Ekoregion Ujście Warty, czasopismo regionalne      [LKP Home Page]
['Ekoregion Ujście Warty' - Home Page]
[Park Krajobrazowy i Narodowy Ujście Warty - Home Page]
[Spis treści tego nr (8)]
[Projekt Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego - czytaj] [ściągnij zip]

Andrzej Jermaczek

Programy rolnośrodowiskowe - szansa dla rolnictwa przyjaznego przyrodzie

Jak pisaliśmy w poprzednim numerze Ekoregionu (7/2002), już wkrótce obszar Ujścia Warty objęty zostanie programem rolnośrodowiskowym ukierunkowanym na aktywną ochronę siedlisk, szczególnie najcenniejszych z punktu widzenia ochrony przyrody łąk i pastwisk.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przygotowuje projekt Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego czyli zestaw pakietów działań, które będą prowadzone w ramach finansowanego przede wszystkim ze środków Unii Europejskiej Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach 2004 - 2006.
Priorytetem Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego jest ochrona środowiska i zachowanie walorów przyrodniczych obszarów wiejskich. Podstawę prawną stanowi Rozporządzenie Rady Europy (WE) 1257/1999 w sprawie wsparcia rozwoju wsi przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOIGR), (art. 22 - 24) oraz Rozporządzenie Komisji Europejskiej (KE) 445/2002 (art. 13 - 21). Działania, które będą podejmowane w programie to między innymi: promocja systemów produkcji rolniczej przyjaznej dla środowiska, zachowanie różnorodności biologicznej siedlisk półnaturalnych, w tym zasobów genetycznych w rolnictwie, zachowanie i odtwarzanie elementów krajobrazu rolniczego o znaczeniu ochronnym oraz kulturowym, podniesienie świadomości ekologicznej wśród społeczności wiejskiej.
Działania obejmujące przedsięwzięcia rolnośrodowiskowe będą dobrowolnie realizowane przez rolników w oparciu o 5-letni plan działalności rolnośrodowiskowej. Zalecenia zawarte w planie wykraczają poza tzw. zwykłą dobrą praktykę rolniczą obowiązującą w naszym kraju. Przedsięwzięcia rolnośrodowiskowe, na wsparcie których przeznaczone będą środki programów rolnośrodowiskowych obejmą:
Planem działalności rolnośrodowiskowej objęty będzie obszar całego gospodarstwa rolnego. W jego obrębie zostaną określone pakiety rolnośrodowiskowe i działki rolne, na których będą realizowane zadania określone w planie.
Krajowy Program Rolnośrodowiskowy, składa się z czterech podprogramów ukierunkowanych na wspieranie zachowania i ochrony różnych elementów środowiska.
Podprogram „Ochrona różnorodności biologicznej obszarów rolnych - będzie wdrażany na terenie tzw. Obszarów Przyrodniczo Wrażliwych, które obejmują obszary rolnicze o wybitnych walorach przyrodniczych. Wstępnie wydzielono na terenie kraju 4 takie obszary - Biebrzańsko-Narwiański, Ujście Warty, Doliny Baryczy i wschodnio-karpacki. Celem podejmowanych na tych obszarach działań będzie ochrona łąk i pastwisk zagrożonych degradacją w wyniku zaniechania użytkowania bądź ich intensyfikacji. Dla każdego z obszarów, także dla Ujścia Warty, dokonywany jest obecnie wybór pakietów odpowiednich do jego specyfiki przyrodniczej i potrzeb działań ochronnych. Drugi podprogram to „Ochrona środowiska przyrodniczego i krajobrazu. Jest on ukierunkowany na promocję rolnictwa zrównoważonego oraz rozwiązywanie problemów środowiskowych o zasięgu regionalnym, np.: przeciwdziałanie erozji i zanieczyszczeniu wód azotanami, ochronę i kształtowanie struktury krajobrazu poprzez wprowadzanie zadrzewień i stref buforowych itd., obejmie około 5% powierzchni użytków rolnych województw. Tytuł podprogramu trzeciego brzmi „Rolnictwo ekologiczne i jak sama nazwa wskazuje jego celem będzie promocja rolnictwa ekologicznego na terenie całego kraju. Schemat będzie wdrażany bez ograniczeń przestrzennych, jednak na terenie Obszarów Przyrodniczo Wrażliwych, rolników ekologicznych będą obowiązywały stosowane tam pakiety przyrodnicze. Podobnie podprogram czwarty „Ochrona zasobów genetycznych w rolnictwie to schemat ogólnokrajowy, którego celem jest ochrona zasobów genetycznych zgromadzonych w tradycyjnych odmianach roślin uprawnych i sadowniczych oraz rasach zwierząt gospodarskich.
Płatności za poszczególne pakiety zostały ustalone w formie zryczałtowanej, przy uwzględnieniu: utraconego dochodu rolnika z tytułu ekstensyfikacji bądź zaniechania intensyfikacji, dodatkowych kosztów wynikających z realizacji danego pakietu oraz potrzeby motywacji finansowej dla rolnika. Pomoc finansowa będzie wypłacana corocznie jako suma płatności za pakiety działań wdrażanych w gospodarstwie przeliczanych za 1 ha użytkowanego gruntu, 1 m bieżący np. zadrzewienia czy 1 sztukę utrzymywanej tradycyjnej rasy zwierzęcia. Szacuje się, że średnia stawka pomocy finansowej w programie wynosi około 500 PLN (125 EUR)/ha/rok.
Beneficjentami programu będą rolnicy prowadzący działalność rolniczą na powierzchni co najmniej 2 hektarów użytków rolnych, a w przypadku ekologicznego gospodarstwa rolnego - na powierzchni 1 ha.
Przedsięwzięcia rolnośrodowiskowe zostały zebrane w Krajowy katalog pakietów rolnośrodowiskowych. Katalog ten, składający się z 15 zasadniczych pakietów, będzie podstawą tworzenia programów regionalnych i lokalnych na terenie kraju. Poniżej zajmiemy się nieco szerzej tylko najistotniejszymi dla ochrony przyrody pakietami przyrodniczymi.
Pakiety przyrodnicze będą stosowane na trwałych użytkach zielonych i użytkach przyrodniczych, które odznaczają się wysokimi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. Wszystkie brane pod uwagę zbiorowiska roślinne mają kluczowe znaczenie dla europejskiej sieci NATURA 2000, tworzonej obecnie w Polsce. Cały obszar Ujścia Warty został zaproponowany do ochrony w ramach tego programu. W tej grupie pakietów będą brane pod uwagę półnaturalne zbiorowiska roślinne, które powstały w wyniku stosowania tradycyjnych form gospodarki łąkarskiej i pasterskiej.
W ostatnich latach, w Polsce, powierzchnia przyrodniczo cennych łąk i pastwisk stale się kurczy. Zaniechanie użytkowania jest główną przyczyną degradacji walorów przyrodniczych użytków zielonych. Szacuje się, że na obszarze Ujścia Warty w okresie ostatniego 20-lecia zarzucono użytkowanie ponad połowy powierzchni użytków zielonych.
Celem pakietów przyrodniczych jest: zachowanie lub odtworzenie walorów półnaturalnych łąk i pastwisk zagrożonych degradacją; zachowanie użytków przyrodniczych, które stanowią ostoje dla dziko żyjących roślin i zwierząt; kontynuacja tradycyjnych metod gospodarowania, które stanowią o dziedzictwie przyrodniczym i kulturowym regionu.
Wyróżniono pakiety działań ukierunkowane na wspieranie następujących typów środowisk: półnaturalne łąki jednokośne; półnaturalne łąki dwukośne; ekstensywne pastwiska; szuwary i ziołorośla; zadrzewienia śródpolne.
W stosunku do wszystkich wyróżnionych trwałych użytków zielonych będą miały zastosowanie następujące zalecenia:
· zachowanie właściwej techniki koszenia, tj. koszenie od środka łąki do zewnątrz.
Wysokość proponowanych stawek płatności za pakiety przyrodnicze zawiera poniższe zestawienie.
Pakiety - Warianty i opcje - PLN/ha
Łąki półnaturalne jednokośne:
   Łąki bagienne wykaszane sporadycznie 530
   Łąki bagienne wykaszane raz na rok 1000
   Łąki wilgotne trzęślicowe 430
   Łąki ciepłolubne 540
Łąki półnaturalne dwukośne:
Łąki nizinne tradycyjnie użytkowane 800
   Łąki nizinne z opóźnionym koszeniem 900
   Łąki górskie: 350-600 m n.p.m. 540
   Łąki górskie powyżej 600 m n.p.m. 700
Pastwiska ekstensywne:
   Pastwiska na murawach ciepłolubnych 620
   Pastwiska nizinne wypas tradycyjny 360
   Pastwiska nizinne wypas regulowany 620
   Pastwiska górskie: 350-600 m n.p.m. 700
   Pastwiska górskie: powyżej 600 m n.p.m. 980
Użytki przyrodnicze:
   Torfowiska 600
   Szuwary i ziołorośla 100
Zadrzewienia śródpolne:
   Renowacja zadrzewień śródpolnych 100/100mb
   Nowe zadrzewienia śródpolne 1-rzędowe 80/100mb
   Nowe zadrzewienia śródpolne 2-rzędowe 180/100mb

Interesujące dla rolników w obszarze Ujścia Warty mogą być także pakiety dotyczące kształtowania środowiska i krajobrazu. Pakiety środowiskowe obejmują listę różnych działań związanych z aktywną ochroną środowiska, krajobrazu i dziedzictwa kulturowego obszarów wiejskich, wykraczającą poza działania ujęte w pakietach systemowych i przyrodniczych. Niektóre pakiety wiążą się z kształtowaniem nowych elementów struktury krajobrazu (np. zadrzewienia śródpolne). Głównym celem pakietów środowiskowych jest ochrona i kształtowanie środowiska na obszarach rolnych oraz łagodzenie negatywnych skutków środowiskowych gospodarki rolnej.
Pakiety środowiskowe są dobrowolne. Wnioskodawca może zdecydować się na realizację co najwyżej 3 pakietów dobrowolnych. Pakiety środowiskowe obejmują następujące kategorie: renaturyzacja łąk; ochrona gleb i wód; tereny otwarte; tworzenie stref buforowych; zachowanie tradycyjnych sadów.
Obszaru Ujścia Warty szczególnie dotyczyć będzie pierwsza kategoria - renaturyzacja łąk. Zarówno w dolinie Warty, jak i Odry w wielu miejscach łąki i pastwiska zostały przekształcane w grunty orne bądź w łąki uprawne o uproszczonej strukturze gatunkowej traw i ziół. Pakiet „Renaturyzacja łąk obejmuje dwa warianty: przekształcenie łąk uprawnych na łąki półnaturalne oraz przekształcenie gruntów ornych w trwałe użytki zielone. Minimalna powierzchnia odpowiadająca wymogom stosowania obu wariantów wynosi 1 ha.
Proponowane wielkości płatności za pakiety środowiskowe na ha/rok zawiera poniższa tabela
Pakiety i ich warianty - PLN/ha
Renaturyzacja łąk:
    Przekształcenie łąk uprawnych na łąki półnaturalne 370
   Przekształcenie pola ornego w trwałe użytki zielone - z siewem traw 880
Ochrona gleb i wód:
   Wsiewki poplonowe 400
   Zielone pola - międzyplon ozimy 450
   Zielone pola - międzyplon ścierniskowy (mulcz) 450
   Zielony ugór - na gruntach uprawianych 990
   Zielony ugór - na gruntach zaniedbanych 330
   Ochrona gruntów narażonych na erozję 1050
Tereny otwarte:
   Przywrócenie terenów otwartych 400
   Utrzymanie terenów otwartych 230
Tworzenie stref buforowych:
   Strefy buforowe i miedze śródpolne - 2m (100mb) 12
   Strefy buforowe i miedze śródpolne - 5m (100mb) 52
Sady tradycyjne 800

Przedstawione powyżej działania i kwoty są oczywiście jedynie propozycjami, być może ostatecznie będą się one w sposób istotny różnić od tu przedstawionych.
Na koniec kilka przykładów działań dotyczących kształtowania różnych siedlisk występujących na obszarze Ujścia Warty. Stosunkowo znaczne powierzchnie zajmują tu np. objęte programem rolnośrodowiskowym łąki bagienne. Zaliczono do nich między innymi, mające niską wartość paszową, ale wysoką rangę ze względu na specyficzny typ ekosystemu i rzadką florę, turzycowiska. Zbiorowiska te tworzą ważne miejsca gniazdowania i żerowania ptaków oraz w znaczący sposób przyczyniają się do wzrostu retencji wodnej. Ich tradycyjne użytkowanie polega głównie na koszeniu raz w roku lub rzadziej, niekiedy połączone z ekstensywnym wypasem. Łąki bagienne zagrożone są porzuceniem i w konsekwencji przekształcaniem w zbiorowiska leśne. Warunki uzyskania wsparcia obejmują między innymi: rezygnację ze stosowania praktyk takich jak: przyorywanie, wałowanie, budowa nowych systemów melioracyjnych, stosowanie środków ochrony roślin i dosiewanie nasion w celu zachowania cech siedliska i runi, wypas dopuszczalny jest przy obsadzie stada do 0,5 DJP/ha (nie powoduje niszczenia powierzchni użytku i nie zagraża miejscom lęgowym ptaków). Warunki dodatkowe, istotne dla ochrony niektórych gatunków ptaków to między innymi: zachowanie właściwej techniki koszenia, np. koszenie od środka do zewnątrz, dając szansę ucieczki wysiadującym ptakom, ich pisklętom czy ssakom; kontynuacja bądź przywrócenie koszenia nie wcześniej niż od 10 lipca; usunięcie skoszonej fitomasy.
Nie mniejszy obszar zajmują w regionie ekstensywne pastwiska. Proponowane tu działania polegają na stosowaniu niskonakładowego wypasu jako głównego sposobu użytkowania gruntów. Do najbogatszych pod względem florystycznym i faunistycznym zbiorowisk pastwiskowych należą murawy kserotermiczne. W regionie Ujście Warty występują w rejonie Pamięcina, Owczar, Górzycy, Żabic, a także Kamienia Małego i Dąbroszyna. Ekstensywnie użytkowane pastwiska na użytkach świeżych i wilgotnych spotkać można w całej dolinie Warty, a sporadycznie także Odry.
Warunki uzyskania dotacji na pastwiskach z roślinnością ciepłolubną, to między innymi rezygnacja ze stosowania praktyk takich jak: przyorywanie, wałowanie, budowa nowych systemów melioracyjnych i dosiewanie nasion w celu zachowania cech siedliska i runi; rezygnacja z nawożenia, prowadzenie wypasu wolnego ze stałym nadzorem lub kwaterowego najlepiej owiec, kóz i krów przy obsadzie od 0,4 do 0,5 DJP/ha. Pod koniec sezonu wypasowego średnia wysokość runi powinna wynosić średnio 5,0 cm.
Na pastwiskach w dolinach rzek obowiązuje między innymi: rezygnacja ze stosowania praktyk, takich jak: przyorywanie, wałowanie, budowa nowych systemów melioracyjnych i dosiewanie nasion, w celu zachowania cech siedliska i runi; wypas obejmie bydło, konie lub owce; sezon pastwiskowy od 20 maja do 15 października. Wymogi szczegółowe to: wypas kwaterowy rotacyjny lub wypas wolny zwierząt przy obsadzie do 1,0 DJP/ha; ograniczenie nawożenia azotem ze wszystkich źródeł w ilości do 60 kg/ha/rok w dawkach podzielonych. W przypadku wypasu kwaterowego proponuje się od kwietnia do 10 czerwca wypas kwaterowy ograniczony do 20% powierzchni pastwiska lub wypas wolny - 0,3 DJP/ha, poza głównym regionem lęgowym ptaków. Od 10 czerwca do 1 lipca wypas kwaterowy na pozostałym terenie z obsadą 0,6 DJP/ha, a od 1 lipca - 1,0 DJP/ha.


ZWYKŁA DOBRA PRAKTYKA ROLNICZA - MINIMUM ROLNOŚRODOWISKOWE

Lista nakazów i zakazów dotycząca zwykłej dobrej praktyki rolniczej, która jest warunkiem uzyskania płatności rolnośrodowiskowej. Lista ta została opracowana na podstawie przepisów prawnych, mających zastosowanie w gospodarstwie rolnym, jest więc tylko listą kontrolną przestrzegania przez rolnika obowiązującego prawa.

1. Rolnicze wykorzystanie ścieków na terenie gospodarstwa.
Rolnicze wykorzystanie ścieków może się odbywać po uzyskaniu odpowiedniego pozwolenia wodno-prawnego i zgodnie z warunkami określonymi w tym pozwoleniu.
Ścieki przeznaczone do rolniczego wykorzystania powinny odpowiadać wymaganiom określonym w Zarządzeniu Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych w sprawie rolniczego wykorzystania ścieków z dnia 7 lipca 1986r.
W gospodarstwach wykorzystujących ścieki należy sporządzić plan nawożenia, w którym uwzględnia się ilość składników pokarmowych zawartych w dawkach ścieków przeznaczonych do rolniczego wykorzystania.
Na gruntach wykorzystywanych do upraw roślin, przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi i zwierzęta obowiązuje zakaz stosowania ścieków.
2. Rolnicze wykorzystania komunalnych osadów ściekowych.
Rolnicze wykorzystanie komunalnych osadów ściekowych w uprawach polowych może odbywać się tylko zgodnie z warunkami określonymi w Rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w sprawie warunków, jakie muszą być spełnione przy wykorzystaniu osadów ściekowych na cele nieprzemysłowe z dnia 11 sierpnia 1999 r.
Rolnik jest obowiązany do posiadania wyników analizy zarówno osadu ściekowego, jak i gleby przed zastosowaniem osadu ściekowego oraz informacji o dawkach tego osadu, które można stosować na poszczególnych gruntach. Dokumenty te, oprócz analizy gleby, otrzymuje od wytwórcy osadów ściekowych.
W gospodarstwach wykorzystujących osady ściekowe należy sporządzić plan nawożenia, w którym uwzględnia się ilość składników pokarmowych zawartą w dawkach osadów ściekowych przeznaczonych do rolniczego wykorzystania oraz analizę gleby.
Obowiązuje zakaz stosowania osadów ściekowych na gruntach wykorzystywanych na pastwiska i łąki, na gruntach rolnych o spadku przekraczającym 10%, na gruntach o dużej przepuszczalności, na gruntach wykorzystywanych do upraw pod osłonami, na gruntach, na których rosną rośliny sadownicze i warzywa, z wyjątkiem drzew owocowych.

3. Prawidłowe gromadzenie i odprowadzanie ścieków bytowych wytworzonych na terenie gospodarstwa.
Obowiązek prawidłowego gromadzenia i odprowadzania ścieków bytowych wytworzonych na terenie gospodarstwa polega na:
· odprowadzaniu ścieków do zewnętrznej sieci kanalizacyjnej, lub
· gromadzeniu ścieków w dołach ustępowych lub szambach, lub
· unieszkodliwianiu ścieków w przydomowej oczyszczalni ścieków.
4. Nawozy naturalne.
Dawka nawozu naturalnego, zastosowanego w ciągu roku, nie może zawierać więcej niż 170 kg azotu (N) w czystym składniku na 1ha użytków rolnych.
Zabrania się stosowania nawozów na glebach zalanych wodą, pokrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości 30 cm.
Zabrania się stosowania nawozów naturalnych w postaci płynnej na glebach położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10% i pozbawionych okrywy roślinnej oraz podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi.
Nawozy naturalne stosowane na gruntach ornych powinny być przykryte lub wymieszane z glebą nie później niż następnego dnia po wywiezieniu.
W okresie 5 lat trwania programu rolnośrodowiskowego i od momentu pierwszej wypłaty w ramach ONW, w gospodarstwach utrzymujących więcej niż 2 DJP, nawozy naturalne w postaci stałej powinny być w przechowywane w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnych płytach, natomiast nawozy w postaci płynnej w szczelnych zbiornikach o pojemności umożliwiającej gromadzenie co najmniej 6 miesięcznej produkcji tego nawozu.
5. Nawozy i ich stosowanie.
Wolno stosować tylko nawozy dopuszczone do obrotu na podstawie przepisów o nawozach i nawożeniu oraz przepisów o rolnictwie ekologicznym.
6. Środki ochrony roślin i ich stosowanie.
Wolno stosować tylko środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu przepisami o ochronie roślin uprawnych lub o rolnictwie ekologicznym (wykaz jest ogłoszony w Dzienniku Urzędowym Rzeczpospolitej Polskiej "Monitor Polski"). Zabiegi chemicznej ochrony roślin powinny być wykonywane atestowanymi opryskiwaczami, przez osoby posiadające aktualne zaświadczenie o przeszkoleniu w tym zakresie lub sprzętem ręcznym.
7. Utrzymywanie czystości i porządku.
Rolnicy zobowiązani są do utrzymania czystości i porządku na terenie gospodarstwa oraz do posiadania urządzenia do gromadzenia odpadów bytowych wytworzonych na terenie gospodarstwa.
8. Wypalanie roślinności.
Obowiązuje zakaz wypalania roślinności na łąkach, pastwiskach, nieużytkach, pasach przydrożnych, szlakach kolejowych lub w strefie oczeretów i trzcin. Zakaz dotyczy również miedz, rowów, zeschłych traw oraz ściernisk i słomy.