Gmina Witnica
Ogólna charakterystyka gminy
Gmina Witnica leży w zachodniej części województwa gorzowskiego. Od południa graniczy z gminą Słońsk i Krzeszyce, od wschodu z gminą Bogdaniec, od północy z gminą Lubiszyn, a od zachodu z gminą Dębno i miastem Kostrzynem.
Północna część gminy należy do makroregionu Pojezierze Południowo-Pomorskie i mezoregionu Równina Gorzowska. Część ta znajduje się na terenie wysoczyzny polodowcowej. Najwyżej położona jest wschodnia część gminy leżąca w poziomie 130-140 m n.p.m. Południowa część należy do Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej (Warty-Noteci) i mezoregionu Kotlina Gorzowska. Można tu wyróżnić trzy terasy: wysoką, średnią i niską.
Na terenie gminy znajdują się dwa jeziora: Wielkie o powierzchni 52,3 ha i maksymalnej głębokości 31 m oraz Długie o powierzchni 18,9 ha. Największą rzeką gminy jest Warta o powierzchni zlewni wynoszącej 52 404 km2. Główną rzeką w północnej części gminy jest Witnica o długości 9,1 km. Rzeka ta wpada do Starej Warty, która płynie w pradolinie. Na tym terenie występują też kanały: Mały, Bieleń (Stara Warta) i Warnicki.
Powierzchnia gminy wynosi ogółem 27 825 ha. Użytki rolne zajmują 12 005 ha (43%), charakterystyczny jest znaczny udział łąk i pastwisk, zajmujących 6245 ha i przewyższających obszarowo powierzchnię gruntów ornych. Lasy dominują w północnej części gminy i zajmują prawie 43% powierzchni. W dolinie Warty znaczny teren zajmują nieużytki.
Na terenie gminy w 21 miejscowościach mieszka 12 554 osób. Średnie zaludnienie wynosi 45 osób/km2 i jest niższe od średniej dla województwa. Największym miastem w gminie jest miasto Witnica (6499 mieszkańców).
Duże możliwości rozwoju dla Witnicy daje położenie w pobliżu granicy oraz przy trasie kolejowej i drogowej relacji Kostrzyn-Gorzów, a walory przyrodniczo-krajobrazowe stwarzają warunki rozwoju turystyki i wypoczynku.
Prace inwentaryzacyjne przeprowadzone na terenie gminy
Przeprowadzono wstępną inwentaryzację przyrodniczą całego terenu gminy (wyszukiwanie obiektów nadających się do objęcia konserwatorską ochrona przyrody).
-> rezultaty tej inwentaryzacji (opis ogolny, katalog obiektów i mapa) tworzą odrębne opracowanie p.t. "Wstępna inwentaryzacja przyrodnicza Gminy Witnica" i przekazane zostałygminie w roku 1993, dostępne są też w Bibliotece WWF i w Bibliotece Lubuskiego Klubu Przyrodników w Świebodzinie.
Przeprowadzono analizę położenia terenu gminy w stosunku do obszarów o prawdopodobnym szczególnym znaczeniu dla ochrony przyrody.
-> stwierdzono, że teren gminy wchodzi w skład - uznanego wstępnie za taki obszar - rejonu Ujścia Warty.
Na całym obszarze gminy przeprowadzono szczegółową inwentaryzację miejsc ważnych dla zachowania różnorodności biologicznej. Zgodnie z metodyką przyjętą w projekcie, opierano się na kryterium geobotanicznym.
-> rezultaty tej inwentaryzacji (opis ogólny, katalog obiektów i mapa) tworzą odrębne opracowanie p.t. "Inwentaryzacja użytków przyrodniczych Gminy Witnica", przekazane gminie w roku 1994, dostępne są też w Bibliotece Lubuskiego Klubu Przyrodników w Świebodzinie.
W roku 1994 opracowano koncepcję ochrony przyrody obszaru "Ujście Warty" obejmującego prawie połowę powierzchni gminy. Jego efektem była między innymi propozycja utworzenia parku krajobrazowego.
-> opracowanie dostępne jest Urzędzie Wojewódzkim w Gorzowie, a także w Bibliotece WWF i w Bibliotece Lubuskiego Klubu Przyrodników w Świebodzinie.
W roku 1996 dzięki pomocy finansowej gminy opracowano szczegółową koncepcję ochrony przyrody Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego "Jezioro Wielkie", obejmujacego obszar na pólnoc od miasta.
Na podstawie wyników wymienionych wyżej prac zaprojektowano sieć obiektów, które należy objąć konserwatorską ochroną przyrody, by zachować rożnorodność przyrody gminy, oraz zapewnić wkład gminy do rożnorodności biologicznej regionu i kraju.
Walory o randze ponadregionalnej
-> Międzywale Warty na całym odcinku leżącym na terenie gminy. Obszar zalewowy z rozległymi płatami zbiorowisk roślinnych charakterystycznych dla tego typu środowisk. Stanowiska rzadkich i silnie zagrożonych gatunków ptaków, między innymi kulika wielkiego Numenius arquata, rycyka Limosa limosa, krwawodzioba Tringa totanus, derkacza Crex crex, kropiatki Porzana porzana i wielu innych.
Walory o randze regionalnej
-> Rezerwat Bogdaniec I chroniący obszar dobrze zachowanych lasów gradowych i buczyn na krawędzi doliny Warty.
-> Rozległy kompleks zbliżonych do naturalnych lasów bukowych na północ od Witnicy, w granicach Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego "Jezioro Wielkie" ze stanowiskami rzadkich gatunków roślin i zwierząt, miedzy innymi bielika Haliaeetus albicilla, bociana czarnego Ciconia nigra i innych.
-> Dwa Torfowiska 2 km na południe od miejscowości Mosina. Licznie występująca przygiełka biała Rhynchospora alba, turzyca bagienna Carex limosa i bagno zwyczajne Ledum palustre.
-> Kompleks muraw kserotermicznych na północnej krawędzi doliny Warty między Kamieniem Małym a Mościcami ze stanowiskami wielu rzadkich gatunków stepowych.
-> Kompleks typowo wykształconych łęgów olszowo - jesionowych i grądów na krawędzi niskiej terasy doilny Warty, na zachód od Dąbroszyna. Drzewostany w wieku ponad 100 lat, liczne drzewa pomnikowe.
-> Zespół pałacowo-parkowy wraz z otoczeniem w Dąbroszynie. Zróżnicowany, bardzo atrakcyjny krajobrazowo drzewostan, wiele pomnikowych drzew.
-> Pomnikowe dęby w Nowinach Wlk. i Dąbroszynie, okazały pomnikowy miłorząb w Dąbroszynie.
Walory o randze Lokalnej
-> Dolina rzeki Witnej na północny zachód od Witnicy.
-> Torfowiska w lasach Zespołu Przyrodniczo - Krajobrazowego "Jez. Wielkie"
-> Park zabytkowy w Sosnach i inne.
-> Stanowiska rzadkich gatunków zwierząt.
-> Pomnikowe drzewa na całym obszarze gminy.
WALORY GMINY WITNICA NA TLE INNYCH GMIN REGIONU I PASA PRZYGRANICZNEGO
W porównaniu z innymi gminami, w gminie Witnica zaznacza się znaczne skupienie wartości przyrodniczych, zarówno o znaczeniu ponadregionalnym jak i regionalnym. Znalazło to już wyraz w utworzeniu Zespołu przyrodniczo-krajobarzowego, rezerwatu Bogdaniec i zaprojektowaniu Parku Krajobrazowego Ujścia Warty - między innymi na terenie Gminy. Dodatkowo rangę Gminy podnosi obecność licznych walorów o randze lokalnej. Przyroda jest nieodłącznym składnikiem obrazu gminy a walory przyrodnicze są podstawowym czynnikiem decydujacym o jej atrakcyjności turystycznej !
SPECYFIKA PRZYRODY GMINY
Do specyficznych elementów przyrody gminy Witnica, odróżniających ją od innych gmin pasa przygranicznego, należą:
-> obecność struktur związanych z doliną Warty (koryto rzeki, zalewowoe miedzywale, łąkowe poldery poza wałami
-> obecność struktur związancyh z krawędzią doliny - zarówno lasów grądowych porastajacych zyzne zbocza (rezerwat Bogdaniec, kompleks k. Dabroszyna), jak i pozostałości muraw kserotermicznych
-> stosunkowo liczne wystepowanie dobrze zachowanych torfowisk wysokich
Elementy te, jako składniki "image" gminy, zasługują na szczególnie troskliwą ochronę! Mogą być łatwo i z powodzeniem wykorzystane przy kreowaniu obrazu gminy w świadomości odwiedzających ją turyst
ów.
Propozycje ochrony przyrody
Dla zachowania walorów przyrodniczych gminy uważamy za niezbędne:
Do realizacji przez Gminę
* Pieczołowite wykonywanie wszytskich zadań wynikających z planów ochrony: Parku Krajobrazowego i rezerwatów
* objęcie ochroną jako użytki ekologiczne wszystkich obiektów wartościowych pod wzgledem przyrodniczym, zgodnie z mapą i wcześniej przekazanymi materiałami inwentaryzacyjnymi
* kierowanie się w gminnej polityce gospodarowania zasobami przyrody - zarówno w stosunku do obiektów chronionych, jak i w stosunku do całego terenu gminy - zasadami ochrony przyrody sformułowanymi poniżej.
* Nakłonienie wszystkich zainteresowanych podmiotów do stosowania w praktyce zasad ochrony przyrody zestawionych niżej, dostępnymi środkami negocjacyjnymi, ekonomicznymi i administracyjnymi
* Wykonanie zaleceń koncepcji ochrony przyrody Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego "Jezioro Wielkie"
Do realizacji przez Wojewodę:
* Doprowadzenie do utworzenia rezerwatów obejmujacych torfowiska na północ od Witnicy oraz kompleks leśny ma zachód od Dąbroszyna.
* Pilne opracowanie planów ochrony istniejących rezerwatów
* Utworzenie Parku Krajobrazowego "Ujście Warty"
Do realizacji przez przyszły Park Krajobrazowy
* Współdziałanie przy obejmowaniu ochroną obiektów proponowanych do ochrony konserwatorskiej na swoim terenie
* Nakłonienie wszystkich podmiotów do zastosowania w praktyce zasad ochrony przyrody zestawionych niżej, dostępnymi środkami negocjacyjnymi, ekonomicznymi i administracyjnymi
* Organizacja aktywnej ochrony muraw kserotermicznych
* Pogłębienie rozpoznania stanu przyrody na obszarze Parku, formułowanie nowych propozycji konserwatorskiej ochrony przyrody (pomniki przyrody, użytki ekologiczne)
Do realizacji przez Nadleśnictwa
* Współdziałanie przy obejmowaniu ochroną obiektów proponowanych do ochrony konserwatorskiej
* Pod żadnym pozorem nie zalesiać płatów z roślinnością ciepłolubną ani wrzosowiskową
* Kontynuację ekologizacji gospodarki leśnej
* Przeprowadzenie pełnego rozpoznanie warunków glebowo-siedliskowych oraz roślinności potencjalnej siedlisk leśnych, zestawienie lokalnej relacji między typami siedliskowymi lasu a potencjalnymi zespołami leśnymi
* Stopniowa przebudowa drzewostanów w kierunku ich unaturalnienia
* Wykonnei zaleceń wynikającyc z Koncepcji ochrony przyrody Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego Jezioro Wielkie k. Witnicy
Podstawowe zasady ochrony przyrody,
mające zastosowanie na terenie gminy
DRZEWA POMNIKOWE
-> Zabezpieczyć przed zniszczeniem i uszkodzeniem
-> Oznakować
-> Sprawić by drzewo - i jego znaczenie - było znane w miejscowości, w której rośnie, w przypadku drzew o randze regionalnej lub wyższej - także w innych miejscowosciach gminy
WSZYSTKIE OBIEKTY CHRONIONE
-> Strzec przed wykorzystaniem przestrzeni na inne cele
-> Strzec przed wypalaniem, zaśmiecaniem, masową penetracją ludzką
-> Oznakować
TORFOWISKA WCHODZĄCE W SKŁAD OBIEKTÓW CHRONIONYCH
-> Zapewnić zachowanie stosunków wodnych. Nie odwadniać. Nie piętrzyć poziomu wod, za wyjątkiem ewentualnych, precyzyjnie zaplanowanych prac majacych na celu restytucję torfowiska. Nie podejmowac w sąsiedztwie torfowisk działań mogących wpłynąć na stosunki wodne. W miarę mozliwości nie lokalizować w sąsiedztwie punktów poboru wody. W lasach przylegających do torfowisk nie stosowac rębni I niezależnie od siedliska
-> Nie eksploatować torfu
-> Wyjątkowo troskliwie strzec przed wypalaniem
ŁĄKI WCHODZĄCE W SKŁAD OBIEKTÓW CHRONIONYCH
-> kontynuować tradycyjny sposob użytkowania. Nie zamieniac na pola orne. Nie zalesiać. Kosić z tradycyjną częstotliwością i w tradycyjnych terminach.
-> Nie nawozić
-> Nie podsiewać mieszanek traw ani innych roślin łąkowych
KORYTA MAŁYCH CIEKÓW WODNYCH WCHODZĄCE W SKŁAD OBIEKTÓW CHRONIONYCH
-> Nie regulować. Pozwolić na spontaniczne kształtowanie się koryta
-> Nie wycinać drzew, krzewów nadbrzeżnych, ani innej roślinności
-> Nie piętrzyć cieków na terenie chronionym ani bezpośrednio poniżej niego
-> Nie usuwać drzew zwalonych w nurt cieku
DOLINA WARTY
-> Odsunąć wały przeciwpowodziowe od koryta rzeki, tak by stworzyc możliwie szeroką strefę zalewową
-> Znieść nakaz i wprowadzić zakaz usuwania drzew i krzewów z międzywala
-> Zezwalać na powstawanie płycizn, namulisk i odsypów w nurcie rzeki
-> Pod żadnym pozorem nie likwidować starorzeczy ani nie odcinac ich połączeń z nurtem rzeki. Wybrane (ale nie wszytskie) starorzecza, które w przeszłosci zostały odcięte od rzeki, sztucznie połączyć z jej nurtem
KRAJOBRAZ ROLNICZY
-> Pod żadnym pozorem nie niszczyć istniejących miedz, krzewów i drzew śródpolnych, zarośli ani zadrzewień
-> Upowszechniać regułę stosowania nawozów sztucznych wyłacznie w przypadkach uzasadnionych potrzebami gleby
-> Upowszechniać regułę stosowania herbicydów najwyżej na 95% powierzchni każdego pola
-> Strzec przestrzegania zakazu wypalania resztek roślinności
-> W odległości mniejszej niz 100 m od brzegów wszytskich wód powierzchniowych (rowów, cieków, zbiorników wodnych) preferować zróżnicowaniem stawek podatku rolnego użytki zielone przed uprawami polnymi
MURAWY KSEROTERMICZNE
-> Pod żadnym pozorem nie zamieniać na pola orne, nie zalesiać
-> Aktywnie tępić robinię, nie dopuszczać do rozwoju zarośli np. tarniny na więcej niż 15% powierzchni
-> Wypasać ekstensywnie, najlepiej owcami, monitorując efekty
ZADRZEWIENIA
-> Zachować wszytskie istniejące zadrzewienia, usuwane z nich drzewa zastępować nowymi. Zezwolenia na wycinkę drzew nie związaną z inwestycjami i zmianą przeznaczenia terenu wydawać wyłącznie w formie warunkowej - pod warunkiem wprowadzenia nowych nasadzeń
-> Wprowadzać nie tylo zadrzewienia ale i zarośla krzewów, nawiązujace składem do spontanicznych zbiorowisk zaroślowych (tarnina, róże i głogi na siedliskch świeżych w krajobrazie rolniczym, leszczyna i trzmielina w kontakcie z zyznymi lasami, dereń świdwa i trzmielina na siedliskach wilgotnych)
-> Wprowadzić zadrzewienia i zakrzewienia (zob. wyżej) wzdłuż wszystkich ciągów komunikacyjnych.
-> Nie stosować gatunków obcych geograficznie i wykazujacych tendencję do dziczenia - dotyczy przede wszystkim robinii
-> Inne gatunki geograficznie obce stosować wyłacznie w osiedlach ludzkich
-> Kultywować specyfikę lokalną w doborze składów gatunkowych zadrzewień
LASY
-> Dążyć stopniowo do wprowadzenia zasad gospodarki leśnej jak w Leśnych Kompleksach Promocyjnych
-> Uznać za ochronne wszystkie lasy na torfowiskach i przylegajace do torfowisk, wykluczyc w nich rębnię I
-> Planując skład gatunkowy drzewostanów uwzględnić skład gatunkowy drzewostanu zbiorowiska roslinego stanowiącego potencjalną roslinność naturalną na odpowiednich siedliskach
-> Nie wprowadzać gatunków obcych geograficznie - dotyczy szczegolnie czeremchy późnej, świdośliwy, robinii, dęba czerwonego i świerka. Aktywnie tępić robinię
-> Zachować pełną róznorodność rodzimie wystepujacych gatunków, szanując jednak ich naturalne związki siedliskowe i fitosocjologiczne
-> Dbać o obecność martwego drewna, w tym rozkładającej się grubizny, w lesie
-> Zrealizować w pełni zalecenia Instrukcji Urządzania Lasu dotyczące uzytków ekologicznych
-> Maksymalnie ograniczyć zastosowanie rębni I i sztucznego odnowienia lasu
-> Maksymalnie ograniczyć stosowanie środków chemicznych w gospodarce leśnej i w ochronie lasu
PARKI
-> dążyć do odtworzenia dawnej kompozycji parku
-> ewentualnie wprowadzić nowe nasadzenia drzew, krzewów i roślin zielnych, stosownie do pierwotnych założeń kompozycyjnych
-> nie usuwać starych, próchniejących ani martwych drzew
-> nie leczyć próchniejących drzew, za wyjątkiem okazów o szczególnym znaczeniu kulturowym
-> nie usuwac podszytów z całej powierzchni dawniej zaniedbanych parków: pozostawić przynajmniej 1/4 jego powierzchni jako "matecznik dzikości"