|
|
Zielona Brama |
Niniejszy rozdział opisuje zasady zarządzania środowiskiem, przy czy szczególny nacisk został położony na te najistotniejsze z punktu widzenia roli województwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska. W zarządzaniu środowiskiem szczególną rolę odgrywa program ochrony środowiska, który z punktu widzenia władz województwa (samorządowych i rządowych), może być postrzegany jako instrument koordynacji działań na rzecz ochrony środowiska, zwłaszcza działań o wymiarze ponadlokalnym.
Efektywne działania na rzecz ochrony środowiska wymagają dużego zaangażowania nie tylko ze strony przedstawicieli administracji samorządowej i rządowej wszystkich szczebli, ale i przedstawicieli powiatowych i gminnych jednostek samorządu terytorialnego, podmiotów gospodarczych, instytucji finansowych, naukowych, badawczych, organizacji pozarządowych. Zarządzanie środowiskiem musi się odbywać przy współpracy wewnętrznej pomiędzy poszczególnymi wydziałami urzędów.
W wyniku reformy samorządowej zarządzanie środowiskiem na poziomie województwa prowadzone jest obecnie zarówno przez administrację rządową, jak i samorząd województwa oraz przez instytucje im podporządkowane.
Zarządzanie środowiskiem jest obowiązkiem administracji publicznej rządowej i samorządowej, odpowiedzialnej za wykonywanie i egzekwowanie prawa zgodnie z ustawą o samorządzie województwa, o administracji rządowej w województwie, i o samorządzie powiatowym (Dz.U. Nr 91 z dnia 18 lipca 1998 r. poz. 576, 577, 578), ustawą o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa (DzU Nr 106 z dnia 17 sierpnia 1998 r. poz. 668). Obok administracji publicznej w zarządzaniu środowiskiem niebagatelny udział mają podmioty gospodarcze.
Art. 90 ust.1 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska w sposób ogólny zobowiązuje wszystkie organy administracji publicznej do zapewnienia warunków niezbędnych do realizacji zasady zrównoważonego rozwoju oraz przestrzegania przepisów o ochronie środowiska na terenie objętym właściwością tych organów przez podległe im i nadzorowane przez nie jednostki organizacyjne.
Na samorząd województwa i jego organy - którymi są: sejmik województwa jako władza uchwałodawcza oraz zarząd województwa z marszałkiem na czele jako władza wykonawcza - zostały nałożone ustawowo między innymi następujące zadania:
Ponadto samorząd województwa wykonuje wiele zadań określonych ustawami, w zakresie m.in.:
Sejmik województwa jest organem stanowiącym i kontrolnym województwa.
Administrację publiczną w województwie wykonują organy administracji rządowej i organy samorządu województwa. Administrację rządową w województwie wykonują:
wojewoda sprawujący władzę administracji ogólnej, organy administracji niezespolonej (władze skarbowe, urzędy górnicze, regionalne zarządy gospodarki wodnej, Lasy Państwowe, urzędy statystyczne i inne). Wojewoda odpowiada za wykonywanie polityki rządu na obszarze województwa - kontroluje wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego i inne samorządy zadań z zakresu administracji rządowej, zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej.
Zarządzanie środowiskiem w województwie odbywa się w rzeczywistości na kilku szczeblach. Oprócz szczebla wojewódzkiego są szczeble powiatu oraz gminy, a także szczebel jednostek organizacyjnych, obejmujący działania podejmowane przez podmioty gospodarczo korzystające ze środowiska.
Na poziomie podmiotów gospodarczych zarządzanie środowiskiem odbywa się przez:
Instytucje działające w ramach administracji odpowiedzialnych za wykonywanie i egzekwowanie prawa mają na celu głównie zapobieganie zanieczyszczeniom środowiska przez:
Na każdym z wymienionych szczebli zarządzanie środowiskiem odbywa się zgodnie z obowiązkami i kompetencjami prawnymi i środkami finansowymi.
Do sprawnego zarządzania środowiskiem niezbędna jest współpraca pomiędzy wszystkimi stronami zaangażowanymi w ochronę środowiska, przy czym samorząd województwa odpowiedzialny za kreowanie polityki ochrony środowiska na terenie województwa pełni przede wszystkim funkcję koordynującą i stymulacyjną.
Żadna z tych funkcji nie może być jednak postrzegana oddzielnie, gdyż podczas tworzenia polityki województwa i jej wdrażania używane są wszystkie, w różnych kombinacjach.
Samorząd Województwa Dolnośląskiego poprzez opracowywanie strategii rozwoju wskazuje kierunki działań, jakie powinny być podejmowane przez wszystkie sektory w celu realizacji założeń rozwoju. Jego główną rolą jest stymulacja i integracja wieloaspektowego rozwoju tak, aby spełniał on oczekiwania społeczeństwa.
W procesie tym niezwykle ważna jest współpraca i dobra komunikacja z poszczególnymi sektorami zadaniowymi oraz władzami publicznymi. Wymaga to dużej aktywności województwa. W tym samym czasie województwo oczekuje, że sektory zadaniowe, powiaty i gminy województwa dolnośląskiego podejmą odpowiedzialność za własne działania.
Jak wcześniej wspomniano, polityka ekologiczna województwa będzie realizowana, m.in. za pomocą instrumentów prawnych, które zależą od obowiązujących w trakcie wdrażania programu uregulowań prawnych. Uregulowania prawne powstają na poziomie szczebla centralnego.
Władze wojewódzkie, wykorzystując doświadczenia regionu, wyrażają wolę większego zaangażowania się w proces tworzenia prawa ochrony środowiska już w początkowych etapach prac. W ten sposób, poprzez otwartą współpracę z jednostkami centralnymi, będą miały szansę współuczestniczenia w dopasowywaniu polskiego prawa ochrony środowiska do ustawodawstwa i standardów Unii Europejskiej.
Jakość wielu elementów środowiska jest warunkowana działaniami prowadzonymi w sąsiednich województwach. Takie zagadnienia, jak poprawa jakości powietrza, jakości wód powierzchniowych czy uporządkowanie gospodarki odpadami częstokroć wymagają współdziałania. Obok korzyści przejawiających się pozytywnymi zmianami w środowisku, współpraca taka może przynieść także korzyści ekonomiczne.
Zgodnie z reformą administracyjną państwa z dniem 1 stycznia 1999 r. w strukturze administracji publicznej pojawiły się nowe jednostki samorządu terytorialnego - powiaty, które wykonują określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, m.in. w zakresie:
W ramach posiadanych kompetencji starosta decyduje o wydaniu pozwolenia na gospodarcze korzystanie ze środowiska zakładom mogącym pogorszyć stan środowiska. Ponadto powiaty dysponują środkami finansowymi zgromadzonymi na utworzonym od stycznia 1999 r. Powiatowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Środki powiatowych funduszy powinny być przeznaczane na realizację przedsięwzięć związanych ze składowaniem i unieszkodliwianiem odpadów, w tym współfinansowanie inwestycji ekologicznych o charakterze ponadgminnym. Biorąc powyższe pod uwagę, niezmiernie ważna jest współpraca władz wojewódzkich z powiatami.
Władze województwa będą służyły pomocą merytoryczną w procesie "przekładania" polityki wojewódzkiej na politykę powiatową (dot. programów ochrony środowiska na szczeblu powiatu).
Realizacja polityki ochrony środowiska na szczeblu województwa zależy także od współpracy z gminami. Wiele działań musi być wdrażane na szczeblu lokalnym bądź co najmniej wymaga współudziału gmin. Do głównych kompetencji samorządu gminnego w zakresie ochrony środowiska należą:
Szczególnego znaczenia nabiera potrzeba opracowania kompleksowych programów ochrony środowiska dla gmin, prace, które powinny być koordynowane przez właściwy terytorialnie powiat. Pełnomocnik ds. programów strategicznych wyznaczony przez Zarząd Województwa będzie koordynował działania na niższych szczeblach poprzez bezpośrednie współdziałanie z poszczególnymi powiatami.
Na czele administracji rządowej w województwie stoi wojewoda, który jest zwierzchnikiem dla kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży.
Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska wykonuje w imieniu wojewody zadania i kompetencje Inspekcji Ochrony Środowiska określone w ustawie i przepisach odrębnych - art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (DzU Nr 77, poz. 335 z późniejszymi zmianami).
W ramach administracji zespolonej w województwie podejmuje on działania kontrolno-egzekucyjne wymuszające respektowanie prawa. Prowadzi też badania monitoringu w sieci krajowej i wojewódzkiej oraz koordynuje sieci lokalne.
Wypełniając kryteria współpracy i współdziałania z innymi organami administracji publicznej - przekazuje przynajmniej raz w roku właściwym radom gmin, powiatów i sejmikowi województwa informacje o stanie środowiska. Z tych samych względów informuje zarząd gminy, powiatu i województwa o wynikach kontroli obiektów o podstawowym znaczeniu.
Przekazane przez WIOŚ wyniki kontroli i informacje tworzą bazę dla uchwał i decyzji administracyjnych podejmowanych przez właściwe organy w ramach realizacji ich kompetencji.
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna
Wojewódzki Inspektor Sanitarno-Epidemiologiczny, za pomocą Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, sprawuje między innymi nadzór nad warunkami higieny środowiska. Bierze udział w działaniach na rzecz ochrony środowiska np. poprzez opiniowanie projektów regionalnych i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, kontrolę przestrzegania przepisów dotyczących higieny środowiska, a zwłaszcza czystości powietrza atmosferycznego, gleby, wody i innych elementów środowiska w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin
Do zadań Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Roślin należy nadzór nad ochroną roślin uprawnych. Prowadzi on m.in. kontrolę fitosanitarną roślin.
Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej
W wyniku połączenia RZGW z Okręgowymi Dyrekcjami Gospodarki Wodnej (ODGW) powstały Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej, które oprócz zarządzania strategicznego odpowiedzialne będą także za działalność administracyjną i organizacyjną.
Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej są jednostkami organizacyjnymi utworzonymi do realizacji zadań z zakresu gospodarki wodnej. Szczegółowy obszar i zakres działania określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 1999 r. (DzU 99.101.1180).
Ochrona zasobów naturalnych wymaga wykroczenia poza granice administracyjne województw i współpracy na terenach całych zlewni hydrograficznych. Nadrzędnymi regułami tej współpracy powinny być solidarność użytkowników wód w zlewni oraz świadomość, że działalność prowadzona w jej górnej części oddziałuje na użytkowników poniżej. Ochrona wód wymaga więc współpracy wszystkich województw w dorzeczu Odry. W przyszłości dużą rolę w kształtowaniu polityki zarządzania gospodarką wodną odgrywać będą parlamenty wodne - rady dorzeczy, w skład których wejdą przedstawiciele administracji i użytkowników wód.
Istotną rolę odgrywać będzie współpraca międzygminna i związki celowe gmin dla realizacji inwestycji w gospodarce wodnej.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej powstał 1 lipca 1989 r. w oparciu o przepisy ustaw: o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980 r., prawo wodne, prawo geologiczne i górnicze.
Posiadanie odpowiednich środków finansowych jest bardzo ważnym warunkiem wdrożenia programu ochrony środowiska. Pochodzenie tych środków może być różnorodne. Wiele działań będzie realizowane poprzez znaczne środki pochodzące z przedmiotowych funduszy. Są to: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW), Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (GFOŚiGW) i utworzone od stycznia 1999 r. Powiatowe Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (PFOŚiGW). Do tej pory NFOŚiGW i WFOŚiGW wspierały i nadal będą wspierać realizację inwestycji ekologicznych w województwie, a także działania nieinwestycyjne (edukacja ekologiczna, opracowania naukowo-badawcze i ekspertyzy dotyczące zagadnień związanych z ochroną środowiska). W 2000 r., na inwestycje ekologiczne Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przeznaczył kwotę ok. 109 mln zł, w tym ok. 64 mln zł w formie dotacji, a ok. 45 mln zł w formie pożyczek.
Dokonanie wyboru priorytetów musi opierać się na dobrej współpracy pomiędzy władzami województwa oraz powiatów a funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej, tak aby realizowane inwestycje przyniosły jak największe korzyści dla środowiska i zdrowia człowieka.
Inwestycje ekologiczne realizowane przez gminy są i nadal będą finansowane również ze środków pochodzących z Gminnych Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (GFOŚiGW).
Środki Powiatowych Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (PFOŚiGW), zgodnie z zapisem ustawowym mogą być przeznaczane na działania z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi. Coraz częściej są one wykorzystywane do inicjowania działań o wymiarze ponadgminnym.
Środki finansowe na realizację programu będą pochodziły także z budżetu Wojewody i z budżetów samorządowych, tj. województwa, powiatu i gmin. Niektóre inwestycje będą pokrywane ze środków własnych różnych podmiotów gospodarczych, inwestorów prywatnych.
Preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne udzielane są przez Bank Ochrony Środowiska SA (BOŚ). Kredytobiorca musi posiadać przynajmniej 50% własnych środków na sfinansowanie zadania. BOŚ udzielając pożyczek kieruje się podobnymi kryteriami jak NFOŚiGW, tj. efektywność ekologiczna zadania i jego zgodność z priorytetami polityki ekologicznej województwa.
Źródłem finansowania inwestycji mogą być także kredyty z linii kredytowych obsługujących uzgodnione programy Banku Światowego lub Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju.
Pozarządową instytucją, której celem jest zarządzanie środkami pochodzącymi z ekokonwersji polskiego długu, jest Ekofundusz, który może dofinansowywać działania proekologiczne, głównie dotyczące zmniejszenia emisji tzw. gazów cieplarnianych, ograniczenia transgranicznego transportu zanieczyszczeń powietrza z terytorium Polski, zmniejszenia zanieczyszczenia Morza Bałtyckiego, zachowania bioróżnorodności polskiej przyrody.
W najbliższych latach pomoc finansowa Wspólnot Europejskich dla krajów kandydujących będzie przekazywana w formie 3 instrumentów finansowych:
Ponadto, po wstąpieniu do UE, Polska będzie mogła korzystać z funduszy strukturalnych UE, które mogą wspomagać m.in. podstawową infrastrukturę gospodarczą w zakresie gospodarki odpadami, rekultywacji terenów poprzemysłowych, ochrony przyrody.
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa jest bardzo ważnym podmiotem wspierającym różnego rodzaju inwestycje ekologiczne na terenach wiejskich. Agencja jest właściwa dla gospodarowania funduszami Unii Europejskiej i innymi funduszami pochodzącymi z pomocy zagranicznej przekazywanej Rządowi RP na podstawie umów.
Pomoc udzielana przez Agencję jest dotacją nawet do 50% wartości inwestycji. Szczególnego znaczenia nabierze współpraca z Agencją w świetle możliwości skorzystania z funduszy UE.
Coraz częściej gminy podejmują decyzję o udzieleniu praw inwestorowi zagranicznemu odnośnie inwestycji z zakresu ochrony środowiska. Obecnie wiele gmin prowadzi negocjacje z partnerami zagranicznymi w sprawie udzielenia praw na budowę i eksploatację oczyszczalni ścieków bądź składowisk odpadów komunalnych.
Organizacje pozarządowe prowadzą wiele projektów z zakresu ochrony bioróżnorodności, gospodarki odpadami, edukacji ekologicznej itp. Edukacja i informacja ekologiczna są podstawowymi narzędziami służącymi podniesieniu świadomości ekologicznej mieszkańców województwa. Prowadzenie różnorodnych form pozalekcyjnych edukacji ekologicznej, jak szkolne koła ekologiczne, organizowanie i rozwój ośrodków edukacji środowiskowej (edukacja rolników, kierowców, działkowiczów, prowadzenie olimpiad i konkursów ekologicznych, organizacja kampanii społecznych w szkołach, zakładach pracy i gminach na rzecz ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego, rozwijanie różnych form turystyki itp.) przyczyni się do podniesienia świadomości ekologicznej mieszkańców województwa i stworzy szansę na włączenie się społeczeństwa w działania proekologiczne.
Organizacje te będą włączone w prace dotyczące planowania polityki wojewódzkiej i działania związane z edukacją i informacją ekologiczną. Oczekuje się, że organizacje te, w oparciu o własne siły, wykażą inicjatywę ukierunkowaną na mieszkańców i placówki edukacyjne, takie jak szkoły podstawowe, średnie i wyższe, aby rozszerzyć edukację ekologiczną nastawioną na podniesienie świadomości ekologicznej oraz wdrożyć projekty pilotażowe i specjalne programy realizowane w ścisłej współpracy z samorządami powiatowymi i gminnymi. WFOŚiGW rozważy możliwość współfinansowania projektów tych organizacji, które wniosą wkład w realizację celów Program...
Parki narodowe i krajobrazowe (jak również rezerwaty) chronią najcenniejsze pod względem przyrodniczym i krajobrazowym fragmenty województwa. Poza ochroną o charakterze zachowawczym dyrekcje bądź zarządy parków realizują zadania związane z przywracaniem równowagi ekologicznej i zwiększaniem bioróżnorodności. Ważnym zadaniem jest prowadzenie edukacji ekologicznej społeczeństwa. Skuteczną realizację przedsięwzięć ochronnych i edukacyjnych powinno zapewnić wsparcie ze źródeł pozabudżetowych, głównie funduszy celowych. Dla zapewnienia jak najbardziej skutecznej ochrony wartościowych ekosystemów i krajobrazów przewiduje się opracowanie i realizacje planów ochrony, jak również korektę granic istniejących parków narodowych i krajobrazowych oraz tworzenie nowych obiektów uzupełniających istniejący Krajowy System Obszarów Chronionych.
Do innych instytucji i organizacji, z którymi władze województwa będą współpracować, należy zaliczyć między innymi:
Wszystkie te jednostki zajmują ważne miejsce na polu ochrony środowiska i ich doświadczenia będą wykorzystane przy realizacji Program...
Polityka ochrony środowiska w Polsce oraz prawo w tym zakresie są coraz bardziej dostosowywane do polityki krajów UE. Efektywna współpraca międzynarodowa pozwala na wykorzystanie doświadczeń zdobytych przez inne kraje. Z drugiej strony podejmowanie wspólnych działań (w szczególności na terenach przygranicznych) prowadzi do ogólnej poprawy stanu środowiska.
Należy zaznaczyć, że zgodnie z reformą sejmik województwa ustala priorytety współpracy zagranicznej województwa.
Naczelną zasadą polityki ochrony środowiska zarówno na poziomie państwowym, jak i na niższych szczeblach zarządzania jest zasada zrównoważonego rozwoju. Podstawowym założeniem zrównoważonego rozwoju jest takie stymulowanie rozwoju gospodarczego i społecznego, aby zasoby środowiska zostały zachowane dla przyszłych pokoleń. W praktyce oznacza to konieczność stosowania zasad, które wytyczają kierunki działań na rzecz ochrony środowiska, zapobiegając powstawaniu negatywnych dla niego skutków działalności gospodarczej. Obowiązek ochrony środowiska nie może być traktowany jako pozostający w konflikcie z rozwojem gospodarczym i społecznym danego regionu.
Program ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju województwa dolnośląskiego będzie wdrażany w oparciu o zasady, które odegrają rolę wytycznych dla wszystkich partnerów uczestniczących w realizacji zrównoważonego rozwoju województwa. Wyznaczą też ramy stosowania instrumentów polityki ochrony środowiska, będących narzędziami realizacji zrównoważonego rozwoju województwa.
Zasady te podzielono na dwie grupy:
Program ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju województwa dolnośląskiego w rozdziale dotyczącym aktualnego stanu środowiska wskazuje najistotniejsze problemy dotyczące poszczególnych elementów środowiska. Najwyższy priorytet należy nadać tym elementom, które powodują największe naruszenia stanu środowiska i najbardziej oddziaływują na życie człowieka. Do problemów, które powinny być likwidowane w pierwszej kolejności w województwie dolnośląskim, należą:
W odniesieniu do zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska nadal będzie stosowana zasada mówiąca, że sprawca zanieczyszczeń płaci. W praktyce ta zasada może być wykorzystywana tylko w sytuacji, kiedy sprawcy zanieczyszczeń są znani.
W województwie dolnośląskim rozwijać się będą różne dziedziny gospodarki, a ochrona środowiska będzie czynnikiem wymuszającym postęp techniczny i innowacyjność. Aby skutecznie przeciwdziałać przyszłym potencjalnym problemom, tj. nie dopuścić do ich wystąpienia, należy możliwie precyzyjnie przewidzieć, na jakich terenach, w jakich sektorach gospodarki i z jakim natężeniem problemy te mogą się pojawić. Działania prewencyjne będą podjęte na trzech poziomach: u źródła powstawania zanieczyszczeń, podczas ich transmisji i w miejscu odbioru. Należy jednak podkreślić, że zasadniczym podejściem w zapobieganiu powstawaniu zanieczyszczeń są działania podejmowane u źródła.
W dobie gwałtownego rozwoju gospodarki i powstawania nowego, konsumpcyjnego modelu życia istotne jest dalsze wdrażanie nowych wzorców zachowania i modelu życia, mającego na celu aktywne zaangażowanie społeczeństwa oraz przejmowanie odpowiedzialności za jakość środowiska. Możliwe jest to między innymi poprzez wprowadzanie zmian w systemie wartości - przyznanie środowisku najwyższego priorytetu.
Traktowana jest w kategoriach sprawiedliwości międzypokoleniowej, międzyregionalnej i międzygrupowej oraz równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą. Dla realizacji tej zasady konieczne jest zatem podejmowanie wszelkich działań mających na celu ograniczenie presji wywieranej na środowisko (racjonalizacja wykorzystania zasobów naturalnych, ograniczenie uciążliwej działalności gospodarczej itp.).
Jedną z najważniejszych zmiennych w koncepcji zrównoważonego rozwoju są zasoby naturalne. Bardzo istotne jest oszczędne korzystanie z nieodnawialnych zasobów, ale duże znaczenie ma także racjonalne korzystanie z zasobów odnawialnych, takich jak: drewno, czysta woda i czysta gleba. W tym zakresie szczególnego znaczenia nabiera edukacja ekologiczna i przekazywanie informacji. Aby zmniejszyć marnotrawstwo zasobów naturalnych, nie wystarczy ustalenie limitów ich zużycia. Wszyscy użytkownicy zasobów winni być świadomi swego uczestnictwa w realizacji zrównoważonego rozwoju i uwzględniać jego zasady w podejmowanych działaniach.
Utrzymanie stałej tendencji, w której wzrost gospodarczy nie pociąga niekorzystnych zmian w środowisku
Jak można się przekonać na licznych przykładach, zasada ta jest trudna, niekiedy bardzo trudna do zrealizowania, jeżeli myślimy o stałym, długotrwałym procesie dotyczącym wszystkich elementów środowiska. Spełnienie powyższej zasady pociąga za sobą konieczność kreatywności w poszukiwaniu nowych sposobów prewencji, wykorzystania wiedzy i doświadczeń wszystkich zainteresowanych stron, stałego poszukiwania najlepszych technologii.
Zasada ta określa konieczność integracji aspektów ochrony środowiska z innymi dziedzinami. W praktyce oznacza to, że strategiczne programy dotyczące ochrony środowiska przygotowywane dla województwa powinny uwzględniać wymogi innych sektorów, tj. przemysłu, rolnictwa, mieszkalnictwa. Z kolei wszystkie programy sektorowe będą brały pod uwagę uwarunkowania środowiskowe.
Polityka władz województwa powinna brać pod uwagę dokumenty tworzone i wdrażane zarówno w skali całego kraju, województw sąsiadujących, jak i w kontekście współpracy międzynarodowej (w szczególności z państwami sąsiadującymi).
Polityka ta powinna również uwzględnić polityki poszczególnych sektorów, ich wzajemne powiązania i oddziaływanie. Ponadto powinna jasno wskazywać wszystkim grupom zadaniowym i instytucjom administracji publicznej zakres i możliwości działań w celu realizacji zrównoważonego rozwoju województwa.
Program ochrony środowiska powinien być przygotowywany we współpracy z grupami zadaniowymi (przedstawicielami różnych sektorów gospodarki, jak przemysł, rolnictwo itp., środowisk naukowych, organizacji pozarządowych, społeczności lokalnych) oraz przy dużym zaangażowaniu różnych wydziałów urzędu marszałkowskiego, urzędu wojewódzkiego, starostw powiatowych i przedstawicieli gmin. W podobny sposób powinien przebiegać proces jego wdrażania. Władze województwa stwarzać będą odpowiednie warunki dla realizacji zarządzania środowiskiem i ułatwiać grupom zadaniowym podjęcie niezbędnych działań zmierzających do poprawy stanu środowiska. Takie podejście ma szansę na sukces tylko wtedy, gdy grupy zadaniowe poczuwają się do odpowiedzialności za środowisko. Ponadto oczekuje się od nich kreatywności, poszukiwania sposobów redukcji zanieczyszczeń i podejmowania decyzji dotyczących konkretnych działań zmniejszających negatywne oddziaływanie na środowisko.
Zasada subsydialności oznacza, że planowanie oraz realizacja zadań odbywa się na odpowiednich poziomach zarządzania. Na danym poziomie administracyjnym realizowane są zatem tylko te zadania, które nie mogą być optymalnie przeprowadzone na niższym. Zasada ta pozwala uzyskać znacznie lepsze efekty oraz zapewnia uwzględnienie typowych dla danego poziomu uwarunkowań. Decyzje, które dotyczą obywatela, powinny być podejmowane na tak niskim, bliskim niego poziomie, jak to tylko możliwe.
Zasada ta dotyczy przede wszystkim decyzji podejmowanych podczas planowania działań inwestycyjnych i oznacza w praktyce dążenie do minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu.
Wszystkie pozostające do dyspozycji organów administracji publicznej instrumenty realizacji polityki w dziedzinie zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska mają podstawy prawne. W potocznym ujęciu przez instrumenty prawne rozumie się jednak tylko instrumenty o charakterze władczym i nakazowym, dla odróżnienia ich od instrumentów finansowych oraz instrumentów odwołujących się do społecznej aktywności obywateli.
Do tej pory największe znaczenie miały instrumenty prawne i finansowe. W niniejszym programie nadano priorytet instrumentom społecznym, strukturyzującym oraz ekonomicznym. Preferowane będą dobrowolne działania podejmowane przez grupy zadaniowe przy stymulacyjnej roli władz województwa.
Z dniem 1 stycznia 1999 r. kompetencje do wydawania decyzji dotyczącej warunków korzystania ze środowiska podzielono między wojewodę a jednostki samorządu terytorialnego, przyjmując za podstawowe kryterium skalę uciążliwości danego podmiotu. Wojewoda zachowuje dotychczasowe kompetencje w omawianym zakresie tylko w odniesieniu do podmiotów, które określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 lipca 1998 r. w sprawie określenia rodzajów inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi albo mogących pogorszyć stan środowiska oraz wymagań, jakim powinny odpowiadać oceny oddziaływania na środowisko tych inwestycji (lista rodzajów inwestycji i obiektów należących do tej kategorii jest ustalana przez Ministra Środowiska dla celów uzgodnienia lokalizacji). Zatem wojewoda wydaje następujące decyzje (dotyczące obiektów zaliczanych do inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia człowieka):
Kompetencje do wydawania pozwoleń dotyczących obiektów zaliczonych do inwestycji mogących pogorszyć stan środowiska posiada starosta.
Wprowadzona reforma, jak się wydaje, stanowi dobre przygotowanie do przejścia na system zintegrowanych pozwoleń ekologicznych, zgodnie z dyrektywą w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń . Oznacza to, że podstawowe warunki korzystania ze środowiska (tzn. kwestia ochrony powietrza, wody, gospodarki odpadami itd.) będą regulowane przez jeden organ, w jednym pozwoleniu. System ten jest wdrażany przez wiele krajów UE i uznaje się go za niezwykle efektywny. Ważną rolę w tym zakresie będą odgrywały "programy dostosowawcze" danego zakładu do spełniania wymogów związanych z ochroną wszystkich komponentów środowiska.
Normy środowiskowe stosowane w polskim prawie mają charakter norm jakościowych bądź emisyjnych. Normy jakościowe (imisyjne) określają dopuszczalny poziom zanieczyszczeń w środowisku i są określane przez Ministra Środowiska. Normy emisyjne są określane w pozwoleniach wydawanych indywidualnie dla poszczególnych zakładów przez wojewodę lub starostę w zależności od skali uciążliwości danego podmiotu. Należy się spodziewać, że zgodnie z tendencją obserwowaną w Unii Europejskiej w Polsce dążyć się będzie do wprowadzenia generalnie obowiązujących norm emisyjnych.
Wprowadzona reforma administracyjna w istotny sposób wzmacnia kompetencje kontrolne wojewody nadane mu ustawą oraz przepisami prawa materialnego.
Zaznaczyć jednak wypada, że nastąpiło to na skutek zabiegów formalnych, tj. podporządkowania wojewodzie Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, który wykonuje w jego imieniu zadania i kompetencje Inspekcji Ochrony Środowiska, a więc odpowiada za kontrolę przestrzegania warunków określonych w pozwoleniach.
W dziedzinie ochrony środowiska szczególne znaczenie ma odpowiedzialność karna i cywilna.
Odpowiedzialność cywilna oznacza w tym przypadku kary pieniężne, zadośćuczynienie administracyjne, wstrzymanie działalności zakładu. Zadośćuczynienie administracyjne polega na ustanowieniu obowiązku podejmowania działań mających na celu likwidację przyczyn szkodliwego oddziaływania na środowisko oraz przywrócenie stanu właściwego. Sprawca naruszenia stanu środowiska ponosi odpowiedzialność na zasadzie kary bądź ryzyka.
Odpowiedzialności karnej podlegają osoby fizyczne. Wiele wykroczeń i przestępstw związanych z ochroną środowiska jest regulowanych przez przepisy karne. W niektórych przypadkach organy uprawnione mogą wymierzać grzywny w postępowaniu mandatowym, zaś w innych - sprawą zajmuje się kolegium ds. wykroczeń bądź sąd.
Zgodnie z nową ustawą z 9 listopada 2000 r. o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko
Oceny oddziaływania na środowisko należą do podstawowych instrumentów ochrony środowiska. Należy zaznaczyć, że od 1 stycznia 1999 r. kompetencje wojewody określone w art. 70 ust.1 Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska w odniesieniu do inwestycji mogących pogorszyć stan środowiska przejęli starostowie, zaś wojewodowie zachowali kompetencje w zakresie inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi. ROŚ stanowi materiał dający pogląd, w jakim zakresie planowana działalność danej inwestycji wpłynie na stan środowiska. W przypadku stwierdzenia negatywnego oddziaływania na środowisko można nie dopuścić do lokalizacji inwestycji lub skłonić inwestora do zmian w projekcie inwestycyjnym. Oceny oddziaływania na środowisko są także wykorzystywane w odniesieniu do już funkcjonujących zakładów (na polecenie wojewody). <>VII.4.2 Instrumenty finansowe
Opłaty są stosowane w odniesieniu do wszystkich zanieczyszczeń, np. emisji do powietrza, zrzutów do wód, składowania odpadów przemysłowych czy wykorzystywania zasobów naturalnych (pobór wód, wydobycie surowców itp.). W przypadku niedotrzymania warunków określonych w pozwoleniach naliczane są kary.
Celem polityki wojewódzkiej jest osiągnięcie takiej sytuacji, kiedy wszystkie podmioty gospodarcze będą spełniały warunki określone w pozwoleniach.
Zgodnie z reformą, prawo naliczania opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska spoczywa na zarządzie województwa, z wyjątkiem opłat za szczególne korzystanie z wód.
Odpowiednia polityka umarzania i odraczania kar stymuluje działania inwestycyjne w zakresie ochrony i poprawy stanu środowiska. Ocenia się, że system odraczania kar powoduje możliwość likwidacji przyczyny naliczania kary jednocześnie wymuszając działania inwestycyjne, w których średnio 1 złotówka kary odroczonej generuje 14 złotych inwestycji proekologicznej.
Kredyty i dotacje na inwestycje ekologiczne pozostaną ważnym instrumentem stymulującym dążenie do harmonijnej produkcji i konsumpcji. Przyznawane są one m.in. przez Narodowy, Wojewódzki i Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Środki pozyskane w ten sposób zostają przeznaczone m.in. na inwestycje, takie jak budowa infrastruktury ochrony środowiska czy modernizacja zakładu.
Podstawą dla przyznawania dotacji i niskooprocentowanych kredytów powinna być realizacja przez zakłady przemysłowe i jednostki gospodarcze strategii zapisanej w Programie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju województwa dolnośląskiego.
Ulga podatkowa jest stosunkowo nowym instrumentem w dziedzinie ochrony środowiska i może mieć charakter zwolnienia od podatku dochodowego części dochodów (ustalonych sposób wskazany w ustawach podatkowych) uzyskanych w roku podatkowym z działalności gospodarczej, w której wykorzystane zostały odpady wytworzone na terytorium Polski (dotyczy to odpadów wskazanych przez Ministra Finansów).
Inną formą ulgi może być ulga inwestycyjna, która wiąże się z prowadzeniem działalności określonej jako "zbiórka, skup i segregacja odpadów".
Edukacja ekologiczna to różnorodne działania, które zmierzają do kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków i codziennych postaw. U podstaw skuteczności tych działań leży rzetelnie i przystępnie przekazywana wiedza o stanie środowiska. W społeczeństwie zaczyna pojawiać się coraz większe zapotrzebowanie na taką wiedzę. Edukacja jest ściśle powiązana z informacją i komunikacją, ponieważ dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji. Z drugiej strony, w przypadku osiągnięcia właściwego poziomu edukacji, komunikacja z grupami zadaniowymi jest łatwiejsza, a przekazywane informacje przynoszą większe efekty.
Edukacja ekologiczna powinna być prowadzona w formie edukacji formalnej (na wszystkich poziomach kształcenia), nieformalnej (współpraca z organizacjami zajmującymi się edukacją ekologiczną) oraz poprzez organizację i udział w imprezach (olimpiady, konkursy itp.), jak również poprzez wydawanie publikacji o tematyce ekologicznej.
Jak już wspomniano, rzetelna informacja o stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem są niezbędne dla sukcesu realizowanej edukacji ekologicznej. Strategia działań dotycząca zagadnienia przekazywania informacji i wzajemnego porozumiewania się może być scharakteryzowana poprzez dwa terminy: strukturyzacja i wdrożenie. Strukturyzacja oznacza, że władze województwa zamierzają rozpocząć strukturalną (opartą na właściwym systemie) współpracę z grupami zadaniowymi. Wdrożenie oznacza, że celem polityki ochrony środowiska jest osiągnięcie konkretnych rezultatów i poprawy w odniesieniu do określonych elementów środowiska.
Dostęp do informacji jest niezbędny z punktu widzenia każdego poziomu administracji publicznej jako element zarządzania środowiskowego.
W Polsce w sposób formalny kwestię dostępu do informacji reguluje Ustawa o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko, która określa zasady: udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie, udziału społeczeństwa w ochronie środowiska, postępowania w sprawie ochrony środowiska, postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko.
Do instrumentów strukturyzujących zalicza się: II Politykę Ekologiczną Państwa oraz inne strategiczne programy państwowe i wojewódzkie, które dają wytyczne dla kreowania polityki ochrony środowiska na poziomie województwa, pakiety działań przygotowanych programów ochrony środowiska, monitoring oraz ocenę realizacji polityki ochrony środowiska w województwie.
Jest to dokument polityczno-strategiczny, który wytycza kierunki działania państwa w zakresie ochrony środowiska do roku 2025. Ujęte w nim założenia, cele i priorytety powinny znaleźć odzwierciedlenie w strategiach i programach wykonawczych, opracowywanych na różnych poziomach i w różnym horyzoncie czasowym.
"Strategia rozwoju województwa dolnośląskiego" jest dokumentem wytyczającym główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest bazą dla programów sektorowych (np. dotyczących rozwoju przemysłu, turystyki, ochrony środowiska itd.).
Program ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju województwa dolnośląskiego jest zarówno długoterminowym planem polityki ekologicznej województwa (do 2015 r.), jak i wytycznymi na najbliższe lata (do 2004 r.).
Należy jednak zaznaczyć, że Program... z jednej strony uwzględnia kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej strony wytycza pewne ramy tego rozwoju. Oznacza to, że działania realizowane np. w przemyśle czy rolnictwie muszą być brane pod uwagę w programie ochrony środowiska i jednocześnie ochrona środowiska wymaga podejmowania pewnych działań w poszczególnych dziedzinach gospodarki i codziennego bytowania mieszkańców województwa.
Informacja o stanie środowiska i wszelkiego rodzaju działaniach jest konieczna dla systematycznej weryfikacji dotychczasowej polityki, wynikającej z potrzeby dopasowania jej do nowych wymagań (np. ustawodawstwo).
Głównym realizatorem programu jest Zarząd Województwa, który współdziała z organami administracji rządowej, a w szczególności z wojewodą i podległymi mu służbami zespolonymi, organami administracji niezespolonej i instytucjami działającymi w ramach zdefiniowanych podsystemów: społecznego, gospodarczego i technicznego.
Rolę koordynatora wszelkich działań zmierzających do wdrożenia polityki zaproponowanej w programie będzie pełnił w imieniu zarządu województwa marszałek (jego służby). Proponujemy, aby zarząd województwa stworzył stanowisko dla osoby, która będzie pełniła rolę pełnomocnika wdrażania programów strategicznych (także Programu ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju województwa dolnośląskiego). Koordynator będzie współpracował ściśle ze wszystkimi uczestnikami procesów realizacji Program...
Poszczególni uczestnicy procesu realizacji programu zostali wyodrębnieni według kryterium instrumentalnego. I tak:
Bezpośrednim realizatorem programu będą podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez program, jak również samorząd lokalny jako realizator inwestycji w zakresie ochrony środowiska na swoim terenie.
Bezpośrednim odbiorcą programu będzie społeczeństwo województwa.
Należy podkreślić, że nowo powstała struktura samorządowa szczebla wojewódzkiego będzie realizowała "Program ochrony środowiska" po raz pierwszy. Nie może więc kierować się wypracowanymi wzorami i procedurami - będzie je dopiero tworzyć w procesie realizacji programu. Kierować się może i będzie jedynie zasadami przyjmowanymi dotychczas, a pochodzącymi z dokumentów dotyczących zrównoważonego rozwoju. Są one następujące:
Zarząd województwa jako wykonujący program będzie wspierany przez Radę Programu, w skład której wejdą przedstawiciele instytucji, podmiotów i organizacji współdziałających na rzecz programu. Rada będzie miała na celu nadzór nad realizacją Program..., który będzie sprawowała zapoznając się z okresowymi raportami stanowiącymi przegląd zaawansowania zadań, zawierającymi zestaw uzyskanych efektów rzeczowych oraz efektów w postaci obniżenia stopnia zanieczyszczenia środowiska i zmian zachodzących w środowisku.
Monitoring środowiska jest systemem stałych pomiarów, obserwacji i ocen prowadzonych zgodnie z założonymi programami i zmierzających do bieżącego śledzenia środowiska i jego stanu.
Prowadzenie pełnego (kompleksowego) monitoringu środowiska jest istotnym elementem wspomagającym regionalną politykę ekologiczną. Opracowywanie i realizacja programów ochrony środowiska wymaga bowiem możliwie kompletnej znajomości stanu wyjściowego środowiska i zmian w nim zachodzących - jako skutków podjętych i podejmowanych działań ekologicznych.
Biorąc powyższe pod uwagę wydaje się celowe zmodyfikowanie istniejących programów monitoringowych tak, aby umożliwiały ocenę Program... w różnych okresach, a także ocenę realizacji mniejszych (branżowych, sektorowych lub rejonowych) programów w tym zakresie.
Modyfikacja programów monitoringu powinna zmierzać w kierunku jego racjonalizacji, z uwzględnieniem następujących trzech elementów:
Monitoring dostarcza informacji, na podstawie których można ocenić, czy stan środowiska ulega polepszeniu czy pogorszeniu. Jest także podstawą oceny efektywności wdrażania polityki środowiskowej.
Rozróżniamy dwa rodzaje monitoringu:
Oczywiście obydwa rodzaje monitoringu są ze sobą ściśle powiązane. Monitoring jakości środowiska jest wykorzystywany w definiowaniu polityki ochrony środowiska.
Wyniki prowadzonego w województwie dolnośląskim monitoringu stanu środowiska są wykorzystywane do sporządzania raportów o stanie środowiska.
Należy zwrócić uwagę na dwa zagadnienia:
Informacja o stanie środowiska jest niezbędna do ustalania priorytetów ochrony środowiska, do kontrolowania i egzekwowania przestrzegania przepisów ochrony środowiska, do integrowania polityki. Powinna służyć zarówno podejmującym decyzje, jak i społeczeństwu, sektorowi prywatnemu, pozarządowym organizacjom ekologicznym i wszystkim innym zainteresowanym grupom.
Regionalny monitoring środowiska w województwie dolnośląskim, biorąc pod uwagę założenia programu, powinien mieć charakter kompleksowy i zawierać ocenę wszystkich elementów środowiska. Należy tutaj wymienić następujące segmenty:
Dotychczasowe doświadczenia w realizacji prac monitoringowych poszczególnych rejonów województwa dolnośląskiego są różne.
Przy racjonalizacji programu monitoringu regionalnego dla potrzeb programu należy dążyć do "urównomiernienia" programów analitycznych tak, aby otrzymywane informacje ekologiczne były spójne i mogły być jednolicie opracowywane.
Należy utrzymać zasadę zachowania badań monitoringowych w ręku jednej instytucji badawczo-koordynacyjnej, gdyż ich rozdrobnienie zakłuci zasadę unifikacji badań i ocen, a także nie pozwoli na osiągnięcie celów monitoringowych.
Przy budowie - lub weryfikacji - programu analitycznego monitoringu powierzchniowych wód płynących należy zwrócić uwagę na to, by programy analityczne nawiązywały do polskich uregulowań prawnych, a także do norm określonych w dyrektywach Unii Europejskiej.
Ostatnia z tych dyrektyw mówi, że częstotliwość poborów winna rosnąć wraz ze stopniem zagrożenia spowodowanym pogarszaniem się jakości wody. W tym kontekście wydaje się, że przyjęta w założeniach monitoringu państwowego zasada jednokrotnego miesięcznie badania prób wody jest właściwa.
Dokonując porównania programu analitycznego wynikającego z ww. dyrektyw Unii Europejskiej z obowiązującym w Polsce Rozporządzeniem MOŚZNiL z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi (DzU z 1991 r. Nr 116, poz. 503 - zał. Nr 1), należy stwierdzić, że z 60 wskaźników objętych przytoczonymi wyżej dyrektywami Rady Unii Europejskiej dotyczącymi wymaganej jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do różnych zastosowań 36 wskaźników jest w pełni zgodnych z polskimi, 8 wskaźników wymaga przeliczenia, natomiast 16 wskaźników nie jest oznaczanych - i o te wskaźniki należy stopniowo rozszerzać wykaz realizowanych w regionie i kraju badań jakości wód powierzchniowych. Należy zwrócić równocześnie uwagę, że niezależnie od ww. dyrektyw poszczególne państwa europejskie posiadają własne programy monitoringu; natomiast Dyrektywa Nr 91/271/EWG w sprawie ścieków komunalnych nakłada obowiązek okresowego badania jakości ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych; obecnie w Polsce nie ma aktualnego ustawodawstwa w tym zakresie.
Monitoring jakości powietrza oraz kontrola narażenia mieszkańców na skutki zanieczyszczenia powietrza (tzw. monitoring aerosanitarny)
Monitoring powietrza powinien odpowiadać ustaleniom Dyrektywy Nr 96/62/EWG w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza. (Dyrektywa ta jest zwana potocznie dyrektywą ramową i wynikają z niej ustalenia innych dyrektyw dotyczących norm zanieczyszczeń powietrza, sposobu badania jakości powietrza itp.).
System taki składać się powinien z określonej liczby stacji do automatycznych pomiarów jakości powietrza, szczególnie w tych rejonach, gdzie istnieje najwyższe ryzyko przekroczenia stężeń dopuszczalnych, co umożliwi nadzór ogólny nad stanem jakości powietrza w całym województwie oraz wprowadzenie do regionu jednolitej instrukcji alertowo-alarmowej dla stanów smogowych. Program analityczny realizowany na dotychczasowych stacjach do pomiarów jakości powietrza winien być wzbogacony o pomiary benzenu i ołowiu, co wynika z wyżej przytoczonej dyrektywy. Blok pomiarów aerosanitarnych wymaga przebudowy i modernizacji zgodnie z wymaganiami Unii Europejskiej ("urównomiernienie programów analitycznych" na obszarze całego regionu).
Badania monitoringowe gleb były i są prowadzone przez różne instytucje, wg różnej metodyki i często na tym samym obszarze, lecz w różnych punktach pomiarowych.
Rozwijany i doskonalony powinien być przede wszystkim monitoring gleb użytkowanych rolniczo oraz monitoring gleb w rejonach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami. Monitoring ten powinien być prowadzony wg jednolitego programu badań i jednolitej metodyki oraz w ściśle określonych punktach na obszarze całego województwa dolnośląskiego.
Niezbędne jest prowadzenie montoringu odpadów zwłaszcza niebezpiecznych, który obejmować będzie informacje o wytwórcach odpadów, ilości wytworzonych przez nich odpadów, ich wykorzystaniu, składowaniu lub unieszkodliwianiu. Podstawą zbierania informacji będzie baza SIGOP, prowadzona przez WIOŚ we Wrocławiu. Stopniowo ewidencja odpadów może zostać poszerzona o badanie ich jakości.
Podstawowym zadaniem monitoringu hałasu środowiskowego (hałas przemysłowy i komunikacyjny) będzie wykrywanie i ewidencjonowanie terenów szczególnie zagrożonych hałasem oraz podejmowanie działań zmierzających do obniżenia poziomu hałasu na tych terenach. Badania monitoringowe obejmują hałas komunikacyjny, głównie drogowy. Będą one prowadzone w cyklu 5-6-letnim, każdego roku dla innych powiatów. Badaniami objęte będą przestrzenie zurbanizowane, również podmiejskie, z obszarów powiatów, gdzie spodziewany hałas drogowy o poziomie A przekracza wartość 70 dB.
W ramach celu głównego wyznacza się następujące zadania:
Włączenie w system Państwowego Monitoringu Środowiska problematyki ochrony i zrównoważonego użytkowania żywych zasobów przyrody wynika z ratyfikowanych przez Polskę konwencji i porozumień międzynarodowych, a głównie z konwencji o różnorodności biologicznej. W ramach monitoringu przyrody zostanie przeprowadzona analiza zmian zachodzących wewnątrz wybranych ekosystemów wodnych i lądowych poddanych różnym formom ochrony i oddziaływania człowieka. Zrealizowana zostanie również ocena występowania wybranych gatunków, w tym głównie ginących i zagrożonych oraz eksploatowanych gospodarczo. Monitoring przyrody realizowany będzie w sieci krajowej na wyznaczonych powierzchniach monitoringowych reprezentujących różne formy ochrony i oddziaływania człowieka (parki narodowe, rezerwaty ścisłe i częściowe, Leśne Kompleksy Promocyjne, lasy gospodarcze, parki miejskie, nieużytki).
Monitoring lasów prowadzony jest tylko w sieci krajowej w oparciu o sieć stałych powierzchni obserwacyjnych. Głównym wykonawcą prac terenowych jest Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej natomiast nadzór merytoryczny nad monitoringiem pełni Instytut Badawczy Leśnictwa.
Monitoring polityki ochrony środowiska oznacza, że wdrażanie Program... będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie:
Koordynator wdrażania programu będzie oceniał co dwa lata stopień wdrożenia Program... W roku 2001 i 2002 będzie kontrolowany, na bieżąco, postęp w zakresie wdrażania działań zdefiniowanych w programie (monitoring polityki), a pod koniec 2004 r. nastąpi ocena realizacji celów zdefiniowanych w programie. Wyniki oceny będą stanowiły wkład do strategii wdrożeniowej na lata 2005-2008. Ten cykl będzie się powtarzał co dwa lata - zapewni to uaktualnianie strategii krótkoterminowej co dwa lata i strategii długoterminowej co sześć lat.
Pomiar stopnia realizacji celów Programu będzie odbywał się poprzez następujące mierniki:
Grupa mierników ekonomicznych będzie dostępna w instytucjach finansujących lub wspomagających finansowanie inwestycji związanych z ochroną środowiska. Konieczne będzie także śledzenie cen usług na rynku inwestycji oraz przegląd kosztów eksploatacji urządzeń ochrony środowiska.
Mierniki efektów ekologicznych są w znacznym stopniu dostępne jako wielkości mierzone w ramach systemów kontroli i monitoringu. Pomiary poziomów emisji i imisji są wykonywane w ramach działalności Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Przyrost obszarów aktywnych przyrodniczo (lasów, łąk, terenów parkowych) znany jest instytucjom, takim jak RDLP, Wojewódzki Konserwator Przyrody, dyrekcje parków krajobrazowych, zarządy gmin. Monitoring zdrowotności i umieralności powinien być prowadzony przez Lekarza Wojewódzkiego. Istotnym elementem jest monitoring zagospodarowania terenów poprzemysłowych, dla którego niezbędne będzie utworzenie katastru tych terenów oraz zestawu norm oceny terenów zanieczyszczonych i poprzemysłowych.
Mierniki społecznych efektów programu są wielkościami wolnozmiennymi. Są wynikiem badań opinii społecznej i specjalistycznych opracowań służących jakościowej ocenie udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a także ocenie odbioru przez społeczeństwo efektów programu przez ilość i jakość interwencji zgłaszanych do wojewody.
Problematyka badań monitoringowych środowiska jest ściśle związana z zagadnieniami udostępniania społeczeństwu informacji o stanie środowiska i zachodzących w nim zmianach; wynika to z przyjętej przez Polski Parlament ustawie o ocenach oddziaływania i dostępie do informacji środowiskowych. Uregulowanie to weszło w życie z dniem 1 stycznia 2001 r.
Podjęte zostaną działania zmierzające do stworzenia w urzędach administracji publicznej sprawnego systemu udostępniania i upowszechniania informacji, celem umożliwienia mieszkańcom udziału w ochronie środowiska.
Maksymalnie będą wykorzystywane nowoczesne środki komunikowania się. W pierwszej kolejności rozszerzony zostanie zakres informacji dostępnych na stronach internetowych WIOŚ o dane dotyczące oceny stanu środowiska, a na stronach internetowych Urzędu Marszałkowskiego - informacje na temat realizacji niniejszego programu. Wstępem może być umieszczenie streszczenia Program..., po jego przyjęciu uchwałą Sejmiku Województwa, na stronie internetowej.
Zostaną podjęte działania zmierzające do udostępniania społeczeństwu danych poprzez elektroniczne bazy łatwo osiągalne poprzez publiczne sieci telekomunikacyjne.
Istotną rolę będą pełniły pozarządowe organizacje ekologiczne prowadzące działalność informacyjną lub konsultacyjną dla społeczeństwa. Intensyfikowane będą działania wynikające z "Narodowej strategii edukacji ekologicznej" oraz jej programu wykonawczego.
