Gmina Górzyca
Ogólna charakterystyka gminy
Gmina Górzyca leży w południowo-zachodniej części województwa gorzowskiego. Od północy graniczy z gminami Słońsk i Kostrzyn, od północnego-wschodu z gminą Słońsk, od południowego-wschodu z gminą Ośno Lubuskie, a od południa z gminą Rzepin i Słubice. Zachodnią granicę gminy stanowi granica państwa.
Teren gminy położony jest w miejscu krzyżowania się trzech mezoregionów: Kotliny Gorzowskiej, Doliny Odry Środkowej i Wzgórz Osieńsko-Sulechowskich. Kotlina Gorzowska jest zachodnim fragmentem Pradoliny Wisły i obejmuje północny fragment gminy. Można w niej wyróżnić terasę denną - płaską, podmokłą, poprzecinaną licznymi rowami melioracyjnymi oraz terasę średnią, pokrytą piaskami wydmowymi. Na południu łączy się ona z rynną polodowcową.
Wzdłuż zachodniej granicy gminy, na długości ok. 15 km, płynie rzeka Odra. Dolinę Odry, odgrodzoną wałem, odwadnia Kanał Czerwony (Rącza Struga) oraz jego dopływy. Kanał ten wpada do Warty pod Kostrzynem.
Powierzchnia gminy wynosi 14 555 ha, W strukturze użytkowania gruntów bezwzględnie dominują użytki rolne, zajmujące ogółem 10 022 ha (prawie 70% powierzchni gminy). Wśród nich dominują grunty orne (7788 ha), stosunkowo znaczną powierzchnię zajmują łąki i pastwiska (2067 ha), natomiast lasy zajmują zaledwie 19% powierzchni gminy, co w warunkach Ziemi Lubuskiej należy do sytuacji wyjątkowej.
Ludność gminy skupia się w 13 miejscowościach i liczy 4 037 osób, co daje średnie zaludnienie 28 osób/km2, czyli dwukrotnie niższe od średniej dla województwa.
Charakter gminy jest zdecydowanie rolniczy, choć położenie pomiędzy przejściami granicznymi w Kostrzynie i Słubicach oraz Świecku, stwarza pewne możliwości rozwoju handlu i usług.
W miejscowości Owczary, na terenie gminy, znajduje się stacja terenowa Lubuskiego Klubu Przyrodników, w której zlokalizowane jest Muzeum Łąki. Do stacji przylega obszar chroniony Klubu.
Prace inwentaryzacyjne przeprowadzone na terenie gminy
Przeprowadzono wstępną inwentaryzację przyrodniczą całego terenu gminy (wyszukiwanie obiektów nadających się do objęcia konserwatorską ochroną przyrody
-> rezultaty tej inwentaryzacji (opis ogolny, katalog obiektów i mapa) tworzą odrębne opracowanie p.t. "Wstępna inwentaryzacja przyrodnicza Gminy Górzyca" i przekazane zostały gminie w roku 1993, dostępne są też w Bibliotece WWF i w Bibliotece Lubuskiego Klubu Przyrodników w Świebodzinie.
Przeprowadzono analizę położenia terenu gminy w stosunku do obszarów o prawdopodobnym szczególnym znaczeniu dla ochrony przyrody.
-> stwierdzono, że ponad połowa terenu gminy wchodzi w skład - uznanego wstępnie za taki obszar - rejonu ujścia Warty.
Na całym obszarze gminy przeprowadzono inwentaryzację miejsc ważnych dla zachowania różnorodności biologicznej. Zgodnie z metodyką przyjętą w projekcie, opierano się na kryterium geobotanicznym.
-> rezultaty tej inwentaryzacji (opis ogólny, katalog obiektów i mapa) tworzą odrębne opracowanie p.t. "Inwentaryzacja użytków przyrodniczych Gminy Górzyca", przekazane gminie w roku 1994, dostępne są też w Bibliotece Lubuskiego Klubu Przyrodników w Świebodzinie.
W roku 1994 opracowano koncepcję ochrony przyrody obszaru "Ujście Warty" obejmującego ponad połowę powierzchni gminy. Jego efektem była między innymi propozycja utworzenia parku krajobrazowego.
-> opracowanie dostępne jest Urzędzie Wojewódzkim w Gorzowie, a także w Bibliotece WWF i w Bibliotece Lubuskiego Klubu Przyrodników w Świebodzinie.
Na podstawie wyników wymienionych wyżej prac zaprojektowano sieć obiektów, które należy objąć konserwatorską ochroną przyrody, by zachować rożnorodność przyrody gminy, oraz wkład gminy do rożnorodności biologicznej regionu i kraju.
Walory przyrodnicze gminy
Walory o randze ponadregionalnej
- Rezerwat przyrody "Pamięcin" utworzony dla ochrony unikalnych zespołów roślinności stepowej z ostnicą Jana Stipa Joannis, ostnicą włosowatą Stipa capillata, pajęcznicą liliowatą Anthericum liliago, mikołajkiem polnym Eryngium campestre, dzwonkiem syberyjskim Campanula sibirica, leńcem górskim Thesium linophyllon i wieloma innymi. Rezerwat "Pamięcin" jest rezerwatem ścisłym.
- Obszar chroniony Lubuskiego Klubu Przyrodników Owczary utworzony dla ochrony kompleksu muraw kserotermicznych i lasów zboczowych na krawędzi doliny Odry koło miejscowości Owczary. Liczne stanowiska wielu roślin stepowych, między innymi ostnicy włosowatej Stipa capillata, pajęcznicy liliowatej Anthericum liliago, mikołajka polnego Eryngium campestre, dzwonka syberyjskiego Campanula sibirica i innych.
Walory o randze regionalnej
- Murawy kserotermiczne w rejonie Owczar, Lasek i Pamiźcina oraz miźdzy Górzycą a Żabicami. Kilkanaście fragmentów ze stanowiskami ostnic i wielu innych gatunków roślinności kserotermicznej.
- Lasy o charakterze łęgów w dolinie Odry.
WALORY GMINY GÓRZYCA NA TLE INNYCH GMIN REGIONU I PASA PRZYGRANICZNEGO.
W porównaniu z innymi gminami, w gminie Górzyca zaznacza się bardzo wyraźne skupienie wartości przyrodniczych i to o unikatwym charakterze. Znalazło to już wyraz w utworzeniu Rezerwatu Pamięcin i Obszaru Chronionego Owczary, a także w zaprojektowaniu Parku Krajobrazowego Ujście Warty - między innymi na terenie Gminy. Przyroda jest nieodłącznym składnikiem obrazu gminy, a walory przyrodnicze są podstawowym czynnikiem decydujacym o jej atrakcyjności turystycznej!
SPECYFIKA PRZYRODY GMINY
Do specyficznych elementów przyrody gminy Górzyca odróżniających ją od innych gmin pasa przygranicznego, należą przede wszystkim murawy kserotermiczne. Wystepujace tutaj ich płaty uważane sa za najlepiej zachowane w całej północnej Polsce!
Na specyfikę gminy rzutuje także fakt występowania na jej terenie struktur przyrodniczych związanych z doliną Odry - koryta rzeki, wąskiego międzywala, pozstałosci lasów łegowych.
Elementy te - przede wszytskim murawy kserotermiczne - jako składniki "image" gminy, zasługują na szczególnie troskliwą ochronę! Mogą być łatwo i z powodzeniem wykorzystane przy kreowaniu obrazu gminy w świadomości odwiedzających ją turystów.
Propozycje ochrony przyrody
Dla zachowania walorów przyrodniczych gminy uważamy za niezbędne:
Do realizacji przez Gminę
* pieczołowite wykonywanie wszystkich zadań wynikających z planów ochrony rezerwatu Pamięcin oraz współdziałanie w dziełaniach z zakresu czynnej ochrony muraw prowadzonych na terenie obszaru "Owczary",
* sukcesywne obejmowanie ochroną jako użytki ekologiczne wszystkich wartościowych przyrodniczo obiektów zgodnie z mapą i wcześniej przekazanymi materiałami inwentaryzacyjnymi,
* kierowanie się w gminnej polityce gospodarowania zasobami przyrody - zarówno w stosunku do obiektów chronionych, jak i w stosunku do całego terenu gminy - zasadami ochrony przyrody sformułowanymi poniżej,
* nakłonienie wszystkich zainteresowanych podmiotów do stosowania w praktyce zasad ochrony przyrody zestawionych niżej, dostepnymi środkami negocjacyjnymi, ekonomicznymi i administracyjnymi.
Do realizacji przez Wojewodę
* pilne opracowanie planów ochrony istniejącego rezerwatu.
Do realizacji przez Park Krajobrazowy
* współdziałanie przy obejmowaniu ochroną obiektów proponowanych do ochrony konserwatorskiej na swoim terenie,
* nakłonienie wszystkich podmiotów do zastosowania w praktyce zasad ochrony przyrody zestawionych niżej, dostępnymi środkami negocjacyjnymi, ekonomicznymi i administracyjnymi,
* organizacja aktywnej ochrony muraw kserotermicznych,
* pogłębienie rozpoznania stanu przyrody na obszarze Parku, formułowanie nowych propozycji konserwatorskiej ochrony przyrody (pomniki przyrody, użytki ekologiczne).
Do realizacji przez Nadleśnictwo
* pod żadnym pozorem nie zalesiać płatów z roślinnością ciepłolubną,
* kontynuację ekologizacji gospodarki leśnej,
* przeprowadzenie pełnego rozpoznanie warunków glebowo-siedliskowych oraz roślinności potencjalnej siedlisk leśnych, zestawienie lokalnej relacji między typami siedliskowymi lasu a potencjalnymi zespołami leśnymi,
* stopniowa przebudowa drzewostanów w kierunku ich unaturalnienia.
Podstawowe zasady ochrony przyrody,mające zastosowanie na terenie gminy
DRZEWA POMNIKOWE
- Zabezpieczyć przed zniszczeniem i uszkodzeniem.
- Oznakować.
- Sprawić, by drzewo - i jego znaczenie - było znane w miejscowości, w której rośnie, w przypadku drzew o randze regionalnej lub wyższej - także w innych miejscowosciach gminy.
WSZYSTKIE OBIEKTY CHRONIONE
- Strzec przed wykorzystaniem przestrzeni na inne cele.
- Strzec przed wypalaniem, zaśmiecaniem, masową penetracją ludzką.
- Oznakować.
ŁĄKI WCHODZĄCE W SKŁAD OBIEKTÓW CHRONIONYCH
- Kontynuować tradycyjny sposob użytkowania. Nie zamieniać na pola orne. Nie
- zalesiać. Kosić z tradycyjną częstotliwością i w tradycyjnych terminach.
- Nie nawozić.
- Nie podsiewać mieszanek traw ani innych roślin łąkowych.
DOLINA ODRY
- Odsunąć wały przeciwpowodziowe od koryta rzeki, tak by stworzyć możliwie szeroką strefę zalewową.
- Znieść nakaz i wprowadzić zakaz usuwania drzew i krzewów z międzywala.
- Zezwalać na powstawanie płycizn, namulisk i odsypów w nurcie rzeki.
- Pod żadnym pozorem nie likwidować starorzeczy ani nie odcinać ich połączeń z nurtem rzeki. Wybrane (ale nie wszystkie) starorzecza, które w przeszłosci zostały odcięte od rzeki, sztucznie połączyć z jej nurtem.
KRAJOBRAZ ROLNICZY
- Pod żadnym pozorem nie niszczyć istniejących miedz, krzewów i drzew śródpolnych, zarośli ani zadrzewień.
- Upowszechniać regułę stosowania nawozów sztucznych wyłacznie w przypadkach uzasadnionych potrzebami gleby.
- Upowszechniać regułę stosowania herbicydów najwyżej na 95% powierzchni każdego pola.
- Strzec przestrzegania zakazu wypalania resztek roślinności.
- W odległości mniejszej niz 100 m od brzegów wszytskich wód powierzchniowych (rowów, cieków, zbiorników wodnych) preferować zróżnicowaniem stawek podatku rolnego użytki zielone przed uprawami polnymi.
MURAWY KSEROTERMICZNE
- Pod żadnym pozorem nie zamieniać na pola orne, nie zalesiać.
- Aktywnie tępić robinię, nie dopuszczać do rozwoju zarośli np. tarniny na więcej niż 15% powierzchni.
- Wypasać ekstensywnie, najlepiej owcami, monitorując efekty.
ZADRZEWIENIA
- Zachować wszytskie istniejące zadrzewienia, usuwane z nich drzewa zastępować nowymi. Zezwolenia na wycinkę drzew nie związaną z inwestycjami i zmianą przeznaczenia terenu wydawać wyłącznie w formie warunkowej - pod warunkiem wprowadzenia nowych nasadzeń.
- Wprowadzać nie tylo zadrzewienia ale i zarośla krzewów, nawiązujace składem do spontanicznych zbiorowisk zaroślowych (tarnina, róże i głogi na siedliskch świeżych w krajobrazie rolniczym, leszczyna i trzmielina w kontakcie z zyznymi lasami, dereń świdwa i trzmielina na siedliskach wilgotnych).
- Wprowadzić zadrzewienia i zakrzewienia (zob. wyżej) wzdłuż wszystkich ciągów komunikacyjnych.
- Nie stosować gatunków obcych geograficznie i wykazujacych tendencję do dziczenia - dotyczy przede wszystkim robinii.
- Inne gatunki geograficznie obce stosować wyłacznie w osiedlach ludzkich.
- Kultywować specyfikę lokalną w doborze składów gatunkowych zadrzewień.
LASY
- Dążyć stopniowo do wprowadzenia zasad gospodarki leśnej jak w Leśnych Kompleksach Promocyjnych.
- Planując skład gatunkowy drzewostanów uwzględnić skład gatunkowy drzewostanu zbiorowiska roslinego stanowiącego potencjalną roslinność naturalną na odpowiednich siedliskach.
- Nie wprowadzać gatunków obcych geograficznie - dotyczy szczególnie czeremchy późnej, świdośliwy, robinii, dęba czerwonego i świerka. Aktywnie tępić robinię.
- Zachować pełną róznorodność rodzimie wystepujacych gatunków, szanując jednak ich naturalne związki siedliskowe i fitosocjologiczne.
- Dbać o obecność martwego drewna, w tym rozkładającej się grubizny, w lesie.
- Zrealizować w pełni zalecenia Instrukcji Urządzania Lasu dotyczące użytków ekologicznych.
- Maksymalnie ograniczyć zastosowanie rębni I i sztucznego odnowienia lasu.
- Maksymalnie ograniczyć stosowanie środków chemicznych w gospodarce leśnej i w ochronie lasu.
PARKI
- Dążyć do odtworzenia dawnej kompozycji parku.
- Ewentualnie wprowadzić nowe nasadzenia drzew, krzewów i roślin zielnych, stosownie do pierwotnych założeń kompozycyjnych.
- Nie usuwać starych, próchniejących ani martwych drzew.
- Nie leczyć próchniejących drzew, za wyjątkiem okazów o szczególnym znaczeniu kulturowym.
- Nie usuwać podszytów z całej powierzchni dawniej zaniedbanych parków: pozostawić przynajmniej 1/4 jego powierzchni jako "matecznik dzikości".