Wersja PDF (do druku)

Organizacje ekologiczne

Krzysztof Smolnicki

Organizacje pozarządowe odgrywają coraz poważniejszą rolę w otaczającym świecie. Ich aktywność z roku na rok rośnie również we Wrocławiu – mieście będącym od lat źródłem wielu inicjatyw obywatelskich. Na tle organizacji z innych sektorów, wrocławscy zieloni wyróżniają się dużą "bioróżnorodnością" celów i form działania, kompleksową wizją odnoszącą się do możliwości rozwoju naszej cywilizacji oraz niezależnością od struktur władzy.

motto:
Organizacje pozarządowe tworzą kapitał społeczny
– najważniejszy kapitał, a zarazem rynek pracy XXI wieku.
Prof. Jeremy Rifkin

Wobec narastających problemów globalnego świata, postępującego kryzysu zaufania do polityków, wycofywania się państwa z wielu sfer uchodzących za publiczne, a także rosnącego w skali globu bezrobocia i frustracji społeczeństw, organizacje pozarządowe, zwane również społecznymi, dają ludziom szansę. Szansę zmiany sytuacji i, co równie ważne, możliwość samorealizacji.

Organizacje ekologiczne są jedną z bardziej aktywnych sił w tym ruchu. Wbrew pozorom, kształtowanym przez niektóre, poszukujące sensacji media, interesują ich nie tylko akcje protestacyjne, ale również konkretne działania służące społecznościom lokalnym. Co więcej, przedmiotem działania tych organizacji jest zwykle szeroko rozumiany ekorozwój, łączący ochronę zasobów naturalnych z rozwojem społeczeństwa i gospodarki, przyrodę z kulturą, ludzi żyjących dzisiaj z przyszłymi pokoleniami.

Europa

W Unii Europejskiej, a szczególnie w krajach o silnej tradycji demokratycznej, choćby w Niemczech, Holandii, Wielkiej Brytanii... rola organizacji pozarządowych jest więcej niż znacząca. Profesjonalne organizacje pozarządowe częstokroć zastępują państwo i samorząd w realizacji ich własnych zadań. Dzieje się tak zgodnie z obowiązującą w zjednoczonej Europie zasadą subsydiarności – oznaczającą realizację funkcji państwa na jak najniższym szczeblu, jak najbliżej obywatela.

W praktyce współpraca pomiędzy samorządami a organizacjami pozarządowymi oznacza wsparcie finansowe (w formie dotacji i wieloletnich kontraktów), uwzględnianie możliwości zlecania zadań własnych gminy organizacjom zamiast jednostkom budżetowym oraz preferencje gwarantowane prawem – takie, jak choćby zwolnienia podatkowe. Nie dzieje się tak za darmo. W zamian organizacje społeczne zobowiązywane są do pełnej jawności, zagwarantowania czytelnych procedur decyzyjnych i systemu publicznej kontroli oraz skutecznej realizacji, służących społeczeństwu celów statutowych.

Siła organizacji nie tkwi jedynie w zinstytucjonalizowanej współpracy z organami państwa i samorządu. Ich moc jest w członkach... Nie należą w Europie do rzadkości organizacje ekologiczne, które skupiają dziesiątki tysięcy, a bywa i setki, a nawet miliony ludzi. Ludzi nie tylko wpłacających składki, ale, co równie ważne, działających bezpośrednio dla przyrody, dla zrównoważonego rozwoju. Również partie polityczne zielonych odwołujące się do idei ekologicznych, choć nie tak bogate w uczestników jak organizacje, stanowią poważną siłę kształtującą kształt tworzącej się Europy. Zieloni są dzisiaj czwartym ugrupowaniem w Parlamencie Europejskim.

Polska

Zdaniem autorów raportu "Ruch ekologiczny w Polsce 2000", organizacje ekologiczne to jedna z najstarszych i najsilniejszych części sektora organizacji pozarządowych w Polsce. Działają w całej Polsce, właściwie we wszystkich sferach związanych z ochroną środowiska. Są bardzo zróżnicowane, od małych, tworzonych z potrzeby serca grup nieformalnych, przez stowarzyszenia i fundacje działające na poziomie gminy i powiatu, aż po duże ogólnopolskie sieci organizacji.

Z drugiej strony nasz kraj pozostaje nadal daleko w tyle za rozwiązaniami przyjętymi w Europie. Organizacje pozarządowe zbyt często kojarzą się jeszcze z monopolistycznymi wypustkami państwa (Liga Obrony Kraju, Związki Młodzieży Wszelakiej etc.) lub też radykalnymi i krótkotrwałymi wybuchami społecznego niezadowolenia (ruchy solidarnościowe, akcje antyinwestycyjne). Rzadko natomiast mamy do czynienia z rzeczywistym partnerstwem.

Z drugiej strony Polska, w porównaniu z innymi krajami kandydującymi do UE, może szczycić się wartościowymi tradycjami obywatelskimi – wspomnijmy choćby o ruchu spółdzielczym, komitetach obrony czy wolnych związkach zawodowych. W Polsce działa już 45 tysięcy organizacji pozarządowych, z czego, co znamienne, większość – bo ponad 80% powstało po pamiętnych 1989 roku. Zajmujemy według USAID 2 miejsce na indeksie rozwoju organizacji pozarządowych w krajach byłego bloku komunistycznego.

Nadzieją napawa przygotowywana obecnie, w szybkim tempie "Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie". Wzorowane na doświadczeniach europejskich rozwiązania prawne proponowane w tej ustawie mogą zwiększyć rolę i siłę oddziaływania organizacji. Z drugiej jednak strony organizacjom, które chcą uzyskać status pożytku publicznego, ustawa stawia wysokie wymagania. Należy się zatem liczyć z tym, że wzmocnieniu ulegną przede wszystkim duże organizacje oraz konsorcja mniejszych organizacji, których w naszym kraju jest jeszcze stosunkowo mało.

Wrocław

Jak wykazują przeprowadzone w roku 2000 badania dotyczące polskiego ruchu ekologicznego, województwo dolnośląskie należy do czołówki zarówno pod względem średniej liczby organizacji w przeliczeniu na liczbę mieszkańców, jak i ilości inicjatyw. Na mapie aktywności obywatelskiej w ochronie środowiska zdecydowanie dominuje Wrocław. Przy czym, jak zauważają autorzy raportu "Polski ruch ekologiczny 2000", miasto nasze należy do centrów promieniujących swoją aktywnością na najbliższe otoczenie.

Na rozwój inicjatyw ekologicznych wpływ miała bez wątpienia charakterystyczna dla mieszkańców naszego miasta aktywność, warunkowana jego najnowszą historią. Ważnym czynnikiem rozwojowym była też otwartość władz miasta na współpracę z organizacjami pozarządowymi – choć wiele pozostaje jeszcze do zrobienia. Wrocław należy jednak do niezbyt jeszcze licznych miast, które zasady współpracy z organizacjami pozarządowymi uczyniły przedmiotem uchwały Rady Miejskiej. To dobrze wróży na przyszłość.

Godny zauważenia jest fakt, iż pierwszy z serii informatorów o stanie środowiska Wrocławia powstał 1991 roku przy znaczącym udziale Polskiego Klubu Ekologicznego. O partnerstwie dobrze świadczy również niniejszy informator, przygotowany przez Dolnośląską Fundację Ekorozwoju, przy współpracy z innymi organizacjami ekologicznymi.

We Wrocławiu aktywnie działają zarówno lokalne grupy (Stowarzyszenie Zielona Kultura), organizacje regionalne (takie jak choćby Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju), jak i organizacje o zasięgu ogólnopolskim (Centrum Prawa Ekologicznego, PTPP pro Natura) czy też oddziały takich ogólnokrajowych organizacji, jak: Polski Klub Ekologiczny i Liga Ochrony Przyrody. Mają one formę stowarzyszeń, fundacji lub grup nieformalnych.

Organizacje ekologiczne nierzadko współpracują ze sobą na poziomie lokalnym, a także ogólnopolskim (poprzez sieci kooperacyjne, np. Polska Zielona Sieć, koalicje zadaniowe bądź własne ogólnopolskie struktury organizacyjne). Na przestrzeni ostatnich lat można zaobserwować postępujący profesjonalizm organizacji – zwiększenie zasobów, stworzenie stałych biur i przedstawicielstw, zatrudnienie kadry menedżerskiej. Z drugiej strony mniejsze, nierzadko zakładane z potrzeby chwili organizacje charakteryzują się zmienną, nieraz nawet zanikającą aktywnością. Tematyka działania wrocławskich organizacji jest równie różnorodna, jak ich zasięg i forma prawna. Najpopularniejszą sferą aktywności jest szeroko rozumiana edukacja ekologiczna, w formie wydawnictw, zajęć w szkołach, prowadzenia konferencji i szkoleń, organizacji imprez masowych, współpracy z mediami, prowadzenia punktów informacyjnych. Spora część organizacji zaj muje się też działaniami interwencyjnymi, a także prowadzi lobbing na rzecz ochrony środowiska. Organizacje prowadzą też działania bezpośrednie, np. dla ochrony przyrody (budki dla nietoperzy) czy rozwoju ruchu rowerowego (parkingi dla szkół).