Zobacz także: [Opinia LKP o projekcie Zasad Urządzania Lasu] [Projekt zasad Urządzania Lasu i więcej na ten temat] [Opinia LKP o projekcie Zasad Hodowli Lasu] [Projekt Zasad Hodowli Lasu i więcej na ten temat] [Zasady ochrony przyrody w lasach - propozycja społeczna] [Home Page Lubuskiego Klubu Przyrodników]

18 kwietnia 2001 r.

Szczegółowe stanowisko Lubuskiego Klubu Przyrodników
na temat
"Programu Ochrony Przyrody w Nadleśnictwie"
jako elementu planu urządzania lasu





I. Doceniamy i uważamy za niezwykle ważny sam fakt istnienia Programu jako elementu planu urządzania lasu. Przynajmniej w niektórych Regionalnych Dyrekcjach Lasów Państwowych stosowane są obecnie procedury, które sprawiają że Program jest bardzo istotnym, ważnym i konstruktywnym narzędziem służącym ochronie biologicznej różnorodności naszych lasów.
Nadmieniamy, że nasza opinia na temat Programu nie jest tylko wynikiem teoretycznej analizy. Jesteśmy obecnie wykonawcami Programów dla sześciu nadleśnictw w RDLP Szczecin, blisko współpracujemy również z wykonawcami Programów w RDLP Zielona Góra, dysponujemy więc praktycznymi doświadczeniami na temat związanych z Programem procedur i ich praktycznego zastosowania w lasach zachodniej Polski.


II. Program Ochrony Przyrody nie powinien być prostym podsumowaniem znanych dotąd informacji o cennych walorach przyrody Nadleśnictwa. Nawet gdy (jak w RDLP Szczecin) w nadleśnictwach stosowane są procedury inwentaryzowania cennych elementów przyrody (ciągła waloryzacja przyrodnicza), praktyka wskazuje że bardzo wiele bardzo istotnych obiektów - stanowisk cennych roślin, stanowisk cennych zwierząt, unikatowych ekosystemów (np. torfowisk, źródlisk), a nawet okazałych drzew - nie jest znanych Nadleśnictwu. Bardzo wiele cennych obiektów przyrodniczych nie ujawnia się też podczas taksacji urządzeniowej. Niedostateczna inwentaryzacja walorów przyrodniczych lasów okazuje się bowiem w praktyce najważniejszą barierą ich ochrony !
Program Ochrony Przyrody powinien być więc oparty na inwentaryzacji terenowej przyrody Nadleśnictwa, dokonywanej przez specjalistów - przyrodników, np. zespół składający się z botanika i zoologa. Naszym zdaniem inwentaryzacja taka powinna poprzedzać zasadnicze prace inwentaryzacyjne drzewostanów i być wykonywana równolegle do prac glebowo- siedliskowych. Oczywiście inwentaryzacja powinna być uzupełniona później o informacje uzyskane podczas taksacji.


III. Szczególną uwagę należy zwrócić na będącą elementem Programu część planistyczną - plan działań. Działania z zakresu ochrony różnorodności biologicznej metodami gospodarki leśnej wymagają dalszego doskonalenia. Ważny jest dalszy rozwój myśli planistycznej w tym zakresie, z uwzględnieniem zarówno doświadczeń krajowych jak i zagranicznych oraz z uwzględnieniem najnowszych osiągnięć i koncepcji, zarówno ekologii, jak i nauk leśnych.


IV. Ocena ekologicznego stanu lasu, zawarta w Programie, powinna być oparta nie tylko na cechach drzewostanów (zawartych w bazie danych opisu taksacyjnego i dających się wyfiltrować z tej bazy), ale na cechach całego ekosystemu, które muszą być zidentyfikowane w toku specjalnej inwentaryzacji (kartowania) terenowego. Uważamy dla przykładu, że w Programie potrzebna jest:
  • Ocena stopnia degeneracji fitocenoz leśnych uproszczonymi metodami fitosocjologicznymi (lub ocena stopnia naturalności fitocenozy którąś ze znanych, prostych metod)
  • Ocena neofityzacji nie tylko gatunkami drzewiastymi, ale i wybranymi ekspansywnymi gatunkami runa (niecierpek drobnokwiatowy !).
    W Zasadach, a szczególnie w rozdziale poświęconym Programowi Ochrony Przyrody, powinno być wyraźnie podkreślone, że las to nie tylko gleba, siedlisko i drzewostan, ale także fitocenoza, flora i fauna leśna; konieczne jest kształtowanie całościowego postrzegania lasu jako ekosystemu ! Nie sprzyjają temu takie zapisy, jak obecne sformułowanie § 83 pkt 1f.


    V. Program Ochrony Przyrody, jako wykonywany raz na dziesięć lat element planu urządzania lasu, powinien być uzupełniany funkcjonującymi w toku bieżącej gospodarki leśnej w nadleśnictwie procedurami inwentaryzowania nowo identyfikowanych osobliwości przyrody. Tak samo jak obraz drzewostanów uzyskany w toku taksacji podlega aktualizacji w SILP, tak samo obraz przyrody zawarty w Programie powinien być ciągle aktualizowany w formie ciągłej waloryzacji przyrodniczej Nadleśnictwa. Za punkt wyjścia metodyki takiej inwentaryzacji i wzór zasługujący na rozpowszechnienie w Polsce uważamy "waloryzację przyrodniczą lasów i gruntów nieleśnych Nadleśnictw RDLP Szczecin", będącą rozszerzeniem i rozwinięciem "nadzwyczajnej waloryzacji przyrodniczej lasów" z 1995 r.


    VI. Oprócz procedur inwentaryzowania, muszą istnieć i funkcjonować procedury chronienia zidentyfikowanych, cennych elementów przyrody. Np. zidentyfikowanie stanowiska cennego gatunku rośliny może wymagać np. oszczędzenia fragmentu lasu podczas cięć rębnych (np. lokalizacji właśnie tu grupy drzew pozostawianych), zachowania szczególnej uwagi przy trzebieżach i zrywce, a niekiedy - wykonania specjalnej trzebieży lub usunięcia krzewów, podszytu lub podrostu dla dobra gatunku chronionego !


    VII. Potrzeby ochrony przyrody (jeżeli ma ona być skuteczna) mogą wpływać na takie podstawowe parametry gospodarki leśnej jak:
  • Gospodarcze typy drzewostanów, zarówno dla poszczególnych typów siedliskowych lasu, jak i dla poszczególnych drzewostanów
  • Wieki rębności poszczególnych gatunków
  • Funkcję lasu (uznawanie za lasy ochronne)
  • Typy rębni do zastosowania w poszczególnych drzewostanach
  • Zaliczenie lasu do jednego z wyróżnianych gospodarstw, w tym szczególnie do gospodarstwa specjalnego
    Konieczne jest więc, aby zagadnienia te były uzgadniane w momencie, w którym zakreślono już obraz przyrody Nadleśnictwa i potrzeb jej ochrony. Jest to dodatkowy argument na rzecz wspomnianej wyżej tezy, że inwentaryzacja przyrodnicza do potrzeb Programu powinna być wykonywana równocześnie z pracami glebowo-siedliskowymi, a wynikające z niej potrzeby ochrony przyrody powinny być dyskutowane już na I KTG.
    Nie oznacza to oczywiście, że potrzeby ochrony przyrody mają zdominować całość gospodarki leśnej. Powinny jednak być uwzględnione jako jedno z jej uwarunkowań.


    VIII. Walory przyrody zidentyfikowane w Programie powinny być odzwierciedlone zarówno w SILP jak i w przyszłych Systemach Informacji przestrzennej w Lasach. Pozostawienie informacji o przyrodzie poza głównym nurtem obiegu informacji wykorzystywanej do planowania krótkookresowego (a nurtem takim nieuchronnie staną się systemy komputerowe) grozi marginalizacją tych informacji i nie wykorzystywaniem ich jako przesłanki do planowania, co oznaczałoby nieskuteczność ochrony przyrody w lasach.


    IX. Za najskuteczniejszy instrument ochrony przyrody w lasach uważamy rozwój wiedzy kadry leśnej w zakresie środowiska geograficznego, przyrodniczego i kulturowego swojego Nadleśnictwa i rozumienie związków pomiędzy poszczególnymi elementami lokalnych ekosystemów. Za bardzo pożądane - i nie zasługujące na eliminację z praktyki, a wręcz przeciwnie, na jak najszersze upowszechnienie - uważamy w związku z tym wszystkie elementy przyczyniające się do tego zrozumienia, jak np.:
  • Obecność rzeźby terenu na mapach gospodarczo-przeglądowych, nie tylko w górach ale i na terenach nizinnych o urozmaiconej rzeźbie (np. Pojezierze Pomorskie) - dobry przykład to np. mapy Ndl. Polanów w RDLP Szczecinek
  • Obecność tradycyjnych nazw terenowych na mapach gospodarczo-przeglądowych i przeglądowych - dobry przykład to np. mapy Ndl. Tuczno w RDLP Piła
  • Obecność elementów treści topograficznej na mapach także poza obszarem lasów w zarządzie nadleśnictwa
  • Obecność współrzędnych geograficznych na wszystkich mapach leśnych
  • Wykonywanie mapy potencjalnej roślinności naturalnej nadleśnictwa (opublikowana mapa roślinności potencjalnej Polski nie nadaje się, nawet po powiększeniu, do wnioskowania o stosunkach lokalnych) w skali 1:25 000; zestawianie lokalnych relacji między typami siedliskowymi lasu a potencjalnymi zespołami leśnymi
  • Zestawianie w Programie Ochrony Przyrody listy i charakterystyk zbiorowisk roślinnych - zarówno leśnych jak i związanych z lasem (oszyjkowych, okrajkowych, porębowych, dróg leśnych), a także opisywanie ich charakterystyki i właściwości fitoindykacyjnych
  • Poszukiwanie, zestawianie i popularyzowanie wszelkich informacji historycznych - za obowiązkowy element Programu Ochrony Przyrody można z powodzeniem przyjąć analizę przekształceń krajobrazu rejonu działania Nadleśnictwa na podstawie historycznych map topograficznych (z obowiązkiem przekazania takich map Nadleśnictwu; są one stosunkowo łatwo dostępne, wiele Nadleśnictw, np. Ndl. Chojna, Głusko w RDLP Szczecin już posiada takie historyczne mapy własnego terenu). Za element fakultatywny można uznać wyszukanie historycznych map gospodarczych i dokumentów dotyczących dawnej gospodarki leśnej. Rozdziały dotyczące "historii nadleśnictwa" będące rutynowym elementem elaboratu powinny być opracowywane na wyższym poziomie merytorycznym, niż dotychczas.


    X. Wskazywanie w Programie gruntów pożądanych do zalesienia musi być poprzedzone ich waloryzacją przyrodniczą; oznacza to że podczas prac nad Programem terenowa waloryzacja przyrodnicza musi być poszerzona o niektóre partie gruntów poza lasem.


    XI. Proponowane w Programie działania z zakresu kształtowania stref ekotonowych powinny być oparte na analizie składu naturalnych zbiorowisk oszyjkowych występujących lokalnie i ich związku z typami lasu. Analiza taka powinna być elementem treści Programu.


    XII. Szczególną rolę w funkcjonowaniu przyrody, a także szczególną rolę dla zachowania różnorodności biologicznej pełnią, jak wiadomo, ekosystemy torfowiskowe i mokradłowe. Proponujemy, aby zagadnienie to było szczegółowo ujmowane w programie, w formie zestawienia wszystkich występujących na terenie Nadleśnictwa bagien i torfowisk, w formie tabel o następującym układzie


    Drzewostany na siedliskach torfowych (gl. torfowe i torfowo-murszowe), bagiennych (Bb, BMb, LMb, Ol) i łęgowych (OlJ, Lł)
    Wydzielenie Stosunki wodne Roślinność
    Oddział i pododdział Krótki opis słowny. Zwrócić uwagę na okresową lub stałą obecność wody przy lub na powierzchni terenu, lustro wody w zagłębieniach lub ew. rowach melioracyjnych, ew. procesy murszenia torfu na powierzchni. Krótki opis słowny. Zwrócić uwagę na ew. obecność kobierca torfowców, obecność bagna i borówki bagiennej, kępową lub wyrównaną strukturę dna lasu, obecność roślin łąkowych, obecność porzeczek masową obecność pokrzywy. Podać ew. cenne gatunki roślin typowe dla siedlisk bagiennych (porzeczki, bagno, borówka bagienna)


    Bagna nieleśne
    Wydzielenie Stosunki wodne Roślinność
    Oddział i pododdział Krótki opis słowny. Zwrócić uwagę na okresową lub stałą obecność wody przy lub na powierzchni terenu, lustro wody w zagłębieniach lub ew. rowach melioracyjnych, ew. procesy murszenia torfu na powierzchni. Krótki opis słowny. Zwrócić uwagę na ew. obecność kobierca torfowców, obecność kępowych lub łanowych turzyc, kobierca mchów pod turzycami, obecność bagna i borówki bagiennej, obecność łozy, masową obecność trzęślicy, masową obecność situ rozpierzchłego. Podać ew. cenne gatunki roślin typowe dla siedlisk bagiennych (rosiczka, modrzewnica, przygiełka, bagnica, storczyki, kłoć, bagno, borówka bagienna)


    XIII. Orientacyjne wymiary drzew kwalifikujące je do ochrony pomnikowej powinny być zróżnicowane w zależności od warunków lokalnych (patrz przykład na http://www.lkp.org.pl/drzewa_pomnikowe.htm). Proponujemy aby propozycja "lokalnych rozmiarów pomnikowych drzew" była elementem Programu. Proponujemy także by w Programie zestawiać najgrubsze drzewa poszczególnych gatunków, rosnące na terenie nadleśnictwa. Proponujemy wdrożenie i stosowanie procedur mających na celu oszczędzanie szczególnie grubych i okazałych drzew podczas prac leśnych (na wzór "moratorium" stosowanego swego czasu w Puszczy Białowieskiej), nawet jeżeli nie są one formalnie objęte ochroną pomnikową.


    XIV. Większą uwagę w Programach należałoby zwrócić na zabytki przyrody nieożywionej, np. głazy narzutowe i źródła. Należy wypracować i spopularyzować (zawrzeć w instrukcji) syntetyczną metodykę opisu takich obiektów oraz wypracować orientacyjne wymiary głazów narzutowych, powyżej których powinny one być ujmowane w inwentaryzacji, oraz orientacyjne wymiary kwalifikujące głaz na pomnik przyrody. Wymiary te muszą być zróżnicowane regionalnie.


    XV. Programy Ochrony Przyrody z powodzeniem mogą i powinny wskazywać te elementy przyrody i kultury leśnej Nadleśnictwa, które decydują o jego swoistości i lokalnej odrębności i jako takie powinny być szczególnie popularyzowane i eksponowane edukacyjnie. Dostrzeżenie takich elementów jest bowiem możliwe tylko na drodze analizy porównawczej z innymi nadleśnictwami i obszarami kraju, stąd wskazanie ich z wewnętrznej perspektywy nadleśnictwa może być utrudnione.


    XVI. Mapy programu muszą być wykonywane conajmniej w skali mapy przeglądowej (1:25000). Jeżeli merytoryczne treści uzyskiwana w ramach Programu dawałaby się w całości przedstawić kartograficznie w skalach 1:50000 lub 1:100000, oznaczałoby to w przypadku większości nadleśnictw, że Program nie spełniałby swojej roli !

    [<< Powrót]

    Zobacz także: [Opinia LKP o projekcie Zasad Urządzania Lasu] [Projekt zasad Urządzania Lasu i więcej na ten temat] [Opinia LKP o projekcie Zasad Hodowli Lasu] [Projekt Zasad Hodowli Lasu i więcej na ten temat] [Zasady ochrony przyrody w lasach - propozycja społeczna] [Home Page Lubuskiego Klubu Przyrodników]