Wersja PDF (do druku)

Klimat Wrocławia

Alfred Dubicki
Maria Dubicka
Mariusz Szymanowski

Klimat Wrocławia odznacza się cechami typowymi dla klimatu przejściowego strefy szerokości umiarkowanych. Ścierające się wpływy oceaniczne i kontynentalne powodują dużą zmienność klimatu, przejawiającą się bogactwem stanów pogodowych. Położenie Wrocławia na przedpolu Sudetów, przy dominującym napływie mas z kierunków zachodnich i południowych, powoduje uprzywilejowanie termiczne miasta. Dodatkowe modyfikacje, typowe dla dużych aglomeracji miejsko-przemysłowych, takie jak wyspy ciepła i opadów atmosferycznych oraz zróżnicowanie bioklimatyczne, generowane są poprzez zmianę właściwości fizycznych wynikającą ze sposobu zagospodarowania i użytkowania terenów zurbanizowanych. Miejska wyspa ciepła we Wrocławiu jest zjawiskiem stwierdzonym i jako takie powinno być podstawą do przemyślanych działań w zakresie planowania przestrzennego i rozwiązań planistycznych.

Rosnące zapotrzebowanie na informacje o klimacie powoduje, że coraz częściej uwzględnia się wzajemne oddziaływania zachodzące w obrębie środowiska atmosferycznego i na jego pograniczu ze środowiskiem wodnym i lądowym, a odchodzi się od tradycyjnego, prostego opisu cech wieloletniego reżimu pogody. Klimat rozumiany jako całokształt procesów zachodzących w atmosferze wpływa na działalność człowieka i rezultaty osiągane w różnych sferach życia gospodarczego. Zespół elementów meteorologicznych (temperatura i wilgotność powietrza, prędkość wiatru, natężenie promieniowania słonecznego i inne) odczuwany przez organizm człowieka, powoduje reakcje biologiczne i psychiczne w ustroju ludzkim.

Wielkomiejski charakter współczesnej cywilizacji, poprzez znaczną koncentrację ekonomicznej i społecznej aktywności człowieka, ukształtował na obszarach miejskich jakościowo odmienny typ mezoklimatu miejskiego, o cechach niekorzystnych dla jego mieszkańców. Charakterystyka klimatu Wrocławia obejmująca trzy aspekty, takie jak: główne cechy klimatu, specyfikę klimatu miasta i wybrane zagadnienia klimatu odczuwalnego (bioklimatu człowieka), będzie próbą oceny jego bodźcowości oraz określenia podstawowych cech struktury klimatu i bioklimatu aglomeracji miejsko-przemysłowej Wrocławia.

Podstawę opracowania stanowią dane meteorologiczne z Obserwatorium Uniwersytetu Wrocławskiego lat 1981-2000 oraz z sieci automatycznych stacji meteorologicznych zlokalizowanych na terenie miasta, jak i z mobilnej stacji pomiarowej (lata 1997-2000).

Główne cechy klimatu

Wrocław leży w centrum Dolnego Śląska, Niziny Śląskiej i Równiny Wrocławskiej rozciętej doliną Odry. W krajobrazie miasta dominuje Odra wraz z jej odnogami, kanałami, starorzeczami i rozlewiskami (łącznie 54,5 km długości w granicach miasta), tworząc główną oś ekologiczną przestrzennego układu miasta w kierunku wschód - zachód. To oraz 12 wysp czynią Wrocław wyjątkowym miastem w Polsce. Istotną z punktu widzenia warunków klimatycznych Wrocławia, bardziej urozmaiconą rzeźbę terenu tworzy obszar Pogórza Sudetów oraz częściowo Sudety na południu i Wzgórza Trzebnickie na północy. Położenie miasta w dolinie Odry i na przedpolu Sudetów powoduje jego uprzywilejowanie termiczne określane jako "wrocławsko-opolski obszar ciepła". Podobnie jak obszary ciepła "krakowski" i "tarnowski", jest on konsekwencją dynamicznego ogrzewania się mas powietrza osiadających po zawietrznej stronie masywu górskiego. Występują wówczas charakterystycznedla gór i ich przedpola wiatry fenowe (halne). Należy podkreślić, że we Wrocławiu zjawiska fenopochodne obserwowane są przeciętnie w ciągu 71 dni w roku (Kwiatkowski, 1975). Usytuowanie miasta w dolinie Odry ma także negatywne następstwa sprzyjające, zwłaszcza w antycyklonalnych sytuacjach synoptycznych, słabemu przewietrzaniu i kształtowaniu się niekorzystnych zjawisk klimatycznych w postaci częstych zamgleń i wyższej wilgotności powietrza.

Warunki klimatyczne Wrocławia są jednak ściśle związane z klimatem Polski i Europy, a położenie geograficzne w tej części strefy umiarkowanej decyduje o dużej zmienności warunków pogodowych. Wiąże się to z częstym i aktywnym przemieszczaniem układów barycznych i napływem wilgotnych mas powietrza znad Oceanu Atlantyckiego oraz znacznie suchszych z rozległego kontynentu azjatyckiego. Cechą klimatu Polski jest jego przejściowy charakter, przejawiający się zarówno cechami klimatu morskiego, jak również znacznym udziałem właściwości klimatu kontynentalnego. W efekcie we Wrocławiu przeważa wiatr o kierunkach z sektorów zachodniego i południowego (rys. 1) Jest on obserwowany w ciągu, odpowiednio, 27,6% i 23,1% dni w roku i związany jest z napływem polarno-morskich mas powietrza.

Rysunek 1. Róża wiatru: a) częstość [%] kierunku wiatru i średnie wielkości, b) prędkości wiatru [m/s], c) ciśnienia atmosferycznego [hPa], d) temperatury powietrza [°C] we Wrocławiu w latach 1981-2000

Średnia roczna temperatura powietrza we Wrocławiu wynosi 9,0 °C, miesiąca najzimniejszego (stycznia) - 0,4 °C, a najcieplejszego (lipca) 18,8 °C (tab. 1). Amplituda roczna temperatury, będąca miarą stopnia kontynentalizmu klimatu, wynosi 19,2 °C. Stawia to Wrocław wśród obszarów nizinnej części Polski, odznaczających się najniższymi wielkościami tego wskaźnika. Omawiane 20-lecie (1981-2000) należało jednak do najcieplejszych w ciągu ostatnich 100 lat, gdzie średnia temperatura wyniosła 8,5 °C. W latach 1881-2000 do najcieplejszych należał rok 2000 ze średnią roczną temperaturą powietrza 10,4 °C. W najchłodniejszych latach - 1940 i 1956 średnia roczna wyniosła 6,6 °C. Największą zmiennością temperatury cechują się miesiące zimowe, od +4,4 °C (I 1921 r.), do - 11,2 °C (I 1940 r.). Mniejsza była zmienność temperatury w miesiącach letnich. Najcieplejszy, 22,1 °C, był lipiec 1994 r., zaś najchłodniejszy, 15,7 °C, lipiec 1997 r.

Tabela 1. Średnie miesięczne,sezonowe i roczne wielkości głównych elementów klimatu we Wrocławiu w latach 1981-2000

T – temperatura [°C], Tmax – temperatura maksymalna [°C], Tmin – temperatura minimalna [°C], U – wilgotność względna [%], V – prędkość wiatru [m/s], Z – zachmurzenie [0-10], SS – usłonecznienie [godz.], R – opad [mm].

Prawidłowości przebiegu rocznego temperatury powietrza w Polsce określane są przez 6 termicznych pór roku (tab. 2). We Wrocławiu zima termiczna rozpoczyna się przeciętnie 19 XII i trwa 65 dni;przedwiośnie - 22 II (34 dni) ;wiosna - 28 III (65 dni) ;lato - 1 VI i jest najdłuższą termiczną porą roku (92 dni) ; jesień rozpoczyna się 1 IX (68 dni), a przedzimie - 8 XI (41 dni). Okres wegetacyjny trwa przeciętnie 226 dni i należy do najdłuższych w Polsce. Zachmurzenie jest elementem meteorologicznym, który w istotny sposób kształtuje warunki dopływu promieniowania słonecznego do powierzchni ziemi. Stosunkowo mało we Wrocławiu jest dni pogodnych (przeciętnie 27 dni), podczas gdy dni pochmurne obserwowane są w ciągu 203 dni w roku. Suma roczna usłonecznienia, rozumiana jako czas, w którym do powierzchni ziemi dociera promieniowanie bezpośrednie, podobnie jak na całej Nizinie Śląskiej wynosi około 1500 godzin.

Tabela 2. Termiczne pory roku we Wrocławiu.