Wersja PDF (do druku)

VI. osiedla Pilczyce, Kozanów, Popowice, Gądów Mały, Muchobór Mały, Kuźniki i Nowy Dwór

Las Pilczycki (88 ha) jest wzorcowym grądem z okazałymi dębami szypułkowymi i lipami drobnolistnymi o wymiarach pomnikowych oraz okazałymi jesionami, krzewami i bardzo bogatym runem. Występują tu rośliny chronione: śnieżyczka przebiśnieg, kalina koralowa i bluszcz (kwitnący). Duży stopień naturalności tej roślinności sprawia, że jest to bardzo ciekawy ekosystem leśny na terenie Wrocławia, zasługujący na ochronę [86]i według niektórych opracowań może być modelowym rozwiązaniem kształtowania zieleni miejskiej [24]. Wartość lasu potwierdza występowanie dzięciołów czarnego i zielonosiwego [1]- gatunków wskaźnikowych dla występowania starodrzewu i stosunkowo małej antropopresji oraz drapieżników - lisa, kuny leśnej, gronostaja i tchórza [60].

Park Zachodni (75 ha) z licznymi bukami i dębami leży w sąsiedztwie Odry i wraz z cmentarzem żydowskim oraz sąsiadującymi z nim ogródkami działkowymi tworzy ciekawy przyrodniczo obszar, który rozdziela dwie stosunkowo nowe dzielnice mieszkaniowe - Popowice i Kozanów. Występują tu liczne drobne ssaki oraz zając, lis, kuna leśna, łasica, gronostaj, a z nietoperzy borowiec wielki, karlik większy, nocek rudy i mroczek późny [44, 60, RM]. Z terenem tym sąsiaduje od wschodu niewielki Park Popowicki z ponad 16 ha Polaną Popowicką, którą dzięki interwencji mieszkańców udało się zachować przed zabudową pod różnego typu rekreację [40].

Duży potencjał przyrodniczy zachowało starorzecze rzeki Ślęzy na Kuźnikach. Choć jest ono obecnie częściowo zaśmiecone, posiada dobrze rozwiniętą roślinność i możliwe jest udrożnienie połączenia z rzeką, co pozwoliłoby utworzyć tarlisko dla ryb i zasilać je częściej wodami rzeki [56]. Usytuowany na północ od starorzecza Las Kuźnicki, choć niewielki, to wraz z przylegającą do niego łąką i przepływającą wzdłuż rzeką tworzy ciekawe środowisko [RP]. Również powstający na Nowym Dworze Park 1000- lecia zwiększy w przyszłości różnorodność siedlisk i gatunków tego osiedla.

Glinianki na Pilczycach, podobnie jak wiele innych we Wrocławiu, posiadają duże wartości przyrodnicze i wykorzystywane są przez mieszkańców jako miejsce rekreacji. Fot. Rafał Szkudlarek

Wygrabianie liści w Parku Zachodnim. Należy ograniczyć ten zwyczaj do terenów reprezentacyjnych i wybranych fragmentów parków. Fot. Roman Guziak

Dawne starorzecze Odry przy ul. Kozanowskiej, częściowo zarośnięte pałką wąskolistną i trzciną, stanowi miejsce rozrodu żab zielonych, trawnej i moczarowej oraz ptaków krzyżówki, łyski, potrzosa, trzcinniczka, łabędzia niemego. [54, 66]Niepokojące jest przeprowadzane obecnie "cywilizowanie" zbiornika i jego otoczenia, m.in. poprzez umacnianie brzegów, co może być niebezpieczne dla płazów. Pomiędzy Pilczycami a Kozanowem usytuowany jest kolejny zbiornik z roślinnością szuwarową i brzegami porośniętymi niewielkimi krzewami i drzewami, częściowo wnika on w Las Pilczycki. Występują tu liczne płazy - kumak nizinny, ropucha szara, żaby zielone, żaba trawna i żaba moczarowa [54]. Do cennych przyrodniczo obiektów należy zaliczyć także kompleks zbiorników na Pilczycach od strony ul. Mącznej. Te płytkie porośnięte zbiorowiskami szuwarowymi stawki, które otacza zniekształcony łęg jesionowo- olszowy, są miejscem rozrodu i przebywania licznych płazów: traszki zwyczajnej, kumaka nizinnego, żab zielonych, żaby trwanej, żaby moczarowej [54, 66]. Wyrobiska gliny na Pilczycach były też miejscem lęgu rzadkiej małej czapli - bączka [4].

Odra w okolicach Popowic w latach osiemdziesiątych była miejscem masowego zimowania ptactwa wodnego. Odnotowywano tu prawie 100 łysek, 500 krzyżówek i kilkadziesiąt łabędzi niemych. W 1983 roku zimowało w tym miejscu szczególnie duże zgrupowanie łabędzi niemych - blisko 100 osobników, podczas gdy szacowana liczba wszystkich zimujących we Wrocławiu łabędzi wynosiła wówczas 250 osobników [20]. Na podstawie odczytywanych obrączek udało się ustalić, że ptaki te były obrączkowane w większości przypadków w Polsce, ale zimowały wśród nich również ptaki z Niemiec, Czechosłowacji i Danii. Na tym odcinku Odry wykryto certę [1].

Do ciekawych przyrodniczo obiektów zaliczyć należało, aż do lat osiemdziesiątych, gruzowisko przy ul. Legnickiej. Do momentu jego zagospodarowania występowała tu liczna populacja chronionego wówczas gatunku motyla - pazia królowej oraz przez długi czas utrzymywały się na tym terenie dzikie króliki [AG, ŁI]. W pobliżu torowisk kolejowych, po przeciwnej stronie ul. Legnickiej, spotykano jeszcze na początku lat dziewięćdziesiątych dzierlatki [RG, AG].

Na osiedlu Gądów Mały w niewielkim stopniu zazielenionym - w 1989 wykryto kumaka nizinnego, ropuchę zieloną, rzekotkę drzewną i żaby zielone, a w 1997 grzebiuszkę ziemną. Obecnie najliczniejszą z płazów jest ropucha zielona. Bliskość większych kompleksów zieleni sprawia, że przyroda przenika do nowych osiedli. Na Ostatnim Groszu w pobliżu Astry widziano zająca [RM], a bloki jako dogodne miejsca gniazdowania zaakceptowała pustułka, której występowanie stwierdzono na Muchobórze Małym i Nowym Dworze [92], a 4 pary wykryto na Kozanowie [1].

Na omawianym terenie stwierdzono również motyle o bardzo wysokiej kategorii zagrożenia - kraśnika esparcetka (występuje m.in. na Wzgórzach Trzebnickich i w okolicach Wołowa) i czerwończyka nieparka - gatunek z Czerwonej listy zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, którego widziano na Popowicach [AM].

VII. osiedla Pracze Odrzańskie, Stabłowice i Maślice Wielkie

Użytek ekologiczny Starorzecze Łacha Farna stanowi fragment bardzo bogatej przyrodniczo doliny Odry z fragmentami lasów grądowych. Na jego terenie wykryto 173 taksony roślin naczyniowych, z których na uwagę zasługują m.in. obfite stanowiska konwalii majowej, a z bezkręgowców gąbka słodkowodna, liczne ślimaki wodne oraz ważki. Występuje tu 5 gatunków płazów: żaba jeziorkowa i wodna, żaba moczarowa, ropucha szara i traszka zwyczajna oraz 2 gatunki gadów: zaskroniec zwyczajny i jaszczurka zwinka. Na tym małym obszarze występuje bardzo dużo ptaków (52 gatunki) i ssaków (17 gatunków bez nietoperzy), co wynika z różnorodności siedlisk oraz obecności starodrzewu. Mozaika środowisk oraz obecność osłoniętych lasem zbiorników wodnych sprzyja zwłaszcza nietoperzom, których żyje tu aż 7 gatunków - borowiec wielki, karlik większy, karlik malutki, nocek rudy, nocek Natterera, gacek brunatny i mopek [48].

W pobliżu istniejącego użytku znajdują się również inne miejsca godne ochrony. Cenne siedlisko stanowi las nawiązujący składem do zbiorowisk grądowych z podszytem i dobrze wykształconym podrostem. Występują tu dęby szypułkowe o wymiarach pomnikowych i gatunki chronione - konwalia majowa, sromotnik bezwstydny. Na niewielkich powierzchniach lasy te odpowiadają wilgotnym zbiorowiskom łęgowym. Na uwagę zasługują dwa zbiorniki, z których jeden o stromych brzegach ma charakter starorzecza otoczonego lasem liściastym, przed powodzią w 1997 roku występowały w nim grzybienie białe i grążel żółty. Lustro wodne mniejszego zbiornika, również otoczonego drzewostanem liściastym, okresowo zarasta salwinią pływającą, która tworzy własny zespół - rzadki i zagrożony w skali kraju. W pobliżu zbiorników stwierdzono 70 gatunków ptaków lęgowych i potencjalnie lęgowych. Oba stanowią miejsce rozrodu 4 gatunków płazów. Wykryto na nich łącznie 48 gatunków roślin i rozpoznano 10 zespołów roślinnych [83]. Zbiorniki te, wraz z otaczającym terenem leśnym, zostały objęte ochroną prawną w formie użytków ekologicznych Uchwałą Rady Miejskiej z dnia 04. 07. 2002 (L/1750/02).

Użytek ekologiczny Starorzecze Łacha Farna. Fot. Renata Paszkiewicz

Omawiany wyżej teren przynależy do nadodrzańskich lasów grądowo- łęgowych, które łączą się w tym miejscu z lasami ujściowego odcinka rzeki Bystrzycy. Występują tu chronione rośliny: śnieżyczka przebiśnieg, śniedek baldaszkowaty, kalina koralowa, konwalia majowa, a także rzadka kokorycz wątła. Warto zwrócić uwagę na znajdujące się tu ostatnie fragmenty dobrze zachowanego grądu kokoryczkowego w obrębie miasta [24]. Tak bogate siedliska obfitują w gatunki rzadkie, o czym może świadczyć fakt pierwszego w dolinie Odry stwierdzenia motyla - Eulithis mellinata [6]. Poważnym zagrożeniem dla wartości przyrodniczych tego terenu jest planowana budowa zakładu utylizacji odpadów.

Śródleśne zbiorniki wodne na Stabłowicach w rejonie ul. Jeleniogórskiej powstały na skutek regulacji Bystrzycy i likwidacji istniejącego na tym terenie młyna. Wraz z otaczającym je lasem typu łęgowego oraz dębami o rozmiarach pomnikowych, starorzecza te tworzą bardzo cenne środowisko [66]. Na tym odcinku Bystrzycy występuje, między innymi, rzadki na niżu ptak - pliszka górska [RG].

Do cennych zbiorników wodnych należy również wypłycone, długie starorzecze powstałe na skutek prostowania koryta Odry, leżące w pobliżu wysypiska śmieci na Maślicach. Jest ono porośnięte turzycami, podrostem olchy i wierzbą. Rzadką rośliną występującą w tej części miasta, na łące użytkowanej jako pastwisko, jest groszek liściakowy [91].

Do ciekawych pod względem krajobrazowym i przyrodniczym należy zespół zbiorników w Nowej Karczmie. Tworzą je starorzecze i wyrobisko żwiru, stąd duże zróżnicowanie linii brzegowej, głębokości poszczególnych części akwenu i duże wartości krajobrazowe. Zbiorniki wykorzystywane są latem jako dzikie kąpielisko, miejsce wypoczynku i wędkowania.

VIII. osiedla Świniary i Rędzin

Las Rędziński wraz z Lasem Lesickim tworzą jeden z największych kompleksów leśnych Wrocławia. Rozciąga się on wzdłuż Odry i Widawy, a tworzą go wilgotne łęgi topolowo- wierzbowe i grądy. Najlepiej zachowane fragmenty lasów znajdują się w ujściowym odcinku Widawy [78]. Wraz z występującymi w ujściu Widawy łąkami selernicowymi oraz łąkami zmiennowilgotnymi na terenach zalewowych Odry oraz polami irygacyjnymi omawiany teren stanowi największy i jeden z najcenniejszych przyrodniczo obszarów w mieście. O wartości przyrodniczej lasów świadczą między innymi ptaki lęgowe: kobuz, trzmielojad, muchołówka białoszyja, siniak, kruk czy do niedawna kania czarna - ptak z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Gnieździ się tu aż 7 gatunków dzięciołów z największym dzięciołem czarnym, który w Polsce jedynie we Wrocławiu występuje w lasach miejskich oraz rzadkim, związanym z nadodrzańskimi lasami, dzięciołem średnim, który występuje tu najliczniej w mieście [49]. Pozostałości lasów łęgowych zamieszkuje związany z nimi rzadki i chroniony gatunek chrząszcza - biegacz Carabus scheidleri preysleri [1], a w pobliżu stwierdzono również bardzo rzadki gatunek Antherophagus nigricornis [50]oraz Phalacrus brisouti występujący w Polsce jedynie na tym stanowisku [10].

Śródleśne stawki, starorzecza, rowy i drobne cieki zamieszkują wszystkie gatunki żab właściwych oprócz żaby dalmatyńskiej oraz ropucha szara i traszki zwyczajne. W pobliżu żyją zaskrońce i jaszczurki żyworodne [49, 65]. Stawek na polanie leśnej w Lesie Rędzińskim porasta salwinia pływająca i rzęsa drobna. Teren ten ulega zmianom na skutek działalności człowieka. W wyniku cięć pielęgnacyjnych i przeciwpowodziowych warstwa podszytu została silnie przekształcona. Podobnie jak w innych lasach i tu stosuje się zubażający różnorodność przyrodniczą proceder zalesiania polan śródleśnych. Ogranicza on między innymi bazę pokarmową nietoperzy, które wykorzystują takie osłonięte miejsca do łowów. Tymczasem żyje tu aż 9 gatunków nietoperzy, w tym z rzadziej spotykanych nocek Natterera, nocek wąsatek/Brandta oraz nocek łydkowłosy, jeden z najrzadziej spotykanych w Polsce gatunków nietoperzy, wpisany do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt jako wysoce zagrożony [49].

W roku 1994 pojawił się na Rędzinie motyl Perizoma sagittata nie spotykany na Dolnym Śląsku od 100 lat [63]. Występuje tu również chroniony gatunek motyla, ginący w Europie, związany ściśle z łęgami - przeplatka maturna [14].

Pola irygacyjne - choć są środowiskiem sztucznie stworzonym przez człowieka przedstawiają niezwykłe wartości przyrodnicze dzięki dużej powierzchni (ponad 1000 ha), zróżnicowaniu siedlisk i lokalizacji w dolinie Odry. Występują tu między innymi różne zbiorowiska łąkowe (łąki rajgrasowe, łąki z życicą wielokwiatową), poprzecinane gęsto rowami, przy których występują trzcinowiska. Liczne odstojniki częściowo porośnięte są trzciną, mozgą i pałką szerokolistną. Wzdłuż dróg i na wałach rosną drzewa, z których szczególnie liczne są dęby szypułkowe. Ze starymi drzewami związane są cztery występujące na Świniarach bardzo rzadkie chrząszcze, z których Scymnus quadrimaculatus stwierdzony został na Dolnym Śląsku po raz pierwszy od XIX wieku [52]. Szata roślinna pól irygacyjnych obfituje w gatunki chronione: grążel żółty, bluszcz pospolity, śnieżyczka przebiśnieg, kruszczyk szerokolistny, groszek szerokolistny (zapewne zawleczony z pobliskich ogródków działkowych), centuria pospolita, konwalia majowa oraz chroniony grzyb sromotnik bezwstydny. Występują także rośliny z Czerwonej Listy Roślin Naczyniowych Zagrożonych w Polsce - groszek liściakowy, selernica żyłkowana [47, 49, ZD]. Herpetofauna reprezentowana jest przez 10 gatunków, między innymi traszkę grzebieniastą i padalca. O wartości terenu świadczy niezwykle bogata awifauna - 182 gatunki ptaków, w tym 92 lęgowe lub prawdopodobnie lęgowe. Warto podkreślić, że na 85 występujących tu gatunków ptaków wodno- błotnych lęgi wyprowadza aż 35. Ta grupa ptaków staje się coraz bardziej zagrożona, ze względu na zanikanie środowisk podmokłych w Europie. Dlatego z satysfakcją należy odnotować fakt gnieżdżenia się na terenie miasta ptaków wpisanych do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Są nimi: wąsatka, kropiatka, zielonka, sieweczka obrożna i podróżniczek, a także żerujący na tym terenie błotniak łąkowy, który gnieździ się na pobliskich łąkach. Z gatunków lęgowych aż 12 jest potencjalnie zagrożonych wyginięciem na Śląsku (np. rycyk i krwawodziób) [1, 78]. O zasobności terenu w pokarm świadczą żerujące nielęgowe stada bocianów białych oraz ptaki drapieżne. Szpaki, jaskółki i pliszki wykorzystują ten teren jako miejsca gromadnego noclegu [49, 79]. Spora grupa ptaków, w tym aż 27 gatunków siewkowców [79] korzysta z niego również poza okresem lęgowym odpoczywając tu i żerując. O bogactwie przyrodniczym świadczy też duża liczba drapieżnych ssaków, których obecność stwierdzono na polach irygacyjnych - kuna domowa, kuna leśna, łasica, gronostaj, norka amerykańska, lis i borsuk.

IX. osiedla Lipa Piotrowska, Widawa, Polanowice, Poświętne, Sołtysowice

Północną granicę tej grupy osiedli stanowi rzeka Widawa. Dość często pojawia się koncepcja utworzenia korytarza ekologicznego w oparciu o jej dolinę. Odpowiednio ukształtowany pozwalałby omijać zwierzętom miasto niczym obwodnicą i umożliwiłby dalszą wędrówkę doliną Odry [56, 87]. Dlatego duże znaczenie ma zachowanie pasa łąk, lasów, zadrzewień i starorzeczy leżących wzdłuż tej rzeki. Dla zwiększenia skuteczności takiego korytarza, jak i ze względów przeciwpowodziowych należałoby poszerzyć międzywale rzeki przebudowując zbyt blisko koryta rzeki usypane wały na odcinku od granicy miasta do mostu Bolesława Krzywoustego. Dzięki wylewom rzeki, mającym duże znaczenie dla zachowania wartości przyrodniczych doliny, tworzą się rozlewiska, na których rozwijają się rośliny charakterystyczne dla terenów podmokłych, jak np. okrężnica bagienna, a w niektórych starorzeczach salwinia pływająca.

Znajdują tu dogodne warunki do rozrodu żaby zielone i trawna oraz ropucha zielona. W jednym ze starorzeczy występują rzadkie ptaki - wodnik i brzęczka. Są to równocześnie miejsca rozrodu płazów - żaby jeziorkowej, śmieszki, wodnej i trawnej oraz ropuchy zielonej [54].

Duża populacja żab zielonych żyje w oczkach wodnych w pobliżu mostu Sołtysowickiego porośniętych przez oczeret jeziorny i pałkę wąskolistną. Również Las Sołtysowicki, choć niewielki, mocno rozczłonkowany i otoczony ogródkami działkowymi, dzięki obecności drobnych cieków i śródleśnych oczek wodnych, jest miejscem rozrodu żab zielonych i brunatnych. Na osiedlu Widawa nieopodal grobli znajduje się kilka płytkich zbiorników wodnych, w których stwierdzono salwinię pływającą, gdzie widuje się żaby trawne, moczarowe i rzekotki drzewne. Degradacja zbiorników wodnych powoduje zanik płazów. Ścisły związek płazów ze środowiskiem wodnym dobrze ilustruje przykład Lipy Piotrowskiej, gdzie z powodu braku zbiorników wodnych nie wykryto przedstawicieli tej grupy kręgowców, mimo iż osiedle leży na peryferiach miasta [65].

X. osiedla Pawłowice, Zakrzów, Kłokoczyce, Psie Pole, Zgorzelisko

Na południowym zachodzie opisywane osiedla opierają się o dolinę Widawy, a na północnym wschodzie dochodzą do Lasu Zakrzowskiego, częściowo leżącego w granicach administracyjnych miasta. Te dwa ciekawe przyrodniczo obiekty łączy niewielka rzeka Dobra. Nad brzegami tego cieku żyją płazy (żaby trawna, moczarowa i jeziorkowa) [65]. W Lesie Zakrzowskim występuje ropucha szara i rzekotka drzewna [AG]. Na skraju lasu usytuowany jest park podworski w Pawłowicach, posiadający wysokie walory krajobrazowe, z okazałymi drzewami, z których kilka uznano za pomniki przyrody. Starodrzew zapewnia dobre warunki bytowania dzięciołom i puszczykowi. W stawie pałacowym, o umocnionych drewnianymi palikami brzegach, porośniętym częściowo trzciną i pokrytym rzęsą wodną, rozmnażają się żaby trawne i moczarowe [65]. Nad wodą chętnie żerują nietoperze, a jeden z gatunków - gacek szary zasiedlił budynek Akademii Rolniczej [1].

Rozlewiska Widawy porośnięte są pałką wąskolistną i sitowiem leśnym, na osiedlu Zgorzelisko występują w nich żaby wodne i jeziorkowe, a na Psim Polu żaby trawne i moczarowe. Zbiorniki porośnięte m.in. trzciną i tatarakiem zamieszkują traszki zwyczajne i grzebieniaste [65], a w jednym z nich występował przed powodzią grążel żółty [66]. U zbiegu Widawy i kanału rzeki Dobrej istnieją dwa interesujące zbiorniki, z których jeden jest pozostałością odciętego koryta rzeki, a drugi powstał w wyniku wydobywania piasku. Podobny zbiornik znajduje się również nad Widawą w okolicy ul. Siennej. Są one porośnięte trzciną oraz pałką i stanowią miejsce rozrodu ptaków wodnych. Należy rozważyć (w ramach renaturyzacji doliny) możliwość połączenia ich z korytem rzeki lub umożliwienia częstszego zalewania [56, 66].