Fauna Drawieńskiego Parku Narodowego - synteza wniosków z planu ochrony
Plan ochrony fauny Drawieńskiego Parku Narodowego był wykonywany przez Lubuski Klub Przyrodników w latach 1998-1999
Wstęp
Nadrzędnym celem powołania i funkcjonowania parku narodowego jest poznanie i zachowanie całości systemów przyrodniczych danego terenu oraz odtwarzanie zniekształconych i zanikłych ogniw rodzimej przyrody. Park narodowy jest obszarem wyłączonym spod nomalnych reguł gospodarowania i poddanym regułom zakładającym nadrzędność celów ochrony przyrody nad wszystkimi innymi. W związku z powyższym wszelka prowadzona na terenie parku działalność podporządkowana jest ochronie przyrody.
Powyższe założenia stanowią fundament naszych wniosków dotyczących ochrony fauny Drawieńskiego Parku Narodowego. Zostały one sformułowane w oparciu o inwentaryzację fauny kręgowców i wybranych grup bezkręgowców, waloryzację faunistyczną i kompleksową analizę przestrzenną terenu Parku.
Drawieński Park Narodowy jako ostoja cennej fauny
Obszar Drawieńskiego Parku Narodowego cechują niebanalne walory faunistyczne wyróżniające go nie tylko w skali regionu, ale i kraju, a nawet Europy Środkowej.
Jednym z najcenniejszych elementów przyrody Parku jest ichtiofauna. W ciekach występuje obecnie co najmniej 33 gatunki ryb i kragłoustych z 11 rodzin. Ciekiem najbogatszym w gatunki jest Płociczna - 28 gatunków, przed Drawą - 27, Cieszynką - 19, Korytnicą - 17 i Runicą - 16 gatunkow. Ichtiofaunę cieków cechuje wyjątkowa różnorodność oraz udział ryb litofilnych i karpiowatych reofilnych. Nie została ona dotknięta przez procesy degradacyjne w tak dużym stopniu, jak w innych polskich rzekach. Obok gatunków skrajnie zagrożonych, ginących - minoga rzecznego i strumieniowego, łososia, troci wędrownej i certy, zachowały się tu jeszcze liczne i stosunkowo stabilne populacje gatunków rzadkich w skali kraju - pstrąga potokowego, lipienia, strzebli potokowej i głowacza białopłetwego.
Jeziora Parku zasiedla obecnie stale lub czasowo 28 gatunków ryb z 9 rodzin. W przypadku niektórych jezior możliwe jest w przyszłości odnalezienie kilku gatunków dodatkowych, umykających często uwadze badaczy z powodu rozmiarów czy trybu życia. Najbogatszym w gatunki okazało się J. Ostrowieckie, jego ichtiofauna liczy 24 taksony. Spośród zamieszkujących jeziora gatunków zagrożonych i najbardziej interesujących wymienić można troć jeziorową, sielawę i sieję. [Lista gatunków ryb]
Herpetofauna Parku liczy 20 gatunkow - 13 gatunków płazów i 7 gatunków gadów. Do najrzadszych płazów należą rzekotka drzewna, kumak nizinny i ropucha paskówka. Sposród innych wymienić należy ropuchę zieloną, traszkę grzebieniastą i grzebiuszkę ziemną. Sposród gadów na uwagę zasługuje występowanie żółwia błotnego, żmiji zygzakowatej i gniewosza plamistego. Populacje większości gatunków płazów i gadów są stabilne i znajdują na terenie Parku doskonałe warunki rozrodu i bytowania. [Lista płazów i gadów]
Obszar Parku jest ważną ostoją awifauny. Na jego terenie w najbliższym sąsiedztwie w okresie badań stwierdzono 130 gatunków ptaków lęgowych lub prawdopodobnie lęgowych oraz 24 gatunki nielęgowe. Łącznie daje to 154 gatunki. W stosunku do awifauny Polski na terenie Parku stwierdzono lęgi około 55% gatunków. Biorąc pod uwagę stosunkowo niewielkie zróżnicowanie krajobrazu jest to liczba dość znaczna.
Do najcenniejszych należą gatunki zaliczone do kategorii E (zagrożone wymarciem), V (narażone) i R (rzadkie) wg IUCN, gatunki objęte ochroną strefową oraz inne gatunki silnie zagrożone, wymierające lub faunistycznie interesujące. Zaliczono tu 10 gatunków: bociana czarnego, tracza nurogęsia, kanię czarną, kanię rudą, bielika, orlika krzykliwego, rybołowa, jarząbka, puchacza i włochatkę. Inne gatunki rzadkie lub zagrożone w skali regionalnej, o wyspowym charakterze występowania, powiązane z zanikającymi typami ekosystemów to między innymi: kormoran, gągoł, trzmielojad, krogulec, kobuz, derkacz, żuraw, kszyk, samotnik, siniak, zimorodek, krętogłów, dzięcioł zielony, dzięcioł średni, pliszka górska, strumieniówka, zniczek, srokosz, czyż, krzyżodziób świerkowy i inne. [Lista ptaków]
Fauna ssaków Parku liczy ponad 40 gatunków. Spośród drobnych ssaków gatunkiem interesującym, figurującym w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt jest rzęsorek mniejszy. Na uwagę zasługuje liczne występowanie nietoperzy, reprezentowanych w Parku przez 8 gatunków, a także liczne populacje bobra i wydry. Dwa ostatnie gatunki uznać należy za charakterystyczne i reprezentatywne dla fauny Parku. [Lista ssaków]
Fauna bezkręgowców przebadana została w stopniu niepełnym. Stosunkowo szczegółowe i zaktualizowane po wojnie materiały istnieją na temat wybranych grup owadów, mięczaków i pijawek, jednak wiele ważnych i obfitujacych w gatunki grup pozostaje nadal nie rozpoznanych. Około 1000 opisanych dotychczas z terenu Parku gatunków zwierząt stanowi prawdopodobnie mniej niż 1/10 wszystkich tu występujacych.
Jedną z lepiej poznanych grup owadów są chruściki. Z terenu Parku opisano 65 gatunkow. Jeden ze stwierdzonych podgatunków Hydropsyche contubernalis borealis okazał się nowy dla Polski, natomiast trzy gatunki Crunoecia irrorata, Ceraclea annulicornis i Ceraclea dissimilis stwierdzono po raz pierwszy na Pojezierzu Pomorskim. 13 innych gatunków uznano za rzadkie lub zagrożone. Najcenniejsze zespoły chruścików zasiedlają żródliska, rzeki oraz jeziora dystroficzne i oligotroficzne. [Lista]
Drugą, stosunkowo dobrze przebadaną grupą owadów są ważki. Dotychczas na terenie parku stwierdzono ich 47 gatunków. Za gatunki cenne lub bardzo cenne uznano Nehalennia speciosa, Aeshna subarctica elisabethae, Sympecma paedisca, Sympetrum fonscolombei i Leucorrhinia albifrons. Najcenniejsze taksony związane są przede wszystkim z torfowiskami i jeziorami o niskiej trofii. [Lista]
Wstępne dane dotyczące kózkowatych, a także analiza możliwości potencjalnego występowania nie stwierdzonych jeszcze gatunków pozwalają stwierdzić, że teren Parku jest bardzo atrakcyjny dla tej grupy owadów. Związane jest to z bogatą bazą środowisk i występującymi w nich roślinami pokarmowymi, zarówno larw jak i owadów dorosłych. Dotychczas na terenie parku znaleziono 49 gatunków kózkowatych, w tym kilku rzadkich jednak wydaje się, że istnieje możliwość znalezienia conajmniej kilkunastu dalszych. Zwraca uwagę fakt występowania 8 gatunkow cieplolubnych (subpontyjskich i mediterranejskich). Bardzo interesujące jest stwierdzenie Phymatodes glabratus - rzadkiego monofaga jałowca. [Lista]
Fauna motyli dziennych jest stosunkowo dobrze rozpoznana w skali kraju. Stwierdzone na terenie parku i jego bezpośredniego otoczenia 54 gatunki motyli dziennych nie wyróżniają tego terenu na tle Polski. Biorąc jednak pod uwagę położenie geograficzne, wysoki stopień zalesienia Parku i niewielką liczbę miejsc o dużym nasłonecznieniu, z bujną roślinnością zielną, liczba ta zasługuje na podkreślenie. Stwierdzone na terenie Parku stanowiska dostojki laodyce Argyronome laodice i kosternika palemona Carterocephalus palemon leżą na granicy ich zasiegu w Polsce, a czerwończyk nieparek Lycaena dispar jest gatunkiem zagrożonym w skali Europy. W miejscach kserotermicznych na uwagę zasługuje modraszek korydon Polyomnatus coridon. [Lista]
O istotnym znaczeniu Parku dla zachowania i ochrony ginących elementów fauny decyduje jednak nie tylko występowanie pojedynczych, ginących lub zagrożonych gatunków bądź ich grup lecz charakter fauny jako całości. Cechuje ją wysoki, znacznie przewyższający przeciętną stopień naturalności, wyrażający się między innymi niewielkim zróżnicowaniem i nikłą liczebnością gatunków ubikwistycznych, kosmopolitycznych i synantropijnych. Elementem charakterystycznym dla fauny Parku jest występowanie i wysoka liczebność szeregu gatunków puszczańskich, charakterystycznych dla rozległych, zwartych kompleksów leśnych, a także dla naturalnego, młodoglacjalnego krajobrazu Pomorza. Istotne i godne podkreślenia są także tendencje dynamiczne przyrody Parku w kierunku spontanicznej renaturyzacji, obserwowane także w odniesieniu do fauny. Ich wykorzystanie i przyspieszenie powinno byc zasadniczym celem dzialalności administracji w okresie funkcjonowania niniejszego operatu.
Najważniejsze zagrożenia
Podstawowym zagrożeniem dla fauny ekosystemów leśnych, ale także pośrednio dla ekosystemow wodnych, jest prowadzona w sposób szablonowy gospodarka leśna, nie uwzględniająca potrzeb ochrony przyrody i nowoczesnych trendów w tej dziedzinie, od kilku lat stosowanych powszechnie nawet w lasach gospodarczych.
Gospodarka zrębowa w najcenniejszych starodrzewach bukowych prowadzona dotychczas w oparciu o zasady zaczerpnięte z lasów gospodarczych, powszechnie wykonywane intensywne trzebieże późne i cięcia obsiewne, eliminacja martwego, stojącego i leżącego drewna, drzew dziuplastych, wykrotów i złomów, prowadzi do ubożenia środowisk, utraty puszczańskiego charakteru kompleksów oraz ograniczania liczebności bądź eliminacji szeregu ginących grup i rzadkich gatunków zwierząt.
Prace leśne prowadzone przez cały rok, w tym także prace zrębowe i trzebieże prowadzone późną wiosną, wprowadzają element niepokoju w okresie rozrodu wielu wrażliwych na niepokojenie gatunków. Podobnie udostępnianie kompleksow leśnych poprzez remonty i rozbudowę sieci drog i mostów, istotne z punktu widzenia ochrony przeciwpożarowej i sprawności zarządzania, jest elementem zdecydowanie niekorzystnym z punktu widzenia ochrony fauny.
Fauna wód Parku nie jest narażona na tyle zagrożeń, na ile poddane są zespoły zwierząt innych wód, jednak, mimo ochrony, pozostaje szereg zagrożeń, w większości antropogenicznych, z których najistotniejsze wymieniamy poniżej.
Najwazniejszym jest zagrożenie stanu czystości wód. Dotyczy to większości cieków, między innymi górnego odcinka Płocicznej, niosącej duży ładunek substancji biogennych ze zlewni, przyspieszających procesy eutrofizacji jezior Sitno i Płociczno, a także Jez. Ostrowieckiego. Podobnie niekorzystny wpływ na jez. Jamno ma dopływający do niego ciek z pobliskich łąk. Jakość wody górnej Płocicznej jest zagrożeniem dla populacji szeregu gatunkow ryb występujacych w rzece, a także wpływa niekorzystnie na stan populacji sielawy i siei w Jez. Ostrowieckim. Pozaklasowe wody prowadzi Korytnica, o czym decyduje przekroczona zawartość chlorofilu "a". Wody Słopicy skażone są bakteriologicznie, głównie przez nieszczelny osadnik gorzelni w Niemieńsku. Niekorzystny wpływ na jakość wód Drawy mają miasta, szczegolnie Drawno oraz użytki rolne położone w jej zlewni, powyżej Parku.. Niektóre nieprzepływowe jeziora np. Pustelnik, Piaseczno Małe, odczuwają skutki poprzedniej nieprzemyślanej gospodarki leśnej - zrębów zupełnych wykonywanych w zlewni bezpośredniej akwenów. Zręby prowadzone w bezpośrednim sąsiedztwie zbiorników wodnych mogą być także szkodliwe dla fauny bezkręgowców. Po pierwsze poprzez mechaniczne uszkodzenie dna - dotyczy to źródlisk i strumieni, po drugie ubytek nadbrzeżnych drzew zmienia stosunki troficzne w wyniku których ubywa rozdrabniaczy a przybywa innych grup troficznych..
Istotnym zagrożeniem dla fauny jest kłusownictwo. Szczególnie zagrożone są nim ryby łososiowate - łosoś, troć wędrowna, troć jeziorowa, pstrąg potokowy - w okresie tarła. Presja kłusownicza dotyczy także dużych ssaków. Potencjalnym zagrożeniem jest także nadmierna presja wędkarska i łowiecka.
Najistotniejszą barierą i zagrożeniem dla populacji ryb wędrownych jest zapora elektrowni wodnej Kamienna. Zapora całkowicie blokuje, drogę ryb wędrownych w górę rzeki, mimo istnienia przy niej przepławki. Drugim niebezpieczeństwem jest możliwość zrzucenia dużej ilości materiału dennego ze zbiornika, co miało miejsce już wcześniej i na kilka lat zdyskwalifikowało odcinek rzeki poniżej elektrowni jako tarlisko łososia.
Potencjalnym istotnym zagrożeniem jest rozwój ruchu turystycznego i możliwość coraz większej penetracji całego terenu parku przez ludzi.
Priorytety ochrony
Zasadniczym narzędziem ochrony najcenniejszych elementów fauny jest ochrona bierna i odpowiednie kształtowanie biotopów.
Najważniejszym działaniem z zakresu ochrony fauny leśnej powinno być utrzymanie i rozwój puszczańskiego charakteru obszaru, poprzez zwiększanie areału starodrzewim, w tym utrzymanie i rozwoj jak największego areału leśnych powierzchni niezmienialnych. Potrzeba ta powinna mieć priorytet przed przebudową drzewostanów w kierunku większej zgodności z potencjalnymi możliwościami siedliska.
Przebudowa natomiast powinna się odbywać w sposób nie zakłócający funkcjonowania ekosystemów - pozyskanie grubizny z głównego drzewostanu w poszczególnych wydzieleniach nie powinno przekraczać 20 - 30% w ciagu 20 lat. Nawet w przypadku radykalnej niezgodności drzewostanu głównego z siedliskiem należy tak zaplanować przebudowę, aby w efekcie końcowym conajmniej 20 - 30% drzew (również sosny) pozostało do naturalnej śmierci. Wymaga to zrozumienia i ustawicznego wdrażania podstawowej zasady, że przedmiotem ochrony w Parku nie jest dobro drzewostanów lecz całych ekosystemów.
Priorytetem ochrony ekosystemów wodnych powinno być zachowanie naturalnego charakteru i czystości wód. W tym celu należy podjąć radykalne kroki zmierzające do zatrzymania procesów eutrofizacji zarówno w skali zlewni bezpośrednich na terenie Parku (wyłączenie z użytkowania rębnego wszystkich drzewostanow w bezpośrednim sąsiedztwie zbiorników) jak i aktywnie inicjować działania zmierzające do zmniejszenia dopływu biogenów w skali całych zlewni Drawy (powyżej Parku) i Płocicznej.
Ogólna dostępność obszaru Parku oraz jego penetracja przez ludzi powinna zostać utrzymana na dotychczasowym poziomie. Wzrastający ruch turystyczny należy odpowiednio kanalizować zarówno w sensie przestrzennym jak i czasowy. Maksymalnie ograniczyć należy dostęp do obszarów uznanych za ostoje cennej fauny, szczególnie miejsc występowania gatunków o wysokiej antropofobii.
Szczegółowe zalecenia ochronne
Aby utrzymać aktualny stan fauny, a w perspektywie zwiększyć walory faunistyczne Parku, należy przyjąć szereg ograniczeń i zaniechań oraz podjąć szereg działań z zakresu ochrony aktywnej. Poniżej podajemy najważniejsze z nich.
W ciągu najbliższego 20-lecia, w okresie obowiązywania planu, należy bezwzględnie utrzymać, a w perspektywie powiększyć areał starodrzewi. Wiele gatunków zwierząt uważanych za cenne i decydujące o charakterze Parku to gatunki bezpośrednio lub pośrednio związane z dojrzałymi drzewostanami. Również występowanie wielu gatunków mniej wartościowych, ale decydujących o różnorodności biocenoz uwarunkowane jest bogactwem i zróżnicowaniem tych własnie środowisk. Liczne stwierdzone na terenie parku gatunki zalicza się do tzw. gatunków puszczańskich (reliktowych) zdefiniowanych jako te, które wymagają dla swego rozwoju obecności grubych, starych drzew i swoistego mikroklimatu tworzonego przez naturalne, dojrzałe zbiorowiska roślinne. Z punktu widzenia tej grupy konieczne jest protegowanie jak największych i licznych płatów starodrzewi, zaś najodpowiedniejszym sposobem ich ochrony jest bezwzględna ochrona ścisła. Dlatego na okres obowiązywania niniejszego operatu należy maksymalnie ograniczyć pozyskanie drewna z dojrzałych drzewostanów. Ochroną ścisłą w formie powierzchni niezmienialnych, należy objąć kompleksy leśne obejmujące następujące oddzialy i wydzielenia:
2bfik, 3b, 4bdfi, 6df, 7a, 10kl, 11bfgh, 12chm, 17hijd, 18ajklw, 21flk, 31hkl, 24adfjm, 33di, 38b, 39g, 42a, 44f, 47k, 49d, 50acd, 51ijh, 55bc, 59bcd, 66 cały, 67 cały, 68 cały, 71 cały, 72 cały, 74h, 75acdf, 76bcd, 77 cały, 78ag, 82adghjl, 84a, 89b, 96a, 98b, 104d, 105df, 106h, 107f, 122dg, 123abdk, 124bdf, 127lmn, 128fgij,129d, 130cdfk, 131dg, 132cgi, 133c, 134cdfgi, 135g, 136bcdgh, 141bdfgi, 158abcdghm, 185jo, 191f, 192abc, 204 cały, 205 cały, 207c, 208cfhi, 209b, 210cd, 211abdf, 212abc, 213af, 214 cały, 215 cały, 216 cały, 217 cały, 218 cały, 219d, 220d, 221bh, 222a, 227i, 228fj, 229ab, 231ab, 232jklm, 233cały, 234 cały, 235fg, 236f, 237b, 243 cały, 244 cały, 245 cały, 246 cały, 247 cały, 248 cały, 249 cały. 250 cały, 251dfg, 256abd, 257adgj, 258df, 259 cały, 260 caly, 261 cały, 262 caly, 268ig, 269chi, 270c, 271ac, 272a, 273abcdfh, 278a, 280bc, 283abcd, 284 cały, 285 cały, 286 cały, 288hi, 291bc, 293a, 294ig, 295if, 296g, 297bcdf, 298b, 299ab, 300ac, 301abcd, 305abcd, 306af, 307fk, 309dfs, 309fh, 316b, 317f, 318ip, 319jkl, 320 caly, 321ad, 322d, 323c, 324a, 327 cały, 328 cały, 329 caly, 330 caly, 331 cały, 332 cały, 333fh, 334bi, 335 cały, 336gh, 337hj, 343ij, 338 caly, 339 cały, 340 cały, 342 abc, 345 cały, 346 caly, 347 caly, 350a, 351cj, 353abcghjkl, 354cdgf, 355bcdfgj, 359i, 360 cały, 361 cały, 362 cały, 363 cały, 365a, 366 caly, 368c, 369b, 370d, 371ad, 372bdi, 374c, 375abf, 376abf, 377cdfhj, 378bdgh, 379dg, 382dfg, 383 cały, 383ail, 386ck, 392lo, 393s, 395bc, 396abcgj, 400b, 401c, 402dh, 403a
W obrębie w/w wydzieleń należy wprowadzić zakaz wszelkich prac zrębowych i trzebieży późnych, a także usuwania wykrotow, złomów i posuszu.
Nie należy wykonywać jakichkolwiek cięć rębnych w odległości bliższej niż 100 m od cieków, brzegów wszystkich jezior, bagien, torfowisk i źródeł, powierzchnie te traktując również jako strefy ochrony ścisłej.
W drzewostanach wymagających przebudowy należy dążyć do wytworzenia lasów stanowiących zróżnicowaną wielowarstwową mozaikę, poprzez maksymalne różnicowanie wieku i składu drzewostanów, jednak bez drastycznych działań o charakterze wielkopowierzchniowych zrębów zupełnych. Wiele gatunków zwierząt bezkręgowych to tzw. ksylobionty. Dla funkcjonowania ich populacji konieczne jest więc zapewnienie nie tylko różnorodności gatunkowej roślin żywicielskich, ale także ich zróżnicowania rodzajowego (pnie, pniaki, korzenie, konary, gałęzie, itd.), różnego stopnia rozkładu (począwszy od materiału obumierającego do butwiejącego), a nawet zróżnicowanego sposobu rozmieszczenia przestrzennego (drzewa stojące, leżące, "zawieszone", złomy, ich tylce, wyrwane karpy po wywrotach itd.). W tym celu tam gdzie to tylko możliwe należy preferować gospodarkę przerębową, a w przypadku stosowania rębni złożonych należy pozostawiać naturalne naloty, nawet jeśli nie rokują dobrych efektów gospodarczych, pozostawiając również co najmniej 20-30 % drzew drzewostanu głównego, najlepiej w zwartych kępach, do naturalnej śmierci. Nie należy usuwać starodrzewu z powierzchni międzygniazdowej po wykonaniu gniazd rębni 1d. Po wszelkich pracach zrębowych należy pozostawiać martwe drewno, szczególnie gatunków występujących sporadycznie i nielicznie.
W pracach zadrzewieniowych, przy przebudowie drzewostanów należy w szerszym aspekcie uwzględniać preferencję drzew i krzewów mało atrakcyjnych gospodarczo, lecz nierzadko kluczowych dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemów, w tym stanowiących bazę troficzną wielu gatunków, zwłaszcza monofagów i "wąskich" oligofagów, np. lip, wierzb, wiązów, osiki, jałowca, kruszyny, trzmieliny, czeremchy, róż itp.
W celu zrównoważenia braku miejsc na gniazda oraz schronień dla ptakow, nietoperzy i licznych bezkręgowców, szczególnie w większych kompleksach drzewostanów w młodszych klasach wieku, wskazane są działania z zakresu czynnej ochrony rekompensujące w/w braki. Należy przyjąć za zasadę rozwieszenie typowych skrzynek lęgowych Sokołowskiego typu A w ilości 1/ha lasu we wszystkich drzewostanach w wieku 40 - 80 lat. Wymaga to rozwieszenia około 4000 - 5000 skrzynek. Na bieżąco należy uzupełniać braki. Ponadto należy rozwiesić 300 - 500 skrzynek typu B oraz 300 - 500 różnego typu skrzynek dla nietoperzy preferując skraje większych polan, ale także starsze drzewostany z udziałem świerka (możliwość gniazdowania włochatki). Na wyspach jez. Ostrowieckiego i Piaseczno Wlk. należy rozwiesić 50 skrzynek lęgowych dla gągołów i traczy, kontrolując efekty ich zasiedlania, a także efekt lęgów i działalność drapieżników (kuna, norka amerykańska).
Należy całkowicie zrezygnować z aktualnie rozwieszanych typów skrzynek lęgowych. Mają one wyjątkowo nietrafnie dobraną kombinację wymiarów - bądź nieproporcjonalnie duży otwór i niewielką odległość otworu od dna budki, bądź wymiary mikroskopijne, nie pozwalające na założenie gniazda nawet najmniejszym gatunkom sikor.
W celu skutecznej ochrony najcenniejszych gatunków, należy utworzyć strefy ochronne i na ich terenie ściśle przestrzegać zasad ochronnych. W przypadku kolizji ze szlakami turystycznymi (gniazdo bielika nad jez Kocim, gniazdo rybołowa na północ od rez. Radęcin) należy trwale zmienić przebieg istniejących szlaków. W obrębie stref ochronnych nie należy wykonywać cięć rębnych, a w planowaniu zabiegów gospodarczych bezwzględnie przestrzegać powszechnie obowiązujących przepisów, z zakazem wstępu w okresie rozrodu obowiązującym także służby Parku. Obszary stałego przebywania puchacza należy chronić jako ostoje cennej fauny z restrykcjami analogicznymi jak w przypadku stref wokół gniazd.
W związku z wyjątkowym znaczeniem centralnej części jez. Ostrowieckiego dla awifauny, w tym wielu gatunków wrażliwych na wzmożoną penetracje ludzką, należy wycofać się z udostępnienia całego brzegu dla celów wędkarskich, ewentualnie pozostawiajac do użytkowania tylko pomosty w południowej jego części (do przewężenia). Z uwagi na obfitość i różnorodność jezior w bezpośrednim otoczeniu Parku autorzy nie widzą uzasadnienia dla udostępniania jakichkolwiek zbiorników dla celów wędkarskich.
W związku z występowaniem na terenie Parku wielu stanowisk ptaków strefowych należy podjąć zabiegi czynnej ochrony zmierzające do ograniczenie ewentualnych strat lęgów poprzez montowanie platform pod gniazdami zagrożonymi upadkiem.
W celu skutecznej ochrony tarlisk ryb łososiowatych należy podjąć działania zmierzające do rozszerzenia granic Parku o przyujściowe fragmenty dolin Słopicy i Korytnicy oraz o fragment doliny Płocicznej wraz jej dopływem z jez. Krępa. Ponadto należy objąć ochroną w formie powierzchni z całkowitym zakazem wstępu całego odcinka Runicy oraz Słopicy w granicach Parku, a także tradycyjnych miejsc rozrodu ryb łososiowatych poniżej Starej Węgorni w Płocicznej. Należy utrzymać stałe, regularne prowadzenie zarybień smoltami łososia, w zależności od wyników zarybień z lat 1996-1998, rozszerzanie ich na dalsze odcinki Drawy i Płocicznej,
W celu zapewnienia skutecznej ochrony łososia oraz innych gatunkow ryb konieczne jest podjęcie szeregu działań administracyjnych, miedzy innymi wystąpienie do Ministra Ochrony Środowiska o ponowne objęcie ochroną gatunkową łososia w Drawie, podjęcie działań zmierzających do zmiany granic dotychczasowych obwodów rybackich pod kątem granic Parku.
W celu utrzymania stabilnych populacji siei i sielawy należy prowadzić stałe zarybienia Jez. Ostrowieckiego tymi gatunkami, oraz okresowe jez. Marta. W celu wzbogacenia fauny Parku należy rozpatrzyć podjęcie prób (reintrodukcji: raka szlachetnego do jez. Piaseczno Duże, Czarne, Marta, Płotkowe, suma do jez. Sitno, siei do jez. Piaseczno Duże i Jez. Płotkowego oraz świnki początkowo na odcinek Drawy poniżej elektrowni Kamienna.
Proponuje się podjąć starania, które w perspektywie doprowadzą do powstania niewielkiego, wielofunkcyjnego ośrodka wylęgarniczo-zarybieniowego pokrywającego w całości potrzeby wód Parku, do czasu powstania ośrodka opieranie zarybień o kooperację ze znanymi ośrodkami zarybieniowymi, polegającą na dostarczeniu tarlaków lub produktów płciowych ryb (w grę wchodzą na razie sielawa, sieja, szczupak, w bardzo ograniczonym zakresie certa, pstrąg potokowy i lipień) i odbiorze ustalonej części wyhodowanego materiału zarybieniowego. Materiał zarybieniow pstrąga potokowego, lipienia, certy nalezy pozyskiwać z własnych tarlaków.
Należy rozpatrzyć możliwość uruchomienia stawów, których obecny stan na to pozwala, w zespole pomiędzy Jez. Arkońskim a jez. Moczel oraz ewentualnie w tzw. "Stawach Zawiślaka" i prowadzenie np. ekstensywnego podchowu szczupaka;
Jednym z najpilniejszych zadań w zakresie ochrony ryb wędrownych jest doprowadzenie do pełnej funkcjonalności przepławki przy jazie elektrowni Kamienna i jej zabezpieczenie przed osobami niepowołanymi, oraz okresowe kontrolowanie jej działania oraz czynienie wysiłków do przejęcia nad nią wyłącznego nadzoru przez służby ichtiologiczne Parku,
Gospodarkę rybacką na jeziorach nalezy ograniczyć do prowadzenia odłowów kontrolnych i wynikających z nich odłowów interwencyjnych jezior Parku z ewentualnym ograniczaniem pogłowia płoci, leszcza i krąpia jako formy ochrony rybostanu i ekstensywnej gospodarki rybackiej. W szczególności należy wprowadzić zakaz stosowania sprzętu ciągnionego na Jez. Czarnym, Płociowym, Marta, Piaseczno Duże, ograniczyć połowy siei na Jez. Czarnym wyłącznie do celów naukowych lub pozysku tarlaków, wprowadzić całkowity, ogólny zakaz połowu troci jeziorowej, bezwzględnie przestrzegać zakazu wprowadzania szczupaka do wód płynących, a także wprowadzania do wód Parku wszystkich gatunków nierodzimych oraz leszcza, krąpia, płoci i sandacza,
Należy utrzymać zakaz wędkowania na wszystkich wodach Parku. W przypadku udostepnienia Drawy dla celow wędkarskich (stosowanie limitowanej sprzedaży zezwoleń), należy wprowadzić stosowanie, okresowych wyłączeń odcinków z wędkowania poniżej miejsc dokonywania zarybień smoltem łososia uniemożliwiając jego masowy wyłów w czasie spływu, oraz stosować naprzemiennie długookresowe wyłączenia odcinków Drawy z wędkowania. W przypadku przywrócenia wędkowania na Drawie nie należy udostępniać rzeki wcześniej niż przed początkiem lipca wraz z otwarciem sezonu spływów. Całkowitym, całorocznym zakazem wędkowania należy objąć odcinek Drawy od elektrowni Kamienna do granic południowych Parku. Konsekwentnie należy przestrzegać zakazu organizowania zawodów wędkarskich i wszelkich imprez o charakterze masowym.
Z uwagi na ochronę miejsc przebywania nietoperzy nie należy niszczyć wszelkich wolno stojących piwniczek oraz bunkrów - mogą one być zasiedlane zarówno latem jak i zimą. Z uwagi na ochronę nietoperzy (samice z młodymi) ewentualne remonty strychów i dachów w zabudowaniach leżących na terenie Parku nie powinny być przeprowadzane w okresie wiosenno-letnim (marzec - sierpień);
Należy wykonać przetamowania pozwalające utrzymać stałe, plytkie podtopienie stawów w oddz. (Karolinka, stawy Zawiślaka, Głusko). Powinny one mieć charakter stałych podpietrzeń uniemożliwiających spuszczenie wody i zapewniać poziom wody w zbiornikach w granicach 0,5 - 0,8 m, optymalny dla rozwoju płazów oraz funkcjonowania populacji szeregu gatunków z innych grup systematycznych.
W celu ochrony licznej grupy gatunków zwierząt związanych z łąkami należy utrzymać wszelkie użytkowane do niedawna, a jeszcze nie zarośnięte kompleksy. W przypadku braku zainteresowania ze strony okolicznych rolników, należy w oparciu o służby parku wykonywać rotacyjnie, przynajmniej raz na kilka lat, najlepiej nie wcześniej niż po 15 lipca, jednorazowe koszenie łąk wraz z wywózką skoszonej trawy. W celu zwiększenia powierzchni naturalnych łąk wilgotnych i renaturyzacji zdegradowanych torfowisk, należy zrezygnować z konserwowania istniejących rowów melioracyjnych, doprowadzając do ich naturalnego wypłycenia i zarośnięcia.
Dla ochrony cennych gatunków kserotermofilnych bezkręgowców należy utrzymać stosowane zabiegi zaprojektowane dla utrzymania muraw kserotermicznych, w przypadku zarastania zboczy należy dążyć do utrzymania ich kserotermicznego charakteru poprzez okresowe wycinanie krzewów i pojawiających się siewek drzew.
W zakresie gospodarki populacjami jelenia i sarny należy zaprzestać redukowania obu gatunkow w formie corocznie wykonywanego odstrzału wszystkich grup wiekowych i płci na terenie całego Parku na rzecz właściwej gospodarki łowieckiej prowadzonej w skali całej Puszczy Drawskiej oraz ewentualnych jednorazowych redukcji wykonywanych wyjątkowo, w sytuacji istotnego zagrożenia funkcjonowania podstawowych ekosystemów Parku. Ewentualną decyzję przeprowadzenia jednorazowej redukcji poprzedzić powinny działania redukujące liczebność jeleniowatych w ciągu 2-3 lat w obwodach łowieckich na obrzeżach parku (w strefie ochronnej), przeprowadzone przez użytkowników tych obwodów na wniosek Dyrekcji Parku do nadleśnictw lub Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych zatwierdzających plany łowieckie . W żadnym razie ewentualna redukcja na terenie parku nie może mieć charakteru corocznego łowieckiego użytkowania populacji, lecz powinna być wykonana w ciągu jednego roku i objąć jedynie samice i młode. Sięganie do tak drastycznych metod kształtowania struktury fauny Parku nie może jednak być działaniem zastępującym polepszanie bazy pokarmowej i właściwe stosowanie zabiegów ochrony drzewek w uprawach i młodnikach. Jedynym kryterium podjęcia decyzji o redukcji na terenie Parku powinien być udokumentowany poziom uszkodzeń powodujący całkowitą eliminację upraw lub docelowego gatunku lasotwórczego, pomimo prowadzenia właściwych działań zabezpieczających drzewka przed powstaniem tych uszkodzeń oraz działań profilaktycznych wzbogacających alternatywną bazę pokarmową dla jeleniowatych. Przy określaniu wielkości ewentualnej planowanej redukcji należy kierować się zasadą zmniejszania przewagi samic nad samcami poniżej przyjętej w łowiectwie struktury 1 : 1,5 jednak nie mniej niż 1 : 1,3. Należy zaprzestać dokarmiania jeleniowatych na terenie całego parku, polepszając w zamian za to naturalną bazę atrakcyjnego żeru. Należy podjąć działania administracyjne w celu utworzenia strefy ochrony zwierząt w granicach otuliny Parku oraz powołania jednego rejonu hodowlanego dla terenu całej Puszczy Drawskiej, w którym dobro parku będzie miało nadrzędne znaczenie nad interesami gospodarki łowieckiej.
W okresie zimowo-wiosennym wykonanie zabiegów wymagających wycinania drzew (czyszczenia i trzebieże) należy lokalizować w miarę równomiernie na obszarze całego Parku i dokonywać zrywki i wywozu drewna dopiero po ogryzieniu kory . W przypadku nie wystąpienia potrzeby wykonania w/w zabiegów należy celowo ścinać przegęszczone drzewa przeznaczając je wyłącznie do ogryzania przez jelenie. Działania te powinny objąć również otulinę parku. Na terenie Parku preferować należy metody naturalnego odnowienia lasu, zwłaszcza na siedliskach borowych, co wpłynie na zmniejszenie uszkodzeń odnowienia sosnowego rosnącego pod okapem drzewostanu. Przy wykonywaniu cięć rębnych pozostawiać należy grupy drzew (zwłaszcza dębów i buków już owocujących), a nawet pojedynczo rosnące młodsze okazy tych gatunków, które w przyszłości stanowić będą cenne źródło pokarmu w postaci żołędzi i bukwi pobieranych przez całą zimę.
W zakresie gospodarowania populacją dzika i jej właściwej ochrony należy bezwzględnie wstrzymać prowadzoną dotychczas redukcję liczebności na terenie Parku oraz objąć populację stałą obserwacją, stosując dokładniejszą inwentaryzację stanu (np. co trzy lata pędzeniami próbnymi, stosując w międzyczasie tropienia aktywne). Jednocześnie należy zaprzestać dokarmiania dzika na terenie parku. W porozumieniu z sąsiednimi nadleśnictwami należy nadzorować gospodarkę łowiecką tym gatunkiem. W razie zagrożenia nadmierną eksploatacją mogącą negatywnie wpłynąć na liczebność dzika w Parku, należy podejmować interwencje u zatwierdzających plany łowieckie w celu skorygowania wielkości lub struktury odstrzału, a w uzasadnionych przypadkach nawet objęcia go czasową ochroną (np. w czasie gradacji niektórych owadów leśnych).
Nie należy podejmować pochopnych działań prowadzących do redukcji liczebnosci jakichkolwiek gatunków ssaków, np. norki amerykańskiej, lisa czy jenota, jednocześnie podejmując bardziej szczegółowe badania ich wpływu na populacje rodzimych gatunków między innymi ptaków i ryb. Przy podejmowaniu wszelkich decyzji dotyczących ewentualnej regulacji w przyszłości nie kierować się pobieżnymi obserwacjami, ale opartymi na faktach ekspertyzami naukowymi.
Pieczołowitą ochroną należy objąć populacje dwóch gatunkow ssaków jako charakterystycznych, a jednocześnie niezbędnych składników ekosystemów wodnych Parku - wydry i bobra. Należy podjąć akcję uświadamiającą rolę wydry i konieczność jej ochrony wśród okolicznych rybaków, w całej strefie ochronnej (Stawy w Głusku, stawy perełkowe w dolinie rzeki Suchej, stawy w Jaźwinach). Ponadto wskazane jest w uzasadnionych przypadkach podjęcie współpracy w celu doradztwa, a nawet finansowego wsparcia przy grodzeniu małych i szczególnie cennych rybackich obiektów hodowlanych (zimochowów, tarlisk itp.), eliminowanie kłusownictwa oraz nie używanie na wodach Parku nylonowych sieci stawnych (żaków, wontonów, drygawic itp.). W przypadku bobra zachodzi potrzeba wzbogacenia bazy żerowej poprzez nasadzenia gatunków drzew i krzewów preferowanych przez nie. Nawet w przypadku wystąpienia zagęszczenia miejscowej populacji bobra w stopniu zagrażającym istnieniu drzewostanów i podjęciu przez uprawnione organy decyzji o redukcji, należy ją wykonywać w drodze odłowu całych rodzin. Należy przy tym uznać za naturalne zjawisko ścinania przez bobry drzew, co miejscowo powoduje okresowy spadek zadrzewienia. Zasadniczym działaniem ze strony administracji powinno być czuwanie nad tym, aby powierzchnie te miały możliwość odnowienia drzewostanu, jeśli nie w sposób naturalny, to poprzez sztuczne nasadzenia.
Należy aktywnie dążyć do powrotu wilków i zasiedlenia przez nie całego kompleksu leśnego Puszczy Drawskiej. Każdy przypadek pojawienia się wilka należy otoczyć szczególną ochroną poprzez prowadzenie wzmożonego nadzoru, tak przez służby leśne Parku jak i sąsiednich nadleśnictw, nad wykonywaniem odstrzałów indywidualnych i polowań zbiorowych. Należy dążyć do wyjaśnienia każdego przypadku nielegalnego odstrzału lub innego przypadku zabicia wilka i doprowadzenia do przykładnego karania sprawców, przeprowadzić akcję uświadamiającą wśród myśliwych, leśników i mieszkańców wsi.
W przypadku opracowania metody skutecznej introdukcji rysia w innych parkach narodowych należy rozpatrzyć możliwośc wprowadzenia tego gatunku na teren Parku.
W strefie ochronnej Parku należy wprowadzić zakaz odstrzału kun, borsuka i wilka, niezależnie od ich aktualnego statusu w kraju.
Z uwagi na ochronę miejsc lęgów żółwia błotnego należy dokonać odsłonięcia części powierzchni znajdującej się w w dawnym oddz. 233, w celu poprawy nasłonecznienia i możliwości swobodnego przemieszczania się samic poszukujących odpowiednich miejsc na złożenie jaj. Należy równiez rozważyć reintrodukcję osobników tego gatunku. Prawdopodobnie obszar rezerwatu "Żółwiowe Kłocie" w miejscu, w którym graniczy on z wodami otwartymi J. Ostrowieckiego, z kilku powodów nie jest obecnie najodpowiedniejszym stanowiskiem do wpuszczenia do niego młodych osobników żółwi. Gdyby jednak podjęto taką próbę należałoby to uczynić jednocześnie w kilku jego miejscach. Jednym z takich stanowisk byłyby dwa pozostałe niewielkie zbiorniki wodne, położone w oddz. 299, nieopodal drogi biegnącej przy rezerwacie "Żółwiowe Kłocie". Rozsądnym byłoby również wpuszczenie żółwi do nieopodal położonego Jeziora Kociego.
Z uwagi na zachowanie pełnego zróżnicowania fauny, także gatunkow synantropijnych i półsynantropijnych, należy utrzymywać i chronić zamieszkałe, ekstensywnie prowadzone domostwa i ich obejścia oraz opuszczone siedliska ludzkie w obrębie i bezpośrednim otoczeniu parku, z nasadzeniami lokalnych ekotypów drzew owocowych, grodzeniami terenu nieokorowanymi żerdziami i słupami, nie wyburzaniem drewnianych budynków i ich elementów konstrukcyjnych.
Propozycje działań z zakresu monitoringu i dalszych niezbędnych badań fauny Parku
Należy podjąć regularny monitoring wybranych elementow fauny Parku.
Monitoring ichtiofauny powinien opierać się na elektropołowach prowadzonych co trzy lata na stałych stanowiskach wyznaczonych obecnie i na zasadach podanych przez Przybylskiego (1997). W przypadku przywrocenia wędkowania do monitorowania stanu ichtiofauny należy wykorzystać wędkarzy - wprowadzając obligatoryjne łączenie sprzedaży zezwoleń wraz z rejestrami połowu, których zwrot będzie upoważniał do kupna następnego. W dalszym ciągu nalezy kontynuować szeroką akcję znakowania wprowadzanego łososia i ewentualnie troci wędrownej oraz dokonywać stałej, corocznej inwentaryzacji gniazd tarłowych ryb łososiowatych w Drawie, Płocicznej, Runicy, Cieszynce, Korytnicy i Słopicy, a także przeprowadzać odłowy weryfikujące efekty zarybienia łososiem rzek DPN. Dla pełnego monitoringu ichtiofauny istotne jest prowadzenie wyczerpującej dokumentacji i dokładnych zapisów dotyczących zabiegów rybackich na wodach stojących, rozszerzenie istniejącej komputerowej bazy danych o odłowach i zarybienia, które będą w przyszłości dokonywane. Zapisy te powinny uwzględniać pochodzenie materiału zarybieniowego. Niezależnie od tego należy prowadzić dokładną dokumentację pierwotną - protokóły odłowów, zarybień itp.
Należy podjąć próbę lokalizacji tarlisk minoga strumieniowego i certy w ciekach DPN, przeprowadzić znakowanie i badania genetyczne certy z Drawy, Płocicznej, jez. Ostrowiec, weryfikujących tezę o występowaniu w wodach Parku jej zróżnicowanych biologicznie populacji, podjąć porównawcze badania genetyczne nad populacją siei z jez. Czarnego, Marta i Ostrowiec, prowadzić rozpoznanie obecności rodzimych gatunków raków, zwłaszcza w nieprzepływowych jeziorach Parku.
Należy prowadzić stały monitoring warunków panujących w okresie wiosennym w miejscach stałego rozrodu płazow. Gatunki takie jak: kumak nizinny, ropucha paskówka, a w szczególności rzekotka drzewna powinny zostać objęte monitoringiem kilkuletnim, dla zebrania większej ilości danych o ich występowaniu i wahaniach liczebności.
Spośród gadów na szczególną uwagę zasługują: gniewosz plamisty, żmija zygzakowata i żółw błotny. Wszystkie trzy są gatunkami rzadkimi, niezbędne są dalsze badania, ze względu na obecność doniesień o nowych stanowiskach ich występowania.
W celu właściwego monitorowania wpływu żerowania jeleniowatych na drzewostany należy corocznie przeprowadzać inwentaryzację uszkodzeń w uprawach i młodnikach notując tylko świeże (jednoroczne) zgryzy. Co 10 lat wskazane jest wykonanie pełnej inwentaryzacji obejmującej całość uszkodzeń drzew w minionym okresie (narastająco). Wyniki tych obserwacji będą podstawą do podejmowania odpowiednich zabiegów ochrony drzewek i właściwej ich lokalizacji, tylko w tych miejscach gdzie szkody przybiorą rozmiary klęskowe uniemożliwiające osiągnięcie planowanych celów hodowli lasu (np. eliminujące całkowicie niektóre gatunki drzew z uprawy mimo zastosowania właściwych zabezpieczeń).
Należy zobowiązać służby terenowe Parku do zinwentaryzowania wszystkich nor (również lisa i jenota) w podległych obrębach oraz do prowadzenia na bieżąco aktualizacji ich wykazu z określeniem gatunku ssaka zajmującego norę (niekiedy mogą to być 2-3 gatunki w jednym systemie nor). Pozwoli to na bieżąco śledzić zmiany liczebności tych ssaków i w porę podejmować właściwe decyzje i działania ochronne. Stałym monitoringiem należy również objąć stanowiska bobra i wydry.
W celu prowadzania w przyszłości monitoringu nietoperzy na terenie Parku należy wykonać a następnie rozmieścić po dwie serie skrzynek nietoperzowych (po 10 skrzynek w serii - połowa typu Issel i połowa typu Stratmann) na 12 stanowiskach reprezentujacych najważniejsze typy ekosystemów. Skrzynki powinny być kontrolowane raz lub dwa razy w roku.
Podstawą monitoringu awifauny powinna być coroczna kontrola stanowisk i efektów rozrodu gatunków zaliczonych do najsilniej zagrożonych i ginących. Powinna ona objąć przynajmniej następujące gatunki - kormorana, bociana czarnego, tracza nurogęsia, gągoła, kanię czarną, kanię rudą, bielika, orlika krzykliwego, rybołowa, jarząbka i puchacza. Badania dwóch ostatnich gatunków wymagają stosowania specjalnych metod wykraczających poza standardowe obserwacje. Ponadto szczególną uwagę należy zwrócić na szereg innych gatunków, między innymi włochatkę, trzmielojada, krogulca, kobuza, derkacza, żurawia i pliszkę górską. Dla wszystkich wymienionych gatunków należy przeprowadzić jednorazowe, 2-3 letnie szczegółowe badania dotyczące stanu populacji, efektów rozrodu i rozpoznania kluczowych czynników odpowiedzialnych za ich funkcjonowanie. W cyklu 10-letnim należy prowadzić oceny liczebności wszystkich gatunków udoskonaloną metodą atlasową powiązaną z metodą kartograficzną.
Należy inicjować i wspierać szczegółowe badania nie przebadanych dotychczas lub przebadanych w stopniu niewystarczającym grup zwierząt - szczególnie motyli nocnych, pozostałych grup chrząszczy oraz pajęczaków.
Propozycje działań dydaktycznych
Ze względu na ograniczone możliwości bezpośredniej obserwacji fauny Parku w środowisku proponuje się podjąć następujące działania:
prowadzenie działalności edytorskiej koncentrującej się na tanich wydawnictwach broszurowych prezentujących biologię interesujących gatunków,
sporządzenie zestawu plansz i przestrzennych gablot z wypreparowanymi okazami zwierząt, ilustrujących charakterystyczne zespoły fauny Parku, prezentowanych w Ośrodku w Głusku, a w perspektywie w siedzibie Dyrekcji w Drawnie. Jako alternatywa nawiązanie ściślejszych kontaktów z Lubuskim Klubem Przyrodników i rozwój części ekspozycyjnej wystawy w Bogdance.
urządzenie dużego akwarium słodkowodnego z cennymi i chronionymi gatunkami ryb (po uzyskaniu odpowiedniej zgody konserwatorskiej) możliwymi do przetrzymywania w takich warunkach,
pełniejsze wykorzystywanie atrakcyjnych miejsc umożliwiających stosunkowo bezkonfliktowe obserwacje fauny w terenie , przykladem może tu być południowa część jez. Ostrowieckiego z kolonią kormoranów jako główną atrakcją. Wymaga to urządzenia odpowiedniego punktu obserwacyjnego (jeden z istniejących pomostów wędkarskich) oraz zakupienia przez Park odpowiedniego sprzętu optycznego (lunety) umożliwiającego obserwacje z brzegu.
uczestniczenie pracowników Parku w zajęciach dydaktycznych (także terenowych) z miejscowymi dziećmi i młodzieżą, w czasie których powinny być zaprezentowane najcenniejsze gatunki fauny i konieczność ich ochrony,
prowadzenie działań wskazujących na wyjątkowość przyrody Parku i elitaryzm korzystania z jego obszaru (np. turystyki, szczególnie splywu Drawą, połowów wędkarskich itp.).
