Gmina Gozdnica
Ogólna charakterystyka gminy
Miasto Gozdnica leży w południowo-zachodniej części województwa zielonogórskiego. Od południa gmina przylega do granicy województwa, od zachodu graniczy z gminą Przewóz, od północy z gminą Wymiarki, a od wschodu z gminą Iłowa.
Na terenie miasta można wyodrębnić dwie jednostki geomorfologiczne: na południu wzgórza moreny czołowej Zlodowacenia Środkowo-Polskiego Stadiału Warty, a na północy Pradolinę Wrocławsko-Magdeburską. Pradolina jest terenem płaskim, zalesionym, zbudowanym z osadów piaszczysto-żwirowych. Osady te stanowią bogaty zbiornik wodny.
Przez miasto Gozdnica przepływa strumień o nazwie Pienia, którego źródła znajdują się na południe od miasta w lasach Borów Dolnośląskich. Jest to dopływ rzeki Czernej Wielkiej wpadającej w Żaganiu do Bobru. Czerna płynie dnem Pradoliny Wrocławsko-Magdeburskiej.
Powierzchnia miasta w granicach administracyjnych wynosi 2 397 ha. Z tego 1 582 ha zajmują lasy (prawie 70%), 240 ha grunty orne, 141 ha użytki zielone, a 434 ha tereny zabudowane i inne. Ludność miasta liczy 3 884 mieszkańców.
Prace inwentaryzacyjne przeprowadzone na terenie gminy
W roku 1994 przeprowadzono wstępną inwentaryzację przyrodniczą całego terenu gminy (wyszukiwanie obiektów nadających się do objęcia konserwatorską ochrona przyrody).
-> rezultaty tej inwentaryzacji (opis ogólny, katalog obiektów i mapa) tworzą odrębne opracowanie pt. "Wstępna inwentaryzacja przyrodnicza Gminy Gozdnica" i przekazane zostały gminie w roku 1993, dostępne są też w Bibliotece WWF i w Bibliotece Lubuskiego Klubu Przyrodników w Świebodzinie.
Przeprowadzono analizę położenia terenu gminy w stosunku do obszarów o prawdopodobnym szczególnym znaczeniu dla ochrony przyrody.
-> stwierdzono, że znaczna część terenu gminy wchodzi w skład uznanych wstępnie za taki obszar Borów Dolnośląskich.
Na podstawie wyników inwentaryzacji wskazano granice obszaru, który należy objąć wielkopowierzchniowym systemem obszarów chronionych, a także wskazano obiekty, które należy objąć konserwatorską ochroną przyrody, by zachować różnorodność przyrody gminy oraz zapewnić wkład gminy do różnorodności biologicznej regionu i kraju.
Wyniki inwentaryzacji
Walory przyrodnicze gminy
Walory o randze ponadregionalnej
-> Obszar Borów Dolnośląskich
Bory Dolnośląskie należą do największych w Europie Środkowej zwartych kompleksów leśnych. Wśród rozległych borów, niegdyś o charakterze typowych borów bagiennych, obecnie niestety w większości zmeliorowanych i silnie osuszonych, zachowały się nieliczne fragmenty silniej podtopione i torfowiska z bardzo interesującą roślinnością. Do gatunków częstych należą: bagno zwyczajne Ledum palustre i borówka bagienna Vaccinium uliginosum, rzadziej spotyka się rosiczkę okrągłolistną Drosera rotundifolia i pośrednią Drosera intermedia, przygiełkę białą Rhynchospora alba, wrzośca bagiennego Erica tetralix i inne.
Bory Dolnośląskie stanowią i potencjalnie stanowić mogą ważną ostoję licznych ginących gatunków zwierząt, szczególnie tych, których populacje dla swojego funkcjonowania wymagają dużych obszarów.
Jako przykład służyć mogą kuraki leśne - regularnie gniazdujące tu cietrzew Tetrao tetrix i głuszec Tetrao urogallus oraz spotykany sporadycznie jarząbek Bonasia bonasia. Populacje tych gatunków, odizolowane od głównego zasięgu w Polsce południowej i wschodniej, nawiązują do populacji występujących po drugiej stronie Nysy Łużyckiej. Znaczna liczebność, a także notowane ostatnio wzrostowe trendy populacji, stwarzają szanse ich zachowania.
Rozległe, zwarte kompleksy Borów Dolnośląskich stanowią również potencjalnie odpowiednie środowisko innych gatunków puszczańskich, np. pojawiającego się tu coraz częściej wilka Canis lupus.
W lasach stosunkowo licznie gniazdują ptaki drapieżne i inne pokarmowo związane z obszarami podmokłymi, miedzy innymi bielik Haliaeetus albicilla.
Innym gatunkiem charakterystycznym dla całego kompleksu, występującym w rozproszeniu, w liczbie kilkunastu par, jest żuraw Grus grus.
Spośród rzadkich gatunków gadów stosunkowo częsta na tym obszarze jest żmija Vipera berus.
Walory o randze regionalnej
-> Kompleks zmeliorowanych, ale renaturalizujących się torfowisk i lasów bagiennych z wrzoścem bagiennym, na wschód od rezerwatu "Żurawie Bagno".
-> Stanowiska rzadkich gatunków ptaków, między innymi bielika i kuraków leśnych.
Walory o randze lokalnej
-> Niewielkie fragmenty borów bagiennych i torfowisk rozrzucone w lasach.
Walory gminy Gozdnica na tle innych gmin regionu i pasa przygranicznego
W porównaniu z innymi gminami, w gminie Gozdnica nie stwierdzono obiektów o wysokich walorach przyrodniczych.. Rozległy obszar o randze ponadregionalnej stanowią Bory Dolnośląskie, wchodzące na obszar gminy. Gminę zaliczyć można do terenów o przeciętnych walorach przyrodniczych wśród gmin pasa przygranicznego.
Specyfika przyrody gminy
O specyfice gminy na tle całego pasa przygranicznego decyduje specyfika dominujących na jej terenie Borów Dolonośląskich, tj. przede wszystkim:
-> Charakter największego w Polsce kompleksu leśnego.
-> Obecność śródleśnych torfowisk o charakterze wysokim i przejściowym, często unikatowych pod względem florystycznym (wrzosiec bagienny !).
Propozycje ochrony przyrody
Dla zachowania walorów przyrodniczych gminy uważamy za niezbędne:
Do realizacji przez Gminę
* objęcie ochroną jako użytki ekologiczne terenów zgodnie z wcześniej przekazanymi materiałami inwentaryzacyjnymi,
* kierowanie się w gminnej polityce gospodarowania zasobami przyrody - zarówno w stosunku do obiektów chronionych, jak i w stosunku do całego terenu gminy - zasadami ochrony przyrody sformułowanymi poniżej,
* wystąpienie do wojewody o wprowadzenie pozostających w jego kompetencji form ochrony w stosunku do obiektów wymienionych niżej, szczególnie kompleksowej ochrony Borów Dolnośląskich w formie obszaru chronionego krajobrazu, pozytywne zaopiniowanie odpowiednich projektów rozporządzeń wojewody.
Do realizacji przez Wojewodę
* objęcie całego kompleksu Borów Dolnośląskich ochroną w formie Obszaru Chronionego Krajobrazu,
* objęcie ochroną strefową stanowisk rzadkich gatunków zwierząt, szczególnie środowisk kuraków leśnych.
Do realizacji przez Nadleśnictwo Wymiarki
* wyznaczenie w terenie i uznanie za lasy ochronne chroniące wartościowe fragmenty rodzimej przyrody, kilku najlepiej zachowanych fragmentów borów o charakterze bagiennym, obejmujących powierzchnie co najmniej 2-3 oddziałów; prowadzenie w nich gospodarki zmierzającej do odtworzenia dawnych stosunków wodnych (powstrzymanie się od pogłębiania rowów) oraz zapewniającej zachowanie ciągłości występowania starodrzewi (wyłączenie rębni I),
* współdziałanie przy obejmowaniu ochroną obiektów proponowanych do ochrony konserwatorskiej,
* kontynuację ekologizacji gospodarki leśnej,
* przeprowadzenie pełnego rozpoznanie warunków glebowo-siedliskowych oraz roślinności potencjalnej siedlisk leśnych, zestawienie lokalnej relacji między typami siedliskowymi lasu a potencjalnymi zespołami leśnymi,
* stopniowa przebudowa drzewostanów w kierunku ich unaturalnienia.
Podstawowe zasady ochrony przyrody,
mające zastosowanie na terenie gminy
drzewa pomnikowe
-> Zabezpieczyć przed zniszczeniem i uszkodzeniem.
-> Oznakować.
-> Sprawić, by drzewo - i jego znaczenie - było znane w miejscowości, w której rośnie, w przypadku drzew o randze regionalnej lub wyższej - także w innych miejscowościach gminy.
wszystkie obiekty chronione
-> Strzec przed wykorzystaniem przestrzeni na inne cele.
-> Strzec przed wypalaniem, zaśmiecaniem, masową penetracją ludzką.
-> Oznakować.
torfowiska i fragmenty borów bagiennych wchodzĄce w skŁad obiektów chronionych oraz lasów ochronnych
->
Zapewnić zachowanie stosunków wodnych. Nie odwadniać. Nie piętrzyć poziomu wód, za wyjątkiem ewentualnych, precyzyjnie zaplanowanych prac, mających na celu restytucję torfowiska. Nie podejmować w sąsiedztwie torfowisk działań mogących wpłynąć na stosunki wodne. W miarę możliwości nie lokalizować w sąsiedztwie punktów poboru wody. W lasach przylegających do torfowisk nie stosować rębni I niezależnie od siedliska.-> Nie eksploatować torfu.
-> Wyjątkowo troskliwie strzec przed wypalaniem.
koryta cieków wodnych i zbiorniki wchodzĄce w skŁad obiektów chronionych
-> Nie regulować. Pozwolić na spontaniczne kształtowanie się koryta.
-> Nie wycinać drzew, krzewów nadbrzeżnych, ani innej roślinności.
-> Nie piętrzyć cieków na terenie chronionym ani bezpośrednio poniżej niego.
-> Nie usuwać drzew zwalonych w nurt cieku lub do zbiornika.
krajobraz rolniczy
-> Nie niszczyć istniejących miedz, krzewów i drzew śródpolnych, zarośli ani zadrzewień.
-> Upowszechniać regułę stosowania nawozów sztucznych wyłącznie w przypadkach uzasadnionych potrzebami gleby.
-> Upowszechniać regułę stosowania herbicydów najwyżej na 95% powierzchni każdego pola
-> Strzec przestrzegania zakazu wypalania resztek roślinności.
ZADRZEWIENIA
-> Zachować wszystkie istniejące zadrzewienia, usuwane z nich drzewa zastępować nowymi. Zezwolenia na wycinkę drzew nie związaną z inwestycjami i zmianą przeznaczenia terenu wydawać wyłącznie w formie warunkowej - pod warunkiem wprowadzenia nowych nasadzeń.
-> Wprowadzać nie tylko zadrzewienia ale i zarośla krzewów, nawiązujące składem do spontanicznych zbiorowisk zaroślowych (tarnina, róże i głogi na siedliskach świeżych w krajobrazie rolniczym, leszczyna i trzmielina w kontakcie z żyznymi lasami, dereń świdwa i trzmielina na siedliskach wilgotnych).
-> Wprowadzić zadrzewienia i zakrzewienia (zob. wyżej) wzdłuż wszystkich ciągów komunikacyjnych.
-> Nie stosować gatunków obcych geograficznie i wykazujących tendencję do dziczenia - dotyczy przede wszystkim robinii.
-> Inne gatunki geograficznie obce stosować wyłącznie w osiedlach ludzkich.
-> Kultywować specyfikę lokalną w doborze składów gatunkowych zadrzewień.
LASY
-> Planując skład gatunkowy drzewostanów uwzględnić skład gatunkowy drzewostanu zbiorowiska roślinnego stanowiącego potencjalną roślinność naturalną na odpowiednich siedliskach.
-> Uznać za ochronne wszystkie lasy na torfowiskach i przylegające do torfowisk, wykluczyć w nich rębnię I.
-> Nie wprowadzać gatunków obcych geograficznie - dotyczy szczególnie czeremchy późnej, świdośliwy, robinii, dęba czerwonego. Aktywnie tępić robinię.
-> Zachować pełną różnorodność rodzimie występujących gatunków, szanując jednak ich naturalne związki siedliskowe i fitosocjologiczne.
-> Dbać o obecność martwego drewna, w tym rozkładającej się grubizny, w lesie.
-> Zrealizować w pełni zalecenia Instrukcji Urządzania Lasu dotyczące użytków ekologicznych.
-> Maksymalnie ograniczyć zastosowanie rębni I i sztucznego odnowienia lasu.
-> Maksymalnie ograniczyć stosowanie środków chemicznych w gospodarce leśnej i w ochronie lasu.