Opakowania i Odpady,

czyli co się zmieniło po dwóch latach obowiązywania ustawy o obowiązkach przedsiębiorców.

Rynek

Masę odpadów opakowaniowych szacuje się w Polsce w roku 2003 na prawie 3,5 mln ton. Przewiduje się, że do roku 2007 nastąpi dalszy wzrost mniej więcej do 4,7 mln ton. Zatem sposób, w jaki będziemy sobie radzić z tym problemem, zasadniczo wpłynie na stan środowiska naturalnego w kraju, a co za tym idzie jakość i standard naszego życia.

Rozwój gospodarki odpadami opakowaniowymi uzależniony jest od wielu czynników m.in. sytuacji gospodarczej, ogólnego wzrostu spożycia, zmian demograficznych czy stylu i poziomu życia społeczeństwa. Zasadniczy wpływ na tą branżę będzie miał również międzynarodowy rozwój wymiany towarowej szczególnie z krajami Unii Europejskiej. Mimo tylu zmiennych czynników już teraz są zauważalne tendencje oraz kierunki dalszego rozwoju.

W ostatnich latach na świecie odnotowano znaczny wzrost produkcji opakowań i rozwój materiałów opakowaniowych. Opakowania wykonywane są z nowoczesnych materiałów, które nie tylko zapewniają bezpieczeństwo i stabilność, ale również spełniają wymagania jakościowe i estetyczne. Masowość produkcji i zmieniające się tendencje podyktowane zaostrzonymi normami ekologicznymi sprzyjają dalszemu rozwojowi branży. Produkowane opakowania stają się bardziej funkcjonalne, zaspokajając nowe potrzeby klientów.

Prognoza

Największą grupę odpadów w Polsce stanowią opakowania wykonane z papieru (tektury), ok. 33%, następne w kolejności są opakowania z tworzyw sztucznych 27%, wielomateriałowe - 16%, ze szkła - 14%, z metali 6% (aluminiowe puszki po napojach 1,5%) oraz opakowania organiczne (np. drewniane) 4%. Przy dynamizacji rozwoju międzynarodowej wymiany towarowej wybierane będą materiały tanie i lekkie nadające się do ponownego przetwarzania. Nie jest, więc zagrożona w kolejnych latach pozycja papieru i tworzyw sztucznych. Opakowania wielomateriałowe, takie jak "tetrapak" posiadają również mocną pozycję na rynku. Zagrozić im mogą jedyne opakowania z tworzyw sztucznych lub inne wykonane z materiałów przyjaźniejszych środowisku, np. na bazie kwasów organicznych czy typu "ecolean". Szkło jest doskonałym materiałem na opakowania, szczególnie wielokrotnego użycia. Możliwy jest wzrost użycia tego materiału regionalnie i szczególnie w branży napojowej. Zagrożeniem jest natomiast niewystarczający poziom odzysku i recyklingu opakowań szklanych w Polsce, co w efekcie może spowodować, już od 2004 roku, wzrost cen tak opakowanych towarów. Ilość opakowań metalowych z blachy białej w ostatnim czasie spadła, szczególnie stosowanych w przemyśle mięsnym. Ich odzysk jest na bardzo niskim poziomie, zaś recykling jest kosztowny, stąd można się spodziewać w kolejnych latach zmniejszania się tak opakowanych produktów oraz wzrostu ich cen. Wśród opakowań metalowych, jedynie produkcja opakowań aluminiowych, szczególnie puszek do napojów wzrasta każdego roku prawie o 3%. Wzrost ten zawdzięczamy zwiększającej się produkcji napojów szczególnie piwa oraz dobrym efektom odzysku i recyklingu tego opakowania w Polsce, które plasują aluminiowe puszki po napojach jako najlepiej odzyskiwane opakowanie w naszym kraju. (Poziomu odzysku w 2002 roku - 41%).

Prawo w Europie

Na początku lat dziewięćdziesiątych w Państwach Unii Europejskiej nasilił się problem odpadów, szczególnie odpadów powstających z jednorazowych opakowań. Już wtedy, w niektórych krajach członkowskich (Holandia, Niemcy, Belgia) wprowadzono rozwiązania prawne regulujące gospodarkę odpadami opakowaniowymi. W celu uporządkowania prawodawstwa dotyczącego odpadów opakowaniowych we wszystkich krajach członkowskich w roku 1994 UE ustanowiła Dyrektywę 94/62/EC. W Dyrektywie tej m.in. ustalono limity odzysku i recyklingu dla poszczególnych grup odpadów opakowaniowych (średnio dla wszystkich odpadów opakowaniowych: odzysk na poziomie 50% a recykling 25%). Wytyczne tej Dyrektywy zostały zatwierdzone na drodze parlamentarnej w poszczególnych krajach członkowskich. Obecnie większość krajów uzyskała zalecane poziomy odzysku i recyklingu. Dlatego obecnie trwają prace nad nowelizacją Dyrektywy. Ustala się dla krajów członkowskich wyższe poziomy. Najnowszy projekt ustala na rok 2008 minimalny 60% poziom odzysku opakowań, oraz poziom ich recyklingu od 55 do 80%. (Wprowadzono również minimalne poziomy recyklingu dla poszczególnych rodzajów odpadów: szkło, papier - 60%, metale - 50%, tworzywa sztuczne - 22,5%, drewno - 15%).

Podstawą systemów prawnych regulujących gospodarkę odpadami w poszczególnych krajach członkowskich UE jest zasada odpowiedzialności całego łańcucha opakowaniowego (producenci, użytkownicy i konsumenci produktów w opakowaniach) za wytworzone odpady. W większości państw do wypełnienia indywidualnych obowiązków przedsiębiorców utworzono specjalne organizacje. Uczestniczenie w nich nie jest jednak obligatoryjne i istnieje możliwość samodzielnego wywiązywania się z nałożonych obowiązków.

Prawo w Polsce

Na przełomie 2001-2002 roku wprowadzono rozwiązania prawne regulujące gospodarkę odpadami w Polsce. Szczególnie istotne były nowe obowiązki nałożone na przedsiębiorców, szczególnie tych wprowadzających towary w opakowaniach na rynek, samorządy oraz bezpośrednio na obywateli. Kluczową ustawą regulującą gospodarkę odpadami opakowaniowymi jest ustawa z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej (DzU, nr 63 poz. 639 z późn. zm.). Ustawa ta dała możliwość funkcjonowania organizacjom odzysku, których podstawowym zadaniem jest przejmowanie od przedsiębiorców obowiązku odzysku i recyklingu odpadów z opakowań i zapewnienie ich określonych przez ustawę poziomów.

(Obligatoryjne dla przedsiębiorców poziomy recyklingu na rok 2007: papier - 48%, szkło i aluminium - 40%, tworzywa sztuczne i opakowania wielomateriałowe - 25% - opakowania z surowców naturalnych - 15%).

Organizacje Odzysku i "osoby trzecie"

Pierwsze Organizacje Odzysku powstały na początku 2002 roku. Do połowy 2003 roku powstało 35 organizacji odzysku (dane COBRO), jednocześnie wyłoniła się czwórka organizacji, które zdominowały rynek przejmując ponad 70% odpadów opakowaniowych. (Rekopol, Polski System Recyklingu, Eko-Punkt i RECAL). Na rynku pojawiły się również tzw. "osoby trzecie". Podstawową różnicą pomiędzy nimi a organizacjami odzysku jest zakres obowiązków, jakie te podmioty przejmują od przedsiębiorców. Organizacje Odzysku przejmują na mocy ustawy wszystkie obowiązki dotyczące zapewnienia określonych poziomów od zysku od przedsiębiorców, i w przypadku nie wywiązania się z tych obowiązków zobowiązane są zapłacić tzw. opłatę produktową. "Osoby trzecie" jedynie dokumentują przeprowadzenie odzysku i recyklingu, zaś przedsiębiorcy ponoszą pełną odpowiedzialność za działanie tych firm.

Szanse i zagrożenia

Oczekiwania towarzyszące nowym regulacjom prawnym były duże. Na rynku pojawiła się bardzo liczna konkurencja. Powstało 5 razy więcej niż wcześniej szacowano organizacji odzysku, jednocześnie uaktywniło się blisko 1000 firm jako "osób trzecich". Duża liczba tych podmiotów i oferowane przez nich ceny usług za zapewnienie odzysku i recyklingu spadły 3-4 krotnie w stosunku do poziomów opłat produktowych. Dokumentowanie recyklingu obecnie wielokrotnie sprowadza się do kupowania tzw. "kwitów", z czego najpopularniejsze są dokumenty SAD poświadczające eksport odpadów opakowaniowych. Często nie ma to nic wspólnego z faktycznym zapewnieniem odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych.

Dzisiaj niezwykle niebezpiecznym zagrożeniem jest ekonomiczna niewydolność całego systemu opłat produktowych. Poprzez wielokrotne zaniżenie kosztów usług w zakresie recyklingu, nie ma możliwości faktycznej jego realizacji. Taka sytuacja może się pogłębić, jeżeli odpowiedzialne organy administracji samorządowej (Urzędy Marszałkowskie) i rządowej (Ministerstwo Środowiska) aktywniej niż do tej pory nie włączą się w nadzór organizacji odzysku i "osób trzecich" i windykację opłat od przedsiębiorców. Z szacunków ministerstwa wynika, że w 2002 roku 10-20% przedsiębiorców uchyliło się od wypełnienia obowiązków ustawy z 11 maja 2001 roku.

Dobry przykład

Puszki aluminiowe do napojów 9 w połowie lat 90., wraz z uruchomieniem dwóch fabryk puszek Can Pack w Brzesku i Continental Can Polska w Radomsku (obecna nazwa Ball Packaging Europe). Od samego też początku obie firmy rozpoczęły realizację projektów zmierzających do stworzenia w Polsce sprawnego systemu zbiórki i recyklingu tego opakowania. Inicjatywy te, bez wątpienia, były pionierskie na ówczesnym rynku, świadcząc o odpowiedzialności producentów za los wytworzonych produktów, nie tylko do momentu ich sprzedaży, ale w całym okresie trwania, nawet po ich zużyciu. Efektem tych zamierzeń było powołanie w roku 1995 Fundacji RECAL, prowadzącej programy edukacji ekologicznej oraz otworzenie pierwszych, profesjonalnych punktów skupu, a następnie założenie w 2001 roku Organizacji Odzysku RECAL SA, branżowej spółki budującej w Polsce system recyklingu puszek.

Przedsięwzięcia te zaowocowały rozwojem branży odzysku i recyklingu aluminiowych puszek po napojach, dynamicznym wzrostem zbiórki tego opakowania oraz zwiększeniem poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa. Rok 2002 zakończył się odzyskiem i recyklingiem 41% sprzedanych na rynku aluminiowych puszek, zaś w roku 2003 szacunki wskazują na dalszy kilkuprocentowy wzrost. Ilość ta znacznie przewyższa 20% poziom recyklingu wyznaczony ustawowo na rok 2003! W efekcie dało to puszkom pierwsze miejsce wśród najlepiej odzyskiwanych opakowań w Polsce. Warto zaznaczyć, że poziom odzysku puszek w naszym kraju dorównał średniej Unii Europejskiej, przewyższając takie kraje jak: Irlandia, Francja, Hiszpania czy Wielka Brytania.

Istotne dla zapewnienia rozwoju odzysku było zaangażowanie producentów piwa oraz tzw. softdrink'ów. W roku 2003 ponad 95% producentów i importerów napojów w puszkach scedowało obowiązek recyklingu na organizacje odzysku - RECAL SA jest głównym partnerem producentów na rynku. Pozostali przedsiębiorcy realizowali swój obowiązek samodzielnie lub we współpracy z "osobami trzecimi".

Dominik Dobrowolski
RECAL Organizacja Odzysku SA
www.recal.pl

fot. Jerzy Żurawski