Wersja PDF(do druku)
|
Wersja PDF (do druku) |
|
|
Główne zasoby wód podziemnych w rejonie Wrocławia zgromadzone są osadach trzeciorzędu i czwartorzędu. W głębiej położonych piętrach wodonośnych zasoby wód są niskie co przy podwyższonej ich mineralizacji sprawia, że są mniej przydatne dla eksploatacji. Wyjątek stanowią jeszcze słabo rozpoznane wody podziemne dolnego i środkowego triasu (Kłapciński J.,1993). W obrębie struktur geologicznych czwartorzędowego piętra wodonośnego wydzielone zostały tak zwane "Główne Zbiorniki Wód Podziemnych" (GZWP) w oparciu o umownie ustalone kryteria ilościowe i jakościowe (Kleczkowski A., 1990). W rejonie wrocławskim wyróżniono początkowo cztery GZWP o numerach: 319, 320, 321 i 322 (rys. 1). W ciągu 10 lat istnienia istotnym zmianom uległy powierzchnia, przebieg granic i nazwy GZWP, a zbiornik 321 został wykreślony. Wielkość zasobów odnawialnych, dyspozycyjnych i eksploatacyjnych wód podziemnych regionu wrocławskiego została zatwierdzona w oparciu o regionalną dokumentacje niecki wrocławskiej (Krawczyk J., 1996). Dla piętra wodonośnego kenozoiku zasoby dyspozycyjne niecki wrocławskiej wyznaczone zostały na 730 tys. m3/d. Według nowszych obliczeń modelowych wynoszą one ponad 952 tys. m3/d (Poprawski i inni, 1999). Niewielkie zasoby dyspozycyjne dla piętra triasowego oszacowano na 4,4 tyś. m3/d. Zatwierdzona suma zasobów eksploatacyjnych w zależności od rejonu stanowi od 50 do 90% zatwierdzonych zasobów dyspozycyjnych. Natomiast pobór wód w czynnych ujęciach na obszarze niecki wrocławskiej, w końcu 2000 roku, wynosił zaledwie od kilku do kilkunastu procent ich zasobów eksploatacyjnych (Kryza J. i inni, 2001).
Większość małych miejscowości w rejonie Wrocławia, głównie wsi i małych osiedli, zaopatruje się w wodę z indywidualnych studni gospodarskich (Kryza J. i inni, 1995). Wody najpłytszych poziomów wodonośnych pochodzące ze studni gospodarskich nie spełniają najczęściej wymagań sanitarnych, a usunięcie zanieczyszczeń jest trudne i kosztowne. Zaledwie niewielka liczba wsi posiada własne ujęcia głębinowe lub jest podłączona do wodociągów grupowych. Miasta, w tym aglomeracja wrocławska, posiadają ujęcia oparte na eksploatacji wód podziemnych lub powierzchniowych. Zdecydowana większość studni ujmuje głębsze wody kenozoicznego piętra wodonośnego, a tylko niewielka ich liczba eksploatuje wody z utworów mezozoicznych lub paleozoiczno-prekambryjskich. Według badań przeprowadzonych przez Kryzę i innych (1995) na obszarze bloku przedsudeckiego znajduje się 779 ujęć wód podziemnych o łącznych zasobach eksploatacyjnych wynoszących 772 392 m3/d. Jedna studnia dostarcza zatem średnio 41 m3/h. Należy podkreślić, że studnie umożliwiają pobór kilkudziesięciu m3/h wód o wysokiej jakości nie wymagających wcale lub niewielkiego uzdatniania.
Wodociągi wrocławskie pobierają wodę surową z dwóch źródeł zlokalizowanych na obszarze miasta. Podstawowym źródłem wody surowej dla potrzeb wodociągowych jest woda z rzeki Oławy zasilanej systemem przerzutowym wody z Nysy Kłodzkiej. Wody powierzchniowe rzeki Oławy pobierane są ujęciem brzegowym w Czechnicy i doprowadzane do Zakładu Produkcji Wody (ZPW) "Mokry Dwór". Ujęcie w Czechnicy zasila również stawy infiltracyjne na terenach wodonośnych. Wody infiltracyjne ujmowane są za pomocą 563 studni poborowych podłączonych do rurociągów lewarowych i kierowane do ZPW "Na Grobli". Tylko niewielka część surowca dla wodociągów pochodzi z ujęcia wód podziemnych w utworach trzeciorzędowych położonego w Leśnicy. W roku 2000 wody podziemne eksploatowane były w następujących ilościach:
W latach 90. wrocławskie wodociągi korzystały także z ujęcia wód podziemnych w utworach triasowych (Grobla II) w ilości około 3 000 m3/d. Na terenie miasta zlokalizowanych jest również kilkanaście studni ujmujących wody z utworów trzeciorzędowych i eksploatowanych przez indywidualnych użytkowników.
Do chwili obecnej zaopatrzenie Wrocławia w wodę opiera się w blisko 100% o zasoby wód powierzchniowych z rzek Oława i Nysa Kłodzka. Pomimo tego, że część miasta zaopatrywana jest w wodę z ujęcia infiltracyjnego to surowiec w dalszym ciągu pochodzi z wód powierzchniowych. Rozwiązanie to posiada wiele wad i jak przekonała nas powódź w 1997 roku dużą zawodność. Z uwagi na fakt, że Oława stanowi źródło wody do picia dla Wrocławia jakość jej wód powinna odpowiadać wymaganiom I klasy czystości powierzchniowych wód płynących. Analiza wskaźników zanieczyszczeń przeprowadzona przez WIOŚ we Wrocławiu w roku 2000 (Kwiatkowska-Szygulska B. (red.), 2001) pozwala zakwalifikować Oławę na całej długości rzeki do II i III klasy czystości. O takiej ocenie decydowały wskaźniki biochemiczne (BZT5, ChZT), wielkość zawiesiny, zawartości związków fosforu, azotu, manganu, potasu oraz stan bakteriologiczny. Wody powierzchniowe znacznie częściej niż podziemne ulegają również zanieczyszczeniu przez fenole, WWA, trójchlorometany, pestycydy, detergenty, metale ciężkie oraz bakterie i wirusy chorobotwórcze. Natomiast eksploatacja studni głębinowych obejmuje zazwyczaj poziomy wodonośne, które posiadają naturalną izolację przed zanieczyszczeniami w postaci zalegających w nadkładzie słabo przepuszczalnych warstw skał. Wody podziemne nie tylko nie zawierają substancji szkodliwych, ale charakteryzują się zrównoważonym składem chemicznym zawierającym szereg korzystnych dla zdrowia człowieka mikroskładników jak np. magnez, stront, cynk, fluor i szereg innych. Także koszty uzdatniania wód podziemnych są niewspółmiernie niższe od kosztów skomplikowanych procesów technologicznych prowadzących do spełnienia przez wody powierzchniowe wymagań sanitarnych. Należy zauważyć, że w przypadku ujęcia wrocławskiego powierzchnia zlewni wodociągowej obejmuje łącznie powierzchnię zlewni Oławy, kanału przerzutowego i część zlewni Nysy Kłodzkiej co przysparza wielu kłopotów z praktyczną i formalno-prawną ochroną wód.
Warunki hydrogeologiczne rozpoznane w regionie wrocławskim nie pozwalają na zbudowanie jednego ujęcia miejskiego bazującego na wodach podziemnych o wydajności zaspokajającej perspektywiczne potrzeby Wrocławia. Obecny system wodociągowy Wrocławia będzie dominował przez najbliższe lata jednak można go stopniowo uzupełniać i zastępować przez włączenie kolejnych ujęć wód podziemnych zlokalizowanych wokół miasta. O możliwościach alternatywnego zaopatrywania w wodę Wrocławia traktowało szereg prac wrocławskich hydrogeologów począwszy od końca lat 80 (Dendewicz A., Krawczyk J., 1989, Kryza J., Poprawski L., Staśko S., 1989, Kryza J., Dendewicz A., 1990). W 2001 roku na zlecenie Zarządu Miasta Wrocławia opracowana została analiza stanu rozpoznania i zasobów kenozoicznych struktur wodonośnych regionu wrocławskiego dla alternatywnego zaopatrzenia miasta w wodę (Kryza J, i inni, 2001). Do prac studialnych wytypowane zostały obszary wodonośne niecki wrocławskiej obejmujące (rys. 1):
Przebieg granic i zasięg zbiornika nr 321, w stosunku do mapy Kleczkowskiego i innych (1990), zostały skorygowane według dokumentacji hydrogeologicznej niecki wrocławskiej (Krawczyk J., 1996). Przeprowadzone badania modelowe wykazały możliwość dodatkowego poboru 122 tys. m3/d wód podziemnych po uwzględnieniu aktualnego jak i perspektywicznego zapotrzebowania na wodę miejscowości leżących w granicach poszczególnych zbiorników. W celu umożliwienia eksploatacji autorzy opracowania proponują budowę 6 ujęć (rys. 1): "Karczyce-Radakowice", "Żórawina", "Nadolice", "Oleśnica", "Cesarzowice-Rakoszyce", "Brodno" wraz z całą infrastrukturą obejmującą stacje uzdatniania i rurociągi przesyłowe. Inwestycje można realizować etapami, a poszczególne ujęcia byłyby sukcesywnie podłączane do systemu wodociągowego Wrocławia. Najszybciej poprawę jakości dostarczanej wody odczuliby mieszkańcy peryferyjnych części miasta, położonych najbliżej ujęć wód podziemnych. Należy podkreślić, że opracowana analiza uwzględnia istniejącą już infrastrukturę na obszarach proponowanych ujęć. Na przykład ujęcie "Karczyce-Radakowice", w obrębie doliny kopalnej Bogdaszowic, wymaga jedynie zainstalowania pomp, doprowadzenia wody ze studni do stacji uzdatniania wody oraz rurociągu tranzytowego w rejon Muchoboru we Wrocławiu. W analizie opracowanej przez Kryzę i innych (2001) pominięta została możliwość wykorzystania wód ze zbiorników triasowych oraz istniejących i potencjalnych ujęć wód podziemnych trzeciorzędu na terenie samego Wrocławia i jego peryferii. Zlokalizowanie ujęć wód na terenia miasta oraz na jego peryferiach wpłynie na ograniczenia kosztów inwestycyjnych i uczyni ujęcia uzupełniające atrakcyjniejszymi i znacznie tańszymi. W chwili obecnej w celu udostępnienia mieszkańcom Wrocławia wód podziemnych o wysokiej jakości jest stworzenie wzorem Krakowa i Warszawy zdrojów ulicznych (Krawczyk J., 1990). Zdroje uliczne mogą wykorzystywać istniejące i ewentualnie nowo odwiercone studnie ujmujące wody podziemne z utworów trzeciorzędu.
Wysoki stopień urbanizacji i uprzemysłowienia oraz intensywna produkcja rolna stanowią główne zagrożenia dla środowiska naturalnego regionu wrocławskiego. Stan ten wynika z negatywnego oddziaływania różnorodnych ognisk zanieczyszczeń o charakterze wielkoobszarowym, liniowym oraz punktowym.
Zanieczyszczenia wielkoobszarowe związane są ściśle z emisją pyłów i gazów pochodzących z przemysłu, energetyki oraz transportu. W roku 2000 wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych wynosiła we Wrocławiu 8,2 tony, natomiast zanieczyszczeń gazowych 4,9 ton w przeliczeniu na 1 km2 (Kwiatkowska-Szygulska B. (red.), 2001). Dodatkowe zagrożenie stwarza intensywne nawożenie stosowane w rolnictwie. Ładunki zanieczyszczeń infiltrują w głąb ziemi wraz z opadami atmosferycznymi powodując zanieczyszczanie płytkich poziomów wodonośnych w utworach czwartorzędowych.
Na ogniska zanieczyszczeń o charakterze liniowym składają się cieki powierzchniowe, drogi i linie kolejowe, system kanalizacyjny oraz gazo- i ropociągi. Wody Odry i jej dopływów wykazują silne zanieczyszczenie szczególnie pod względem wskaźników biochemicznych, bakteriologii, związków azotu i fosforu. Największy ładunek zanieczyszczeń do cieków wprowadzają nie oczyszczone ścieki komunalne, ścieki przetwórstwa rolno-spożywczego oraz inne ścieki przemysłowe. Do rzek przepływających przez obszary zasobowe potencjalnych ujęć wód podziemnych dla Wrocławia zrzucane są znaczne ładunki ścieków w ilościach: Widawa-5,5 mln m3, Bystrzyca -1,7 mln m3, Oława- 1,3 mln m3. Wrocław jest również dużym i ważnym węzłem komunikacyjnym. Intensywny transport kołowy związany jest z tranzytem w kierunkach przejść granicznych na południu i zachodzie kraju co jest szczególnie uciążliwe dla miasta nie posiadającego obwodnicy. Na terenie Wrocławia zlokalizowana jest także duża stacja przeładunkowa PKP w rejonie Brochowa. Stacja ta znajduje się w bezpośrednie bliskości terenów wodonośnych miasta. Szczególne zagrożenie dla środowiska stwarza transport toksycznych środków produkcji przebiegający przez miasto.
Punktowe ogniska zanieczyszczeń to przede wszystkim: składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych, magazyny i stacje paliw, oczyszczalnie i zrzuty ścieków, magazyny nawozów mineralnych i środków ochrony roślin, fermy hodowlane, zakłady przemysłowe. We Wrocławiu znajduje się szereg groźnych składowisk odpadów poprodukcyjnych jak np. Zakładu "Hutmen" S.A. i Fabryki Wagonów "Pafawag". W bezpośrednim sąsiedztwie terenów wodociągowych Wrocławia znajdują się szczególnie groźne ogniska zanieczyszczeń związane ze składowiskami odpadów przemysłowych nieczynnej huty żelazochromu "Siechnice" i elektrociepłowni "Czechnica". Obiekty te stwarzają realne zagrożenie skażenia wód podziemnych na ujęciu infiltracyjnym Wrocławia metalami ciężkimi. Według badań Roszaka (1991) z uwagi na wysokie wartości wskaźnika opóźnienia migracji tych metali, nie dotarły one jeszcze do wód podziemnych. W chwili obecnej zagrożenie ze strony tych obiektów zostało ograniczone poprzez ich zmogielnikowanie 50 cm warstwą słabo przepuszczalnych osadów. Niewątpliwie znaczne zagrożenie dla środowiska stanowią także komunikacyjne skażenia substancjami ropopochodnymi oraz coraz liczniejsze stacje i magazyny paliw płynnych.
Na obszarze miasta w dalszym ciągu najwyższą ochroną musi być objęty fragment pradoliny rzeki Odry (GZWP 320) będący przedmiotem eksploatacji i zasilania ujęcia infiltracyjnego Wrocławia. Wymaga to ograniczenia emisji pyłów i gazów, uporządkowanie gospodarki ściekowej i odpadami, w tym ukończenie części biologicznej wrocławskiej oczyszczalni ścieków i skanalizowanie pozostałej części miasta. Ważną sprawą jest także wybudowanie obwodnicy dla ruchu kołowego i ograniczenie ruchu samochodów w rejonie terenów wodonośnych.
Na obszarach struktur wodonośnych w rejonie Wrocławia ochroną muszą zostać objęte poziomy wodonośne czwartorzędu, a szczególnie doliny kopalne: bogdaszowicka, nieciszowska i oleśnicka wraz z obszarami zasilania. Główne zagrożenia dla wód podziemnych związane są z intensywną gospodarką rolną, nieuporządkowaną gospodarką ściekową i odpadami, emisją do atmosfery pyłów i gazów jak również pozaklasową jakością wód powierzchniowych. W regionie wrocławskim komunalne oczyszczalnie ścieków posiadają tylko nieliczne miejscowości, a symptomatyczne jest budowanie na obszarach wiejskich wodociągów bez ich jednoczesnego skanalizowania. Zjawiskiem powszechnym jest odprowadzanie ścieków z budynków indywidualnych do gruntu, rowów melioracyjnych lub potoków. Istniejące urządzenia do gromadzenia ścieków są często nieszczelne prowadząc do bezpośredniego zanieczyszczenia gruntów i warstw wodonośnych. Obiektami uciążliwymi ze względu na emisje pyłowe i gazowe są duże zakłady przemysłowe zlokalizowane w południowej części Wrocławia oraz Oławie, Jelczu, Kątach Wrocławskich i Brzegu Dolnym. Na obszarach wiejskich funkcjonują jeszcze ciągle nieformalne ("dzikie") wysypiska śmieci, usytuowane przeważnie w wyrobiskach po eksploatacji surowców mineralnych. Wyeliminowanie lub znaczące ograniczenie wymienionych zagrożeń zapewni właściwą ochronę wód podziemnych co umożliwi w przyszłości eksploatację wód o wysokiej jakości.
W rejonie Wrocławia poziomy wodonośne o znaczeniu użytkowym zagrożone są ascenzją silnie zmineralizowanych wód z utworów permu i triasu. Eksploatacja głębiej położonych wód podziemnych powinna uwzględniać taki pobór aby zapobiegać degradacji jakości wód na skutek nadmiernego wydatku studni.
Literatura
| POPRZEDNIA STRONA GŁÓWNA PDF POCZĄTEK STRONY NASTĘPNA |