Gmina Przewóz
Ogólna charakterystyka gminy
Gmina Przewóz leży w południowo-zachodniej części województwa zielonogórskiego. Od zachodu granicę gminy stanowi granica państwa, od południa granica województwa, od północy gminy: Łęknica, Trzebiel, Lipinki, a od wschodu: Żary, Wymiarki i Gozdnica.
Teren gminy położony jest w makroregionie Nizina Śląsko-Łużycka i mezoregionie Bory Dolnośląskie. Można tu wyróżnić siedem typów rzeźby terenu: wzgórza i pagóry strefy moreny czołowej stadiału Warty, obszar moreny pagórkowatej, obszary o lekko falistej powierzchni, równina sandrowa rzeki Skrody, stożek napływowy Nysy Łużyckiej i terasa zalewowa tej rzeki oraz obszary wydm parabolicznych i wałów wydmowych.
Główną rzeką gminy jest Nysa Łużycka płynąca wzdłuż jej zachodnich granic. Jest ona w dużej mierze wykorzystywana do celów energetycznych zarówno przez Niemców, jak i Polaków. Przy północnej granicy gminy płynie rzeka Skroda.
Ogólna powierzchnia gminy wynosi 17 832 ha, z czego 11 614 ha (65%), to grunty leśne, 3 090 ha grunty orne, a 1440 ha to łąki i pastwiska.
Ludność gminy liczy 3 365 osób, co daje średnie zagęszczenie 19 osób/km2.
Prace inwentaryzacyjne przeprowadzone na terenie gminy
Przeprowadzono wstępną inwentaryzację przyrodniczą całego terenu gminy (wyszukiwanie obiektów nadających się do objęcia konserwatorską ochrona przyrody).
-> rezultaty tej inwentaryzacji (opis ogólny, katalog obiektów i mapa) tworzą odrębne opracowanie pt. "Wstępna inwentaryzacja przyrodnicza Gminy Przewóz" i przekazane zostały gminie w roku 1993, dostępne są też w Bibliotece WWF i w Bibliotece Lubuskiego Klubu Przyrodników w Świebodzinie.
Przeprowadzono analizę położenia terenu gminy w stosunku do obszarów o prawdopodobnym szczególnym znaczeniu dla ochrony przyrody.
-> stwierdzono, że znaczna część terenu gminy wchodzi w skład uznanych wstępnie za taki obszar doliny Nysy Łużyckiej.
Na podstawie wyników inwentaryzacji wskazano obiekty, które należy objąć konserwatorską ochroną przyrody, by zachować różnorodność przyrody gminy oraz zapewnić wkład gminy do różnorodności biologicznej regionu i kraju.
Wyniki inwentaryzacji
Walory przyrodnicze gminy
Walory o randze ponadregionalnej
-> Obszar Borów Dolnośląskich. Bory Dolnośląskie należą do największych w Europie Środkowej zwartych kompleksów leśnych. Wśród rozległych borów, niegdyś o charakterze typowych borów bagiennych, obecnie niestety w większości zmeliorowanych i silnie osuszonych, zachowały się nieliczne fragmenty silniej podtopione i torfowiska z bardzo interesującą roślinnością. Do gatunków częstych należą: bagno zwyczajne Ledum palustre i borówka bagienna Vaccinium uliginosum, rzadziej spotyka się rosiczkę okrągłolistną Drosera rotundifolia i pośrednią Drosera intermedia, przygiełkę białą Rhynchospora alba, wrzośca bagiennego Erica tetralix i inne.
Bory Dolnośląskie stanowią i potencjalnie stanowić mogą ważną ostoję licznych ginących gatunków zwierząt, szczególnie tych, których populacje wymagają dużych obszarów dla swojego funkcjonowania.
Jako przykład służyć mogą kuraki leśne - regularnie gniazdujące tu cietrzew Tetrao tetrix i głuszec Tetrao urogallus oraz spotykany sporadycznie jarząbek Bonasia bonasia. Populacje tych gatunków, odizolowane od głównego zasięgu w Polsce południowej i wschodniej, nawiązują do populacji występujących po drugiej stronie Nysy Łużyckiej. Znaczna liczebność, a także notowane ostatnio wzrostowe trendy populacji, stwarzają szanse ich zachowania.
Rozległe, zwarte kompleksy Borów Dolnośląskich stanowią również potencjalnie odpowiednie środowisko innych gatunków puszczańskich, np. pojawiającego się tu coraz częściej wilka Canis lupus.
W lasach stosunkowo licznie gniazdują ptaki drapieżne i inne pokarmowo związane z obszarami podmokłymi. Innym gatunkiem charakterystycznym dla całego kompleksu, występującym w rozproszeniu, w liczbie kilkunastu par, jest żuraw Grus grus.
Spośród rzadkich gatunków gadów stosunkowo częsta na tym obszarze jest żmija Vipera berus.
-> Rezerwat Żurawie Bagno - najwiźkszy (42 ha) kompleks torfowiskowy w promieniu kiulkudziesiźciu km, jeden z kilku tej rangi obiektów w Polsce Zachodniej. Charakterystyczna roślinnośę torfowiskowa: Drosera rotundifolia, Oxycoccus quadripetalus, Ledum palustre, miejsce licznego gniazdowania żurawia Grus grus.
Walory o randze regionalnej
-> Rezerwat Nad Młyńską Strugą - niewielki fragment zróżnicowanych lasów liściastych wzdłuż strumienia o nazwie Młyńska Struga.
->
Torfowisko wysokie koło miejscowości Bucze. Sukcesja roślinności. Rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia, wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium, żuraw Grus grus i inne.-> Fragment doliny Nysy między Sobolicami, a Toporowem w woj. jeleniogórskim z pozostałościami starorzeczy oraz fragmentami grądów, łęgów i olsów.
->
Dąb w Straszowie, jeden z okazalszych w regionie (obw. 785 cm, wiek około 600 lat, stan zły).
walory o randze lokalnej
-> Fragmenty torfowisk i borów bagiennych rozrzucone w lasach.
-> Niewielkie kompleksy ekstensywnie użytkowanych stawów z interesującą roślinnością i awifauną.
-> Liczne drzewa pomnikowe i kwalifikujące się do uznania za pomniki przyrody.
Walory gminy Przewóz na tle innych gmin regionu i pasa przygranicznego
W porównaniu z innymi gminami, w gminie Przewóz zaznaczają siź wyraźne skupienia wartości przyrodniczych - rozległy obszar o randze ponadregionalnej, jaki stanowią Bory Dolnośląskie. Rangź tź nalećy przypisaę takće rezerwatowi "Żurawie Bagno". Co najmniej kilka obiektów, to obiekty o randze regionalnej. Istnieje także duża liczba obiektów lokalnie cennych. Mimo znacznych obszarów o niskich walorach przyrodniczych stawia to gminę w rzędzie bardziej interesujących przyrodniczo gmin pasa przygranicznego.
Specyfika przyrody gminy
Do specyficznych elementów przyrody gminy Przewóz, odróżniających ją od innych gmin pasa przygranicznego, należą:
-> Leśny charakter gminy (obecność dużego kompleksu leśnego Borów Dolnośląskich, cennych obiektów typu leśnego).
-> Obecność licznych obiektów o charakterze torfowiskowym.
-> Obecność struktur przyrodniczych związanych z doliną Nysy: koryto rzeki, grądowiejące łęgi.
Elementy te, jako składniki "image" gminy, zasługują na szczególnie troskliwą ochronę!
Propozycje ochrony przyrody
Dla zachowania walorów przyrodniczych gminy uważamy za niezbędne:
Do realizacji przez Gminę
* objęcie ochroną jako użytki ekologiczne torfowisk, terenów podmokłych i zbiorników wodnych, zgodnie z mapą i wcześniej przekazanymi materiałami inwentaryzacyjnymi,
* kierowanie się w gminnej polityce gospodarowania zasobami przyrody - zarówno w stosunku do obiektów chronionych, jak i w stosunku do całego terenu gminy - zasadami ochrony przyrody sformułowanymi poniżej,
* wystąpienie do wojewody o wprowadzenie pozostających w jego kompetencji form ochrony w stosunku do obiektów wymienionych niżej, szczególnie kompleksowej ochrony Borów Dolnośląskich w formie obszaru chronionego krajobrazu, pozytywne zaopiniowanie odpowiednich projektów rozporządzeń wojewody.
Do realizacji przez Wojewodę
* objęcie całego kompleksu Borów Dolnośląskich ochroną w formie Obszaru Chronionego Krajobrazu,
* opracowanie planu ochrony rezerwatu "Żurawie Bagno" oraz utworzenie otuliny wokół rezerwatu poprzez uznanie lasów za lasy ochronne,
* utworzenie użytku ekologicznego oraz rozpatrzenie możliwości utworzenia rezerwatu chroniącego torfowisko k. m. Bucze.
Do realizacji przez Nadleśnictwa
* doprowadzenie do uznania wydzieleń leśnych przylegających do torfowisk "Żurawie Bagno" i "Bucze" za lasy ochronne; prowadzenie w nich gospodarki zapewniającej zachowanie wodochronnej funkcji tych lasów - z wyłączeniem rębni I,
* wyznaczenie w terenie i uznanie za lasy ochronne chroniące wartościowe fragmenty rodzimej przyrody, kilku najlepiej zachowanych fragmentów borów, najlepiej z udziałem fragmentów o charakterze bagiennym, obejmujących powierzchnie co najmniej 2-3 oddziałów; prowadzenie w nich gospodarki zmierzającej do odtworzenia dawnych stosunków wodnych (powstrzymanie się od pogłębiania rowów) oraz zapewniającej zachowanie ciągłości występowania starodrzewi (wyłączenie rębni I),
* współdziałanie przy obejmowaniu ochroną obiektów proponowanych do ochrony konserwatorskiej,
* kontynuację ekologizacji gospodarki leśnej,
* przeprowadzenie pełnego rozpoznanie warunków glebowo-siedliskowych oraz roślinności potencjalnej siedlisk leśnych, zestawienie lokalnej relacji między typami siedliskowymi lasu a potencjalnymi zespołami leśnymi,
* stopniowa przebudowa drzewostanów w kierunku ich unaturalnienia.
Podstawowe zasady ochrony przyrody,
mające zastosowanie na terenie gminy
drzewa pomnikowe
-> Zabezpieczyć przed zniszczeniem i uszkodzeniem.
-> Oznakować.
-> Sprawić, by drzewo - i jego znaczenie - było znane w miejscowości, w której rośnie, w przypadku drzew o randze regionalnej lub wyższej - także w innych miejscowościach gminy.
wszystkie obiekty chronione
-> Strzec przed wykorzystaniem przestrzeni na inne cele.
-> Strzec przed wypalaniem, zaśmiecaniem, masową penetracją ludzką.
-> Oznakować.
torfowiska i fragmenty borów bagiennych wchodzĄce w skŁad obiektów chronionych oraz lasów ochronnych
-> Zapewnić zachowanie stosunków wodnych. Nie odwadniać. Nie piętrzyć poziomu wód, za wyjątkiem ewentualnych, precyzyjnie zaplanowanych prac, mających na celu restytucję torfowiska. Nie podejmować w sąsiedztwie torfowisk działań mogących wpłynąć na stosunki wodne. W miarę możliwości nie lokalizować w sąsiedztwie punktów poboru wody. W lasach przylegających do torfowisk nie stosować rębni I niezależnie od siedliska.
-> Nie eksploatować torfu.
-> Wyjątkowo troskliwie strzec przed wypalaniem.
koryta cieków wodnych i zbiorniki wchodzĄce w skŁad obiektów chronionych
-> Nie regulować. Pozwolić na spontaniczne kształtowanie się koryta.
-> Nie wycinać drzew, krzewów nadbrzeżnych, ani innej roślinności.
-> Nie piętrzyć cieków na terenie chronionym ani bezpośrednio poniżej niego.
-> Nie usuwać drzew zwalonych w nurt cieku lub do zbiornika.
DOLINA NYSY
-> Odsunąć wały przeciwpowodziowe od koryta rzeki, tak by stworzyć możliwie szeroką strefę zalewową.
-> Znieść nakaz i wprowadzić zakaz usuwania drzew i krzewów z międzywala.
-> Zezwalać na powstawanie płycizn, namulisk i odsypów w nurcie rzeki.
-> Pod żadnym pozorem nie likwidować starorzeczy ani nie odcinać ich połączeń z nurtem rzeki. Wybrane (ale nie wszystkie) starorzecza, które w przeszłości zostały odcięte od rzeki, sztucznie połączyć z jej nurtem.
krajobraz rolniczy
-> Nie niszczyć istniejących miedz, krzewów i drzew śródpolnych, zarośli ani zadrzewień.
-> Upowszechniać regułę stosowania nawozów sztucznych wyłącznie w przypadkach uzasadnionych potrzebami gleby.
-> Upowszechniać regułę stosowania herbicydów najwyżej na 95% powierzchni każdego pola.
-> Strzec przestrzegania zakazu wypalania resztek roślinności.
ZADRZEWIENIA
-> Zachować wszystkie istniejące zadrzewienia, usuwane z nich drzewa zastępować nowymi. Zezwolenia na wycinkę drzew nie związaną z inwestycjami i zmianą przeznaczenia terenu wydawać wyłącznie w formie warunkowej - pod warunkiem wprowadzenia nowych nasadzeń.
-> Wprowadzać nie tylko zadrzewienia ale i zarośla krzewów, nawiązujące składem do spontanicznych zbiorowisk zaroślowych (tarnina, róże i głogi na siedliskach świeżych w krajobrazie rolniczym, leszczyna i trzmielina w kontakcie z żyznymi lasami, dereń świdwa i trzmielina na siedliskach wilgotnych).
-> Wprowadzić zadrzewienia i zakrzewienia (zob. wyżej) wzdłuż wszystkich ciągów komunikacyjnych.
-> Nie stosować gatunków obcych geograficznie i wykazujących tendencję do dziczenia - dotyczy przede wszystkim robinii.
-> Inne gatunki geograficznie obce stosować wyłącznie w osiedlach ludzkich.
-> Kultywować specyfikę lokalną w doborze składów gatunkowych zadrzewień.
LASY
-> Planując skład gatunkowy drzewostanów uwzględnić skład gatunkowy drzewostanu zbiorowiska roślinnego stanowiącego potencjalną roślinność naturalną na odpowiednich siedliskach.
-> Uznać za ochronne wszystkie lasy na torfowiskach i przylegające do torfowisk, wykluczyć w nich rębnię I.
-> Nie wprowadzać gatunków obcych geograficznie - dotyczy szczególnie czeremchy późnej, świdośliwy, robinii, dęba czerwonego. Aktywnie tępić robinię.
-> Zachować pełną różnorodność rodzimie występujących gatunków, szanując jednak ich naturalne związki siedliskowe i fitosocjologiczne.
-> Dbać o obecność martwego drewna, w tym rozkładającej się grubizny, w lesie.
-> Zrealizować w pełni zalecenia Instrukcji Urządzania Lasu dotyczące użytków ekologicznych.
-> Maksymalnie ograniczyć zastosowanie rębni I i sztucznego odnowienia lasu.
-> Maksymalnie ograniczyć stosowanie środków chemicznych w gospodarce leśnej i w ochronie lasu.
PARKI
-> Dążyć do odtworzenia dawnej kompozycji parku.
-> Ewentualnie wprowadzić nowe nasadzenia drzew, krzewów i roślin zielnych, stosownie do pierwotnych założeń kompozycyjnych.
-> Nie usuwać starych, próchniejących ani martwych drzew.
-> Nie leczyć próchniejących drzew, za wyjątkiem okazów o szczególnym znaczeniu kulturowym.
-> Nie usuwać podszytów z całej powierzchni dawniej zaniedbanych parków: pozostawić przynajmniej 1/4 jego powierzchni jako "matecznik dzikości".