Dąży się do minimalizacji ingerencji w przyszłości, tzn. ogranicza się powstawanie drzewostanów, które w przyszłości będą wymagały np. przebudowy.

46. Granica leśno-nieleśna jest optymalizowana ze względu na zachowanie różnorodności biologicznej, a nie ze względu na inne cele.

Wzrost powierzchni leśnej nie jest celem samym w sobie.

Jeżeli przewidziano ewentualne zalesianie powierzchni nieleśnych, to w każdym przypadku jego cel ekologiczny jest gruntownie i specyficznie dla danego miejsca uzasadniony.

Jeżeli przewidziano ewentualne zalesianie powierzchni nieleśnych, to w każdym przypadku poprzedzono je analizą walorów przyrodniczych zalesianej powierzchni i wykazano, że żadne istotne walory nie zostaną zniszczone.

Podstawową metodą zalesiania jest pozostawienie do naturalnej sukcesji, a sztuczne zalesienia są stosowane tylko wtedy, gdy ich potrzeba została uzasadniona.

Jeżeli jest potrzebne wylesianie powierzchni leśnych (np. usunięcie upraw leśnych posadzonych niedawno na terenach nieleśnych o wysokiej wartości przyrodniczej, rekonstrukcja zarastających łąk), to takie działanie jest zaplanowane niezależnie od klasyfikacji ewidencyjnej gruntu.

Jeżeli przewidziano ewentualne wylesianie powierzchni leśnych, to w każdym przypadku jego cel ekologiczny jest gruntownie i specyficznie dla danego miejsca uzasadniony.

Jeżeli tylko to możliwe, na antropogenicznych skrajach lasu jest pozostawiane miejsce do rozwoju oszyjków i okrajków.

47. Zapewnione jest, że działania w ekosystemach leśnych nie zagrażają innym elementom przyrody

Termin i sposób wykonywania działań uwzględnia wszystkie zidentyfikowane potrzeby antropofobnych gatunków ptaków, rzadkich gatunków owadów itp.

Drzewa dziuplaste, stanowiska rzadkich gatunków roślin i grzybów, rozproszone obiekty kultury są oszczędzane przy wszystkich pracach w lasach.

Strefa brzegowa rzek i jezior, strumienie, źródła i źródliska, torfowiska, astatyczne zbiorniki wodne są oszczędzane i omijane podczas wszystkich prac w lasach.

Wykonawcy i służba nadzoru prac leśnych zna, potrafi rozpoznać i skutecznie wyszukuje wszystkie istotne i wymagające oszczędzenia elementy przyrody w lasach (gniazda rzadkich gatunków ptaków, stanowiska cennych gatunków roślin, rzadkie gatunki drzew itp.), a także rozproszone w lasach drobne zabytki kultury. Elementy takie są oszczędzane i omijane podczas wszystkich prac w lasach.

Nie ma przypadków nieumyślnego niszczenia takich elementów podczas prac leśnych.

Ewentualne zagrożenia zostały rozważone podczas prac nad strategią ochrony

Istnieją procedury zapewniające że ewentualne zagrożenia zostaną rozważone jeszcze raz tuż przed wykonaniem zabiegu.

48. Ochrona drzewostanów przed szkodliwymi czynnikami biotycznymi i abiotycznymi jest prowadzona stosownie do celów ochrony ekosystemów leśnych.

Zabiegi z zakresu ochrony lasu, w tym zwalczanie owadów i grzybów, są podejmowane wyłącznie w sytuacjach bezpośredniego lub pośredniego zagrożenia życia drzewostanów.

Nawet wówczas jednak zabiegi te nie są podejmowane na obszarach ochrony ścisłej.

Nie prowadzi się zwalczania technicznych szkodników drewna.

Nie ma zastosowania ogólnie pojmowane zachowywanie "higieny lasu" i uporządkowanego wyglądu drzewostanów, ani automatyczne usuwanie drzew martwych i zamierających.

Realizacja zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej (wyorywanie pasów, znakowanie dróg, budowa punktów czerpania wody) nie niszczy żadnych elementów przyrody i uwzględnia wymagania ochrony krajobrazu.

Lądowe ekosystemy nieleśne

49. Celem ochrony lądowych ekosystemów nieleśnych jest zachowanie zachodzących w nich procesów dynamiki ekosystemów, zachowanie ekosystemów w ich obecnej postaci wraz ze związanymi z nimi gatunkami roślin i zwierząt bądź optymalizacja ich struktury z punktu widzenia różnorodności biologicznej

Cele określone w planie ochrony są zgodne z powyższym.

W strategii i planie ochrony zadecydowano, który cel będzie realizowany w konkretnych płatach ekosystemów.

Przesłankami tych decyzji była analiza aktualnej dynamiki ekosystemów, związanej z nimi flory i fauny, roli ekosystemów w krajobrazie.

50. Decyzja planistyczna na temat celów - i w konsekwencji działań - w ekosystemach nieleśnych wynika ze strategicznego celu ochrony parku i celów operacyjnych.

Jeżeli jednym z głównych celów parku jest zachowanie różnorodności biologicznej związanej z ekosystemami nieleśnymi, to większość ekosystemów nieleśnych zaplanowano do zachowania.

Rozmiary zadań ochrony czynnej zaplanowanej w ekosystemach nieleśnych wynikają z celów ochrony parku.

Jeżeli ze względu na cele ochrony parku potrzebna jest rekonstrukcja ekosystemów nieleśnych w miejscach już zalesionych, to działanie takie jest zaplanowane i realizowane.

51. Podstawową metodą zachowania naturalnych ekosystemów nieleśnych jest ochrona bierna

Jeżeli zidentyfikowano naturalną genezę ekosystemu i jego stabilność, a jako cel ochrony uznano zachowanie ekosystemu w obecnej postaci, to nie zaplanowano zabiegów.

Ochronę czynną w naturalnych ekosystemach nieleśnych przewidzianych do zachowania zaplanowano tylko wyjątkowo, wykazując że ekosystem podlega sukcesji pierwotnej, niekorzystnej z punktu widzenia celu ochrony.

52. Podstawową metodą zachowania półnaturalnych ekosystemów nieleśnych jest utrzymanie lub odtworzenie tradycyjnego sposobu ich użytkowania.

Jeżeli zidentyfikowano półnaturalną genezę ekosystemu i zachodzący w nim proces sukcesji, a jako cel ochrony uznano zachowanie ekosystemu w obecnej postaci, to zaplanowano ochronę czynną.

Ochronę bierną w półnaturalnych ekosystemach nieleśnych przewidzianych do zachowania zaplanowano tylko wyjątkowo, wykazując że ekosystem jest stabilny.

Tradycyjny sposób użytkowania właściwy dla danego ekosystemu jest znany - co do sposobu, intensywności, terminów i szczegółów wykonywania.

Zadania ochronne naśladują i odtwarzają tradycyjny sposób użytkowania.

Dla ochrony łąk i pastwisk nie poprzestano na zaplanowaniu usuwania drzew i krzewów, ale zaplanowano odpowiednio koszenie i wypas.

Ewentualne modyfikacje nie wchodzące w skład tradycyjnego rytmu użytkowania (np. zastępowanie wypasu koszeniem, zmiana rytmu koszenia, modyfikacja terminu koszenia, zmiana gatunku wypasanego zwierzęcia itp.) przed zastosowaniem na szerszą skalę zostały poprzedzone eksperymentami i wiadomo, że będą skuteczne.

Zaplanowane zabiegi są realizowane zgodnie z planem.

53. Podstawową metodą optymalizacji struktury ekosystemów nieleśnych jest wykonanie ograniczonych w czasie zabiegów ochronnych, a później wprowadzenie i utrzymania określonego rytmu użytkowania.

Dla ekosystemów dla których przyjęto taki cel ochrony, zaplanowano odpowiednią sekwencję zabiegów.

Jeżeli zaplanowano optymalizację struktury ekosystemu, zaplanowano również późniejszy sposób jego utrzymania (np. "usunąć drzewa i krzewy a później kosić...")

54. Działania ochronne w ekosystemach nieleśnych nie zagrażają ich istotnym elementom.

Szczegółowe sposoby wykonania zabiegów minimalizują ich niebezpieczeństwo dla różnych elementów przyrody (np. pozostawianie pasów niewykoszonych, kierunek koszenia, wypas po okresie lęgów ptasich itp.)

Ewentualne zagrożenia zostały rozważone podczas prac nad strategią ochrony

Istnieją procedury zapewniające że ewentualne zagrożenia zostaną rozważone jeszcze raz tuż przed wykonaniem zabiegu.

Ekosystemy wodne

55. Celem ochrony ekosystemów wodnych jest zachowanie w stanie naturalnym, unaturalnienie bądź utrzymanie w dobrym stanie pomimo presji antropogenicznej. Powyższe dotyczy całości ekosystemu, wraz z jego ichtiofauną.

Cele określone w planie ochrony są zgodne z powyższym.

W strategii i planie ochrony zadecydowano, który cel będzie realizowany w konkretnych akwenach.

Przesłankami tej decyzji była analiza aktualnego stanu ekosystemów (w tym struktury ichtiofauny) oraz aktualnej presji antropogenicznej, której podlegają.

56. Celem ochrony ekosystemów wodnych nie jest ich użytkowanie gospodarcze

Nie są zaplanowane rybackie odłowy ryb inne niż wynikające z potrzeb ochrony ekosystemów i strategii ochrony parku.

Nie jest zaplanowane udostępnienie wód inne niż wynikające ze strategii udostępnienia, będącej częścią strategii ochrony parku.

57. Niezależnie od zaplanowanych celów ochrony, ekosystemy wodne chroni się przed presją zewnętrzną - zanieczyszczeniami.

Jeżeli są zidentyfikowane zagrożenia ekosystemów wodnych to w strategii i planie ochrony są ujęte również środki przeciwdziałania im.

Elementy infrastruktury zagrażające ekosystemom wodnym podlegają stopniowej eliminacji z terenu parku.

W stosunku do źródeł zanieczyszczeń spoza terenu parku, w strategii i planie ochrony parku są określone sposoby i drogi dążenia do eliminacji tego zagrożenia.

58. Podstawową metodą zachowania naturalnych ekosystemów wodnych wolnych od znaczącej presji antropogenicznej jest ochrona bierna.

Nie zaplanowano użytkowania rybackiego ani zarybień w ekosystemach dla których postawiono taki cel ochrony.

Ewentualnym wyjątkiem od powyższego może być realizacja programów ochrony cennych gatunków.

59. Podstawową metodą unaturalnienia zniekształconych ekosystemów wodnych aktualnie wolnych od presji antropogenicznej jest wykonanie ograniczonych w czasie zabiegów ochronnych.

W ekosystemach, dla których zaplanowano taki cel ochrony, zaplanowane zabieg ochronne (odłowy, zarybienia, ew. inne zabiegi) mają ograniczony i określony horyzont czasowy. Horyzont ten może być określony w postaci czasu ("zarybiać przez 5 lat") lub progu do osiągnięcia (zarybiać do osiągnięcia liczebności populacji...").

60. Podstawową metodą utrzymania w dobrym stanie ekosystemów wodnych poddanych stałej presji antropogenicznej może być, jeżeli uzasadniono taką konieczność, stałe wykonywanie zabiegów ochronnych.

Regularne odłowy redukcyjne zaplanowano tylko w ekosystemach, dla których postawiono taki cel ochrony.

Jeżeli przewidziano udostępnienie akwenu do wędkowania to rozważono również stałe prowadzenie zarybień.

61. Zabiegi ochronne wykonywane w ekosystemach wodnych nie zagrażają ich istotnym elementom.

Ewentualne odłowy ryb są prowadzone w sposób bezpieczny dla innych zwierząt wodnych (wydra, ptaki)

Ewentualne odłowy ryb nie niszczą roślinności wodnej (nie są stosowane narzędzia wleczone w akwenach z cenną roślinnością denną)

Ewentualne odłowy ryb dotyczą selektywnie konkretnych gatunków lub grup gatunków. Zapewniona jest minimalizacja strat w populacjach innych gatunków.

Ewentualne zagrożenia zostały rozważone podczas prac nad strategią ochrony

Istnieją procedury zapewniające że ewentualne zagrożenia zostaną rozważone jeszcze raz tuż przed wykonaniem zabiegu.

Flora i fauna

62. Celem ochrony flory i fauny jest zachowanie pełni naturalnej różnorodności gatunkowej występującej na terenie parku.

Cel zapisany w planie ochrony jest zgodny z powyższym.

63. Podstawową metodą ochrony gatunków roślin, grzybów i zwierząt jest ochrona ekosystemów będących ich siedliskami.

Metody ochrony ekosystemów leśnych, lądowych nieleśnych i wodnych nie szkodzą na większą skalę żadnemu z zamieszkujących je gatunków roślin, grzybów ani zwierząt.

Metody ochrony ekosystemów uwzględniają konieczność zachowania lub odtworzenia w nich mikrosiedlisk będących biotopami szczególnych roślin, grzybów lub zwierząt (rozkładające się grube drewno w lesie, martwe drzewa w rzece, nasłonecznione fragmenty nurtu rzeki itp.).

64. Uzupełniającą metoda ochrony najcenniejszych gatunków roślin, grzybów i zwierząt mogą być przewidziane w strategii ochrony specjalne programy ich ochrony.

Programy ochrony gatunków przewidziane w strategii ochrony parku są zgodne i spójne z krajowymi programami ochrony tych gatunków.

Celem programu ochrony gatunku jest doprowadzenie jego populacji do takiego stanu, w którym dalsza specjalna ochrona nie będzie potrzebna. Programy mają więc określony horyzont czasowy.

Działania w ramach programów ochrony gatunków zlokalizowane są na obszarach ochrony częściowej lub krajobrazowej, nie na obszarach ochrony ścisłej.

65. Ewentualne reintrodukcje gatunków na teren parku są zgodne z krajową polityką w tym zakresie.

Reintrodukcje są planowane i wykonywane tylko wtedy, gdy stanowią element ogólnokrajowego programu ochrony danego gatunku.

Reintrodukcje są zgodne z zasadami IUCN

66. Żaden rodzimy gatunek zwierzęcia, grzyba ani rośliny nie jest eliminowany z terenu parku w wyniku zabiegów ochronnych, ani jego występowanie nie jest ograniczane do poziomu zagrażającego zachowaniu puli genowej.

Strategia ochrony nie przewiduje eliminacji żadnego z rodzimych gatunków.

Wykonywane działania ochronne nie prowadzą, nawet mimowolnie, do eliminacji żadnego z rodzimych gatunków

67. Obce gatunki roślin, grzybów i zwierząt mogą być tolerowane lub eliminowane

Nie sadzi się żadnych drzew lokalnie obcego pochodzenia (dotyczy także wszystkich drzew poza granicami ich naturalnego zasięgu geograficznego i wysokościowego - np. modrzewia, świerka, buka, olszy szarej).

Wyjątek może być uczyniony dla ochrony i uczytelniania wartości kulturowych, jeżeli uprawa jakiegoś gatunku jest składnikiem tradycji kulturowej (zarośla lilaka, aleje kasztanowca)

Gatunki obcego pochodzenia, jednak ważne dla innych składników przyrody (np. świerk na niżu) lub stanowiące element krajobrazu kulturowego (pojedyncze egzoty, akacje na ruinach dawnych wsi itp.) są tolerowane.

Gatunki obcego pochodzenia wykazujace tendencje ekspansywne i zagrażające naturalnym ekosystemom, gatunkom rodzimym bądź ich puli genowej (modrzew japoński!) są eliminowane w każdym zabiegu wykonywanym w miejscach ich występowania i za pomocą specjalnych zabiegów.

68. Przeszkadzanie w rozwoju lub funkcjonowaniu populacji gatunków roślin i zwierząt jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wymagają tego potrzeby ochrony innych elementów przyrody.

Reguły dopuszczalności i granice: przeszkadzania w żerowaniu zwierzyny, rozbierania tam bobrowych, płoszenia ptaków itp. są określone w strategii ochrony.

69. Polowania (redukcje zwierzyny) nie są prowadzone w parku, chyba że w wyjątkowych i niezbicie uzasadnionych sytuacjach.

W stosunku do "krytycznych" gatunków zwierzyny opracowano wspólnie z sąsiednimi jednostkami plany gospodarowania ich populacjami na większym obszarze, spójne ze strategią ochrony parku i przewidujące, jeżeli to tylko możliwe, sterowanie liczebnością zwierzyny realizowane tylko poza granicami parku.

Jeżeli redukcja jakiegokolwiek gatunku realizowana w parku może okazać się konieczna, strategia ochrony określa precyzyjnie warunki jej dopuszczalności.

Ewentualna redukcja jest wykonywana tylko zgodnie z tymi warunkami.

Ewentualna redukcja jest corocznie poprzedzona wykazaniem, udokumentowaniem i oszacowaniem rozmiaru szkód powodowanych przez gatunek w innych elementach przyrody parku. Redukcja nie może mieć miejsca, jeżeli szkody takie nie zostały zmierzone i wykazane.

Ewentualna redukcja jest corocznie poprzedzona rzetelnym określeniem liczebności gatunku najlepszą z dostępnych metod. Redukcja nie może mieć miejsca, jeżeli dane takie są tylko szacunkowe.

Ewentualna redukcja nie jest działaniem o charakterze ciągłym, powtarzanym corocznie.

Przed ewentualną redukcją sprawdzono inne metody ograniczenia szkód i okazały się one nieskuteczne.

Ewentualna redukcja jest wykonywana w sposób minimalizujący jej wpływ na strukturę socjalną populacji zwierzęcia.

70. Presja wędkarska na populacje ryb jest ograniczona

Większość wód nie jest udostępniona do wędkowania.

Reguły udostępnienia wędkarskiego (regulaminy, ceny) są specyficzne, służą minimalizacji presji i wynikają ze strategii udostępnienia parku.

71. Presja zbioru grzybów jest ograniczana

Większość lasów nie jest udostępniona do grzybobrania.

Przestrzeganie tych reguł jest egzekwowane.

Krajobraz

72. Celem ochrony krajobrazu jest zachowanie lub odtwarzanie krajobrazu naturalnego lub zharmonizowanego krajobrazu kulturowego.

Cele zefiniowane w planie ochrony są zgodne z powyższym.

73. Potrzeba ochrony walorów widokowych jest ujęta w strategii ochrony i jest jedną z przesłanek decyzji planistycznych dotyczących poszczególnych fragmentów przestrzeni parku.

Walory wizualne starodrzewi są przesłanką przemawiającą za ich zachowaniem i nie planowaniem w nich cięć.

Walory wizualne ekosystemów nieleśnych (w tym różnorodność kwiatów, motyli, ważek itp. związanych z tymi ekosystemami) są przesłanką za ich zachowaniem i zaprojektowaniem w nich ochrony czynnej.

Żaden zabieg ochronny nie powoduje powstania drastycznych zmian antropogenicznych w krajobrazie (np. zrębu zupełnego).

74. Istnienie elementów antropogenicznych w krajobrazie jest ograniczane, chyba że stanowią istotny element krajobrazu kulturowego.

Nie ustawia się tablic reklamowych, niespecyficznych tablic informacyjnych, np. nawołujących do chronienia lasu przed pożarem itp.

Oznakowanie dróg przeciwpożarowych i punktów czerpania wody jest dokonywane możliwie dyskretnie i w zgodnie z tradycją kulturową regionu.

Ustawianie tablic informacyjnych, drogowskazów itp. wynika wyłącznie ze strategii udostępnienia i komunikacji społecznej parku. Elementy te są lokalizowane i realizowane w sposób dyskretny.

Istnieje i jest realizowana strategia stopniowej eliminacji z krajobrazu innych, istniejących dysharmonijnych elementów antropogenicznych, np. napowietrznych linii energetycznych.

Wartości kulturowe

75. Celem ochrony walorów kulturowych jest zachowanie i kontynuacja wartości materialnych i niematerialnych.

Cele określone w planie ochrony są zgodne z powyższym.

Pojęcie "wartości kulturowych" nie jest ograniczone do zabytków architektury ani do obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Obejmuje również tradycje, nazewnictwo miejscowe itp., wraz z elementami współczesnymi i współczesnymi procesami powstawania i rozwoju tradycji.

76. Materialne i niematerialne wartości kulturowe na terenie parku są znane i chronione

Zabytki objęte ochroną prawną (wpisane do rejestru zabytków) są chronione zgodnie z prawem.

Park wykazuje się inicjatywą w zakresie ochrony, uczytelnienia, rekonstrukcji innych obiektów i miejsc stanowiących walory kulturowe.

Specyficzne, lokalne zasady takiej ochrony, uczytelnienia, rekonstrukcji itp. są elementem strategii ochrony parku i są zgodne ze współczesną dobrą praktyką konserwatorską.

Park wykazuje się działaniami na rzecz zachowania, popularyzacji lub podtrzymywania walorów kultury niematerialnej, np. legend i podań miejscowych, tradycji, nazewnictwa terenowego.

77. Zabiegi ochrony wartości kulturowych nie zagrażają w istotny sposób innym elementom przyrody.

Ewentualne zagrożenia zostały rozważone podczas prac nad strategią ochrony

Istnieją procedury zapewniające że ewentualne zagrożenia zostaną rozważone jeszcze raz tuż przed wykonaniem zabiegu.

78. Elementem ochrony wartości kulturowych jest nie tylko zachowanie, ale i kontynuacja tych wartości

Postać budynków i budowli, a także drobnych obiektów architektonicznych (drogowskazy, tablice, wiaty, ogrodzenia itp.) nawiązuje do architektury regionalnej i jest zgodna z tradycją kulturową regionu.

Istnieje wzornik elementów architektury zgodnych z tradycją kulturową regionu.

VII. Udostępnienie

79. Udostępnienie terenu parku do turystyki wynika ze strategii ochrony parku oraz jest elementem regionalnej strategii rozwoju zrównoważonej turystyki.

Istnieje lokalna lub regionalna strategia rozwoju zrównoważonej turystyki powstała z inicjatywy lub przy partnerskim udziale parku.

Jeżeli powyższe nie jest spełnione, istnieje wizja parku co do kształtu takiej strategii.

Strategia ta jest spójna ze strategią ochrony parku.

Strategia ta uwzględnia wszystkie wymagania ochrony przyrody parku.

Elementem tej strategii jest rozwój wysokiej jakości produktów turystycznych, adresowanych do rozmaitych grup docelowych, opartych na unikatowym doświadczeniu przyrody parku.

Elementem tej strategii jest dążenie do wyprowadzenia poza granice parku realizacji produktów turystycznych które nie są oparte na unikatowych wartościach parku.

80. Elementem strategii ochrony parku i regionalnej strategii rozwoju zrównoważonej turystyki jest wizja, jakie rodzaje turystyki powinny być preferowane na terenie parku. Park dąży do realizacji tej wizji.

Struktura opłat za wstęp do parku preferuje pożądane rodzaje i formy turystyki (także pożądaną wielkość grup, grupy odbiorców, czas pobytu, porę roku itp.)

Polityka parku w dziedzinie informacji turystycznej i komunikacji społecznej preferuje pożądane rodzaje i formy turystyki.

81. Udostępnienie parku umożliwia doświadczenie istotnych wartości jego przyrody

Istnieją możliwości, choćby bardzo ograniczone i limitowane ze względu na ochronę przyrody, zobaczenia i przeżycia każdego elementu przyrody parku.

82. Udostępnienie parku nie szkodzi wartościom jego przyrody. Granice możliwości udostępnienia parku są określone w strategii i w planie ochrony parku, a działania parku mają na celu, by nie były one przekraczane.

Formy, miejsca i sposoby udostępnienia parku wynikają ze strategii ochrony parku i są zapisane w planie ochrony parku.

Formy, miejsca i sposoby udostępnienia uwzględniają oczekiwania społeczne na tyle, na ile to możliwe bez szkody dla przyrody parku.

W strategii ochrony określono progi liczbowe dopuszczalnego udostępnienia poszczególnych miejsc i elementów infrastruktury. Pojemność turystyczna parku jako całości została wyliczona jako nie większa od sumy pojemności wszystkich miejsc dostępnych dla turystów.

Progi te nie są przekraczane.

W przypadku zbliżania się poziomu ruchu turystycznego do wartości progowych, park może wykazać się inicjatywą na rzecz zapobiegania przekroczeniu progów - np. w formie propozycji alternatywnych, kształtowania struktury opłat itp.

W strategii ochrony określono, jakie zmiany w przyrodzie parku pod wpływem ruchu turystycznego są dopuszczalne, a jakie nie.

Przestrzeń parku jest podzielona na strefo o różnym stopniu dostępności.

Reguły udostępnienia są jasne i sprawiedliwe.

Istnieją miejsca niedostępne bądź dostępne w bardzo ograniczonym zakresie.

83. Udostępnienie parku nie zwiększa antropopresji na rdzeniowe części parku.

W strategii i planie ochrony nie jest zaplanowana realizacja elementów infrastruktury które działając jako "atraktory" zwiększałyby presję turystyczną na najbardziej wrażliwe miejsca w parku.

W strategii i planie ochrony przewidziano działania na rzecz odciążenia najbardziej narażonych na presję turystyczną fragmentów parku (np. obiekty o charakterze buforowym).

84. Park prowadzi edukację ekologiczną, skutecznie wpływając na kształtowanie się postaw wobec przyrody.

Park ma ofertę edukacyjną, zróżnicowaną i skierowaną do różnych grup społecznych.

Oferta ta jest spójna ze strategią komunikacji społecznej.

Oferta ta nie pomija żadnej z grup (np. dorosłych, osób szczególnie zainteresowanych przyrodą)

Oferta ta jest aktywnie propagowana w regionie i wśród osób odwiedzających park.

85. Działania parku w zakresie edukacji ekologicznej nie szkodzą wartościom przyrodniczym parku.

Niespecyficzna (tzn. nie korzystająca z unikatowych cech i wartości parku) edukacja ekologiczna nie jest realizowana w rdzeniowych częściach parku.

Oferta edukacyjna parku obejmuje również działania nie korzystające z terenu parku.

86. Park ma system recepcyjny spójny ze strategią komunikacji społecznej i udostępnienia parku

Istnieje centrum obsługi zwiedzających lub sieć punktów recepcyjno-informacyjnych

Ich organizacja i umiejscowienie wynika ze strategii udostępnienia parku.

Program działania centrum lub punktów jest spójny ze strategią komunikacji społecznej.

Funkcjonowanie centrum lub punktów (umiejscowienie, godziny otwarcia, personel i jego kwalifikacje) są odpowiednie do rodzajów turystyki które park chce preferować, zgodnie ze strategią udostępnienia.

W centrum lub punktach jest dostępna pełna i wyczerpująca informacja o parku.

Informacja ta jest dostępna także w podstawowych językach obcych.

87. Ruch turystyczny w parku jest wykorzystany jako nośnik idei parku.

Strategia komunikacji społecznej parku identyfikuje grupy socjologiczne turystów i przewiduje komunikację z poszczególnymi grupami, używając specyficznych środków i mediów la każdej z nich.

Komunikacja ta jest skutecznie realizowana, służąc przekazaniu każdemu zasadniczej idei parku.

Żadna osoba odwiedzająca park nie pozostaje poza zasięgiem oddziaływania tej komunikacji.

VIII. Infrastruktura i sposoby użytkowania gruntów obcych

88. Infrastruktura parku dobrze służy funkcjonowaniu parku i jego ochronie i nie szkodzi przyrodzie parku.

Sieć dróg leśnych, lokalizacja budynków i osad, lokalizacja szkółek leśnych, ośrodków zarybieniowych itp. została przeanalizowana pod kątem ich roli w funkcjonowaniu parku.

W analizie tej rozważono również rozwiązania alternatywne, polegające na realizacji niektórych zadań w formie usług zewnętrznych.

Każdy istniejący element infrastruktury został oceniony pod kątem jego ewentualnego wpływu na wartości przyrodnicze i kulturowe parku. W przypadku elementów negatywnie wpływających, w planie ochrony ujęto je jako zagrożenia i zaplanowano ich eliminację lub minimalizację wpływu.

Ewentualna lokalizacja każdego nowego elementu infrastruktury parku jest poprzedzana niewątpliwym wykazaniem, że nie wpłynie on negatywnie na przyrodę i nie zaburzy walorów krajobrazowych.

Elementy infrastruktury z wyjątkiem ewentualnych szlaków turystycznych są eliminowane z obszarów ochrony ścisłej i ich bezpośredniego sąsiedztwa.

Sieć dróg wewnętrznych parku jest kształtowana w sposób uwzględniający zachowanie niedostępności pewnych fragmentów przestrzeni parku.

W wyniku powyższej analizy powstała wizja optymalizacji infrastruktury parku, będąca elementem strategii ochrony parku.

89. Infrastruktura służąca udostępnieniu parku służy realizacji strategii udostępnienia.

Lokalizacja elementów infrastruktury udostępniającej park jest dokładnie zgodna ze strategią udostępnienia i z niej wynika.

90. Obca infrastruktura nie wpływa szkodliwie na ochronę parku

Ewentualna lokalizacja każdego nowego elementu infrastruktury jest dopuszczana tylko pod warunkiem, że służy on celom parku lub prowadzeniu gospodarstwa rolnego i leśnego i poprzedzana niewątpliwym wykazaniem, że nie wpłynie on negatywnie na przyrodę i nie zaburzy walorów krajobrazowych.

91. Zagrożenia wynikające z istnienia, funkcjonowania lub planowania nowych elementów infrastruktury są eliminowane lub minimalizowane.

Wszystkie takie ewentualne zagrożenia są zidentyfikowane w strategii i planie ochrony parku.

Jeżeli w strategii i planie ochrony zidentyfikowano takie zagrożenia i zaproponowano sposoby przeciwdziałania im, to wynikające z nich zalecenia są ujęte w rozdziale "ustalenia do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego" planu ochrony parku.

Nie są uzgadniane miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego sprzeczne z tymi ustaleniami.

92. Formy realizacji elementów infrastruktury minimalizują jej wpływ na przyrodę i wartości krajobrazowe.

Użycie materiałów obcych w naturalnym środowisku (betonowe, asfaltowe,, żużlowe nawierzchnie dróg, betonowe przepusty, blaszane lub plastikowe tablice itp.) jest minimalizowane i ograniczone do dobrze uzasadnionych, koniecznych przypadków.

Wpływ elementów infrastruktury na środowisko jest minimalizowany przez zastosowanie najlepszych dostępnych rozwiązań i technologii oszczędności wody, energii, oczyszczania ścieków, przepławek dla ryb itp.

park stosuje powyższe we własnych elementach infrastruktury i na zasadzie partnerstwa wspiera zastosowanie takich rozwiązań w obcych elementach na swoim terenie.

Wpływ liniowych elementów infrastruktury stanowiących bariery ekologiczne jest minimalizowany przez budowę skutecznych przejść dla zwierząt itp.

93. Zagrożenia wynikające ze sposobu użytkowania gruntów obcych lub zmiany tego sposobu są eliminowane lub minimalizowane.

Wszystkie takie ewentualne zagrożenia są zidentyfikowane w strategii i planie ochrony parku.

Nie są uzgadniane miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego sprzeczne z tymi ustaleniami. Nie jest uzgadniana zmiana sposobu użytkowania gruntu sprzeczna z tymi ustaleniami.

Potrzeby ochrony przyrody na gruntach obcych są zidentyfikowane w strategii ochrony parku i ujęte w programie działań na obszarach ochrony krajobrazowej w planie ochrony parku.

IX. Organizacja, informacja, bieżące działanie

94. Działania parku w zakresie ochrony przyrody są jawne, przejrzyste, publiczne wyjaśnione.

Strategia ochrony, plan ochrony i bieżące analizy działalności parku są publicznie dostępne bez przeszkód, zgodnie z przepisami prawnymi dotyczącymi informacji publicznej.

Dostęp ten jest ułatwiany, np. przez elektroniczną publikację powyższych materiałów.

Park wykazuje się działaniami na rzecz popularyzacji swojej strategii ochrony, skierowanymi do różnych grup adresatów.

Działania parku, które mogą być niezrozumiałe i budzić negatywny odbiór społeczny (np. wycinanie drzew) są objaśniane, np. w formie kampanii medialnej bądź tablic informacyjnych.

Informacja o bieżącej działalności parku (wydarzenia, aktualności, podejmowane działania i inicjatywy) jest aktywnie rozpowszechniana i popularyzowana, z uwzględnieniem grup docelowych jej adresatów (np. strona internetowa, gazeta parku)

95. Struktura zatrudnienia zapewnia realizację priorytetów określonych w strategii ochrony parku.

Proporcje liczny pracowników merytorycznych do pracowników administracji i obsługi są rozsądne.

Braki kadrowe nie są barierą w realizacji strategii ochrony parku.

Jeżeli powyższe nie jest spełnione, polityka kadrowa jest oparta na priorytecie zasobów ludzkich niezbędnych do ochrony nad zasobami ludzkimi niezbędnymi do administracji i obsługi.

Kwalifikacje pracowników parku nie są barierą w realizacji strategii ochrony parku.

Jeżeli powyższe nie jest spełnione, istnieje i jest realizowana strategia odpowiedniego kształtowania tych kwalifikacji, przewidująca konkretne ramy czasowe.

Wszyscy pracownicy parku znają i akceptują strategię ochrony parku w zakresie odpowiednim do swojego zakresu obowiązków.

Wszyscy pracownicy parku mogący swoimi działaniami wpłynąć na cenne elementy przyrody potrafią rozpoznać te elementy.

Istnieją analizy uzasadniające, że aktualna struktura zatrudnienia ma przewagę nad alternatywnymi rozwiązaniami, np. częściową prywatyzacją usług, zlecaniem obsługi administracyjnej podmiotom zewnętrznym itp.

96. Rada Parku jest sprawnie działającym organem doradczym

Członkowie Rady Parku są osobami działającymi na rzecz ochrony przyrody.

W skład Rady wchodzą przedstawiciele istotnych w regionie organizacji społecznych działających na rzecz ochrony przyrody.

Sprawy istotne dla Parku, w tym przede wszystkim projekty planów i działań ochronnych, są przedkładane do przedyskutowania i zaopiniowania przez Radę.

Członkowie Rady podczas udziału w jej pracach doradzają dyrektorowi parku zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą i doświadczeniem; nie będąc związani stanowiskiem instytucji zatrudniających ich na co dzień.

97. Gospodarka finansowa zapewnia realizację priorytetów określonych w strategii ochrony parku.

Proporcja kosztów ochrony walorów parku do kosztów administracji i zarządu jest rozsądna.

Realizacja potrzebnych i przewidzianych w strategii ochrony działań nie jest ograniczona przez brak środków finansowych.

Jeżeli powyższe nie jest spełnione, park może wykazać się kompetentnymi i wielopłaszczyznowymi staraniami o uzyskanie potrzebnych środków z innych źródeł.

Starania te dotyczą w pierwszym rzędzie środków na niezbędną ochronę walorów parku, a dopiero w drugim rzędzie środków na ew. rozbudowę infrastruktury, edukację ekologiczną itp.

98. Sposób gospodarowania majątkiem jest racjonalny.

Zasoby budynków, samochodów, urządzeń są utrzymane na poziomie niezbędnym do realizacji ochrony walorów parku.

Koszty utrzymania i eksploatacji tych zasobów pozostają w rozsądnej proporcji do ogólnych kosztów działalności parku.

Zasoby budynków, samochodów, urządzeń są racjonalnie wykorzystane.

Istnieją analizy uzasadniające, że stosowane sposoby gospodarowania majątkiem maja przewagę nad alternatywnymi sposobami, np. częściową jego prywatyzacją.

99. Działania parku nie nasuwają żadnych wątpliwości etycznych.

Park nie korzysta z profitów od osób lub instytucji z którymi znajduje się bądź potencjalnie może się znaleźć w konflikcie na tle ochrony przyrody.

Park nie osiąga profitów z udostępniania swojego terenu, za wyjątkiem ewentualnego pobierania opłat za korzystanie z wartości parku przewidzianych ustawą. Dotyczy np. udostępniania terenu do filmowania, fotografowania, imprez masowych itp.

Pracownicy parku podejmujący w ramach swych obowiązków służbowych decyzje mające wpływ na ochronę parku nie są zaangażowani w żadne przedsięwzięcia mogące budzić podejrzenie konfliktu interesów z ochroną przyrody.

Osoby od których park jest zależny (pracownicy instytucji zwierzchnich, członkowie Rady parku, pracownicy firm z którymi park jest związany kontaktami) nie korzystają w celach prywatnych z żadnych przywilejów dotyczących używania zasobów przyrody parku (polowania w parku, prawo wjazdu samochodem itp.).

X. Monitoring i ocena

100. Realizacja planu ochrony i skuteczność ochrony jest monitorowana, a rezultaty tego monitoringu są wykorzystwane w planowaniu i realizacji ochrony.

W strategii ochrony parku zapisano, co należy obowiązkowo monitorować, gdzie i w jaki sposób, a także jak należy reagować na wyniki tego monitoringu.

Procedury te są realistyczne

Procedury te są rzeczywiście realizowane

Park ma struktury gromadzące wyniki monitoringu i zdolne do ich analizowania.

Park ma struktury zdolne do doraźnej oceny stanu przedmiotów ochrony metodami naukowymi.

Corocznie jest oceniane zaawansowanie realizacji strategii ochrony.

Regularnie jest oceniana skuteczność ochrony, tzn. stan przedmiotów ochrony.

Wyniki monitoringu i ich przetworzenia, a także innych ocen są jawne i publicznie dostępne