Gmina Cedynia
Ogólna charakterystyka gminy
Gmina Cedynia zajmuje najdalej na zachód wysuniętą część województwa szczecińskiego oraz Polski. Od zachodu graniczy przez Odrę z Niemcami, od północnego-wschodu z gminą Chojna, a od wschodu z gminą Moryń i Mieszkowice.
Pod względem geomorfologicznym obszar ten znajduje się w obrębie kilku krain fizyczno-geograficznych. Zachodnia część należy do mezoregionu Doliny Dolnej Odry (prowincja Pobrzeże Południowobałtyckie), ciągnącego się z południa ku północy pasem o szerokości 2-3 km. Południowo-zachodnia część gminy, obejmująca fragment rzeki Odry oraz liczne łąki i pastwiska, zaliczana jest do Kotliny Freinwaldzkiej (Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka). W północnej części gminy znajdują się najlepiej zachowane fragmenty moreny czołowej w postaci Wzgórz Krzymowskich, wśród których dominuje wzniesienie Zwierzyniec o wysokości 167 m n.p.m.
Zachodnią, 30 km granicę gminy stanowi rzeka Odra, która płynie w tej części korytem o szerokości 200-250 m. Na wysokości Cedyni uchodzi do niej kanał Odra-Havela. Przez teren gminy przepływa też kilka mniejszych cieków, np. Młynnik, Młynnica i Świergotka. Na obszarze gminy znajduje się kilkanaście jezior i oczek śródpolnych pochodzenia polodowcowego. Największym z nich jest Jezioro Orzechowskie (29,4 ha), pozostałe to: Czachów Duży, Czachów Mały, Świnia, Golice, Czarne, Wrzos.
Powierzchnia gminy obejmuje 179 km2. Największą część gminy zajmują lasy stanowiące 69,4 km2, tuż za nimi znajdują się grunty orne o prawie takiej samej powierzchni - 62,3 km2, następnie łąki i pastwiska zajmujące odpowiednio 5,3 i 7,1 km2.
Gminę Cedynia zamieszkuje blisko 1500 mieszkańców. Średnie zaludnienie wynosi 15,5 osób/km2. Do 1990 r. prawie połowa ludności była zatrudniona w rolnictwie i leśnictwie.
Gmina charakteryzuje się dużym nagromadzeniem zabytków historii i kultury oraz nadzwyczajnymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi.
Prace inwentaryzacyjne przeprowadzone na terenie gminy
Przeprowadzono wstępną inwentaryzację przyrodniczą całego terenu gminy (wyszukiwanie obiektów nadających się do objęcia konserwatorską ochroną przyrody)
-> rezultaty tej inwentaryzacji (opis ogólny, katalog obiektów i mapa) tworzą odrębne opracowanie p.t. "Wstępna inwentaryzacja przyrodnicza Gminy Cedynia", przekazane gminie w roku 1994, dostępne też w Bibliotece WWF i w Bibliotece Lubuskiego Klubu Przyrodników w Świebodzinie
Na podstawie wyników wymienionych wyżej prac zaprojektowano sieć obiektów, które należy objąć konserwatorską ochroną przyrody, by zachować rożnorodność przyrody gminy, oraz wkład gminy do rożnorodności biologicznej regionu i kraju.
W związku z faktem, że znaczna część gminy juz wcześniej objęta została ochroną w formie Cedyńskiego Parku Krajobrazowego, na obszarze gminy nie prowadzono szczegółowych prac inwentaryzacyjnych, zbieranie danych ograniczając do zakresu niezbędnego dla potrzeb opracowań syntetycznych całego pasa objetego projektem "Zielonej wstęgi".
Wyniki inwentaryzacji
WALORY O RANDZE PONADREGIONALNEJ
-> Cedyński Park Krajobrazowy - powstał w roku 1993 i obejmuje obszar 30 850 ha w południowo-zachodniej części woj. szczecińskiego. Park obejmuje ochroną przełomową dolinę Odry wraz z jej strefą krawędziową oraz rozległe obszary morenowe i sandrowe. Wśród 640 gatunków stwierdzonych tu roślin na uwagę zasługują liczne gatunki tworzące zbiorowiska roślinności stepowej i wrzosowiska. Bogata jest także awifauna (194 gatunki, w tym 162 lęgowe) oraz herpetofauna (18 gatunków). Obszar Parku obejmuje znaczną część gminy Cedynia na której terenie leżą najcenniejsze przyrodniczo fragmenty, kluczowe dla ochrony przyrody obszaru.
-> Rezerwat Bielinek o powierzchni 76,48 ha chroniący unikaltowe w skali kraju zbiorowiska roślinności kserotermicznej z jedynym w kraju, naturalnym stanowiskiem dębu omszonego Quercus pubescens. Na jedynym polskim stanowisku rośnie tu też nawrot czerwonobłękitny, do niedawna występował także szyplin zielny. Populacje kilkunastu innych rzadkich i ginących w Polsce gatunków roślin kserotermicznych, specyficzna i unikatowa również fauna - zwłaszcza bezkręgowców.
WALORY O RANDZE REGIONALNEJ
-> Olszyna Źródliskowa pod Lubiechowem - niewielki rezerwat florystyczny z łanowo występujacym skrzypem olbrzymim
-> Wrzosowiska Cedyńskie - krawędź doliny Odry między Osinowem a Cedynią ze stanowiskami wielu rzadkich gatunków roślin - rezerwat florystyczny
-> Fragment doliny Odry koło Starego Kostrzynka. Użytek ekologiczny pod nazwą Kostrzyneckie Rozlewiska o pow. 746 ha obejmujący ochroną obszar zalewowych łąk, turzycowisk i starorzeczy. Ważna ostoja ptakow wodnych i błotnych, zarówno w okresie lęgowym jak i podczas wędrówek (do 30 tysięcy gęsi).
-> Fragment wyeksploatowanej żwirowni w dolinie Odry koło Bielinka - ważnej ostoi ptaków wodnych i błotnych, w tym wielu gatunków silnie zagrożonych.
-> Kompleks śródleśnych zbiorników wodnych i torfowisk na terenie tzw. Puszczy Piaskowej w gm. Cedynia, ostoja rzadkich gatunków flory i fauny (4-5 obiektów).
-> Dolina Świergotki - fragment lasu o wysokich walorach krajobrazowych i przyrodniczych - buczyna pomorska, grąd z przytulią
->Jeziora Siegniewskie - kompleks śródleśnych zbiorników wodnych z interesująca awifauną (bąk, perkoz rdzawoszyi) - rezerwat faunistyczny
walory o randze lokalnej
-> Kilkanaście niewielkich obiektów, głównie torfowisk, niewielkich zbiorników wodnych w lasach oraz starorzeczy i fragmentów podmokłych łąk w dolinie Odry,
-> Zabytkowe parki w Zielinie, Wierzchlesie, Troszynie i Goszkowie
WALORY GMINY CEDYNIA NA TLE INNYCH GMIN REGIONU I PASA PRZYGRANICZNEGO
W porównaniu z innymi gminami, w gminie Cedynia zaznacza się bardzo wyraźne skupienie wartości przyrodniczych. Znalazło to już wyraz w utworzeniu - między innymi na terenie Gminy - Cedyńskiego parku Krajobrazowego. Dodatkowo obecność bardzo licznych walorów o randze regionalnej, i to o bardzo zróznicowanym charakterze, od muraw kserotermicznych po rozlewiska stanowiące miejsca ważne dla ptaków, stawiają gminę w rzędzie najbardziej interesujacych przyrodniczo gmin pasa przygranicznego. Przyroda jest nieodłącznym składnikiem obrazu gminy a walory przyrodnicze są podstawowym czynnikiem decydujacym o jej atrakcyjności turystycznej !
SPECYFIKA PRZYRODY GMINY
Do specyficznych elementów przyrody gminy Cedynia odróżniających ją od innych gmin pasa przygranicznego, należą:
-> Olbrzymia różnorodność przyrody gminy i jej kontrastowość ekologiczna: od siedlisk podmokłych po murawy ciepłolubne
-> Obecność i liczebność obiektów przyrodnbiczych o randze regionalnej, ponadregionalnej, a nawet międzynarodowej
-> Obecność populacji kilkunastu gatunków roslin i zwierząt ginacych w skali Polski i regionu, przyjamniej dwa z nich - dąb omszony i nawrot czerwowobłękitny - mają tu jedyne stanowiska w kraju !
-> Obecność bardzo dobrze wykształconych muraw kserotermicznych
-> Obecność zwartych kompleksów leśnych - np. kompleks Puszczy Piaskowej
-> Obecność struktur przyrodniczych związanych z doliną wielkiej rzeki - Odry (koryto rzeki, dno doliny z użytkami zielonymi i starorzeczami, strefa krawędziowa doliny z siedliskami dla muraw kserotermicznych)
-> Obecność struktur przyrodniczych związanych z dolinami małych strumyków śródleśnych, co jest typowych dla Pomorza
Elementy te, jako składniki "image" gminy, zasługują na szczególnie troskliwą ochronę! Mogą być łatwo i z powodzeniem wykorzystane przy kreowaniu obrazu gminy w świadomości odwiedzających ją turystów.
Propozycje ochrony przyrody
Dla zachowania walorów przyrodniczych gminy uważamy za niezbędne:
Do realizacji przez Gminę
* Pieczołowite wykonywanie wszytskich zadań wynikających z planów ochrony: Parku Krajobrazowego i rezerwatów
* Objęcie ochroną jako użytki ekologiczne wszystkich zakwalifikowanych obiektów, zgodnie z mapą i wcześniej przekazanymi materiałami inwentaryzacyjnymi
* Kierowanie się w gminnej polityce gospodarowania zasobami przyrody - zarówno w stosunku do obiektów chronionych, jak i w stosunku do całego terenu gminy - zasadami ochrony przyrody sformułowanymi poniżej.
* Nakłonienie wszystkich zainteresowanych podmiotów do stosowania w praktyce zasad ochrony przyrody zestawionych niżej, dostepnymi środkami negocjacyjnymi, ekonomicznymi i administracyjnymi
Do realizacji przez Wojewodę:
* Doprowadzenie do utworzenia rezerwatu "Dolina Świergotki"
* Pilne opracowanie planów ochrony rezerwatów i realizacja ochrony czynnej muraw kserotermicznych
* Zapewnienie warunków sprawnego funkcjonowania Parku Krajobrazowego
Do realizacji przez Park Krajobrazowy
* Współdziałanie przy obejmowaniu ochroną obiektów proponowanych do ochrony konserwatorskiej
* Nakłonienie wszystkich podmiotów do zastosowania w praktyce zasad ochrony przyrody zestawionych niżej, dostępnymi środkami negocjacyjnymi, ekonomicznymi i administracyjnymi
* Organizacja aktywnej ochrony muraw kserotermicznych
* Pogłębienie rozpoznania stanu przyrody na obszarze Parku, formułowanie nowych propozycji konserwatorskiej ochrony przyrody (pomniki przyrody, użytki ekologiczne)
Do realizacji przez Nadleśnictwo
* Współdziałanie przy obejmowaniu ochroną obiektów proponowanych do ochrony konserwatorskiej
* Pod żadnym pozorem nie zalesianie płatów z roślinnością ciepłolubną ani wrzosowiskową
* Do czasu utworzenia rezerwatu "Dolina Świergotki" ochrona jego teren
* Kontynuacja ekologizacji gospodarki leśnej
* Przeprowadzenie pełnego rozpoznanie warunków glebowo-siedliskowych oraz roślinności potencjalnej siedlisk leśnych, zestawienie lokalnej relacji między typami siedliskowymi lasu a potencjalnymi zespołami leśnymi
* Stopniowa przebudowa drzewostanów w kierunku ich unaturalnienia
Podstawowe zasady ochrony przyrody, mające zastosowanie na terenie gminy
DRZEWA POMNIKOWE
-> Zabezpieczyć przed zniszczeniem i uszkodzeniem
-> Oznakować
-> Sprawić by drzewo - i jego znaczenie - było znane w miejscowości, w której rośnie, w przypadku drzew o randze regionalnej lub wyższej - także w innych miejscowosciach gminy
WSZYSTKIE OBIEKTY CHRONIONE
-> Strzec przed wykorzystaniem przestrzeni na inne cele
-> Strzec przed wypalaniem, zaśmiecaniem, masową penetracją ludzką
-> Oznakować
TORFOWISKA WCHODZĄCE W SKŁAD OBIEKTÓW CHRONIONYCH
-> Zapewnić zachowanie stosunków wodnych. Nie odwadniać. Nie piętrzyć poziomu wod, za wyjątkiem ewentualnych, precyzyjnie zaplanowanych prac majacych na celu restytucję torfowiska. Nie podejmowac w sąsiedztwie torfowisk działań mogących wpłynąć na stosunki wodne. W miarę mozliwości nie lokalizować w sąsiedztwie punktów poboru wody. W lasach przylegających do torfowisk nie stosowac rębni I niezależnie od siedliska
-> Nie eksploatować torfu
-> Wyjątkowo troskliwie strzec przed wypalaniem
ŁĄKI WCHODZĄCE W SKŁAD OBIEKTÓW CHRONIONYCH
-> kontynuować tradycyjny sposob użytkowania. Nie zamieniac na pola orne. Nie zalesiać. Kosić z tradycyjną częstotliwością i w tradycyjnych terminach.
-> Nie nawozić
-> Nie podsiewać mieszanek traw ani innych roślin łąkowych
KORYTA MAŁYCH CIEKÓW WODNYCH WCHODZĄCE W SKŁAD OBIEKTÓW CHRONIONYCH
-> Nie regulować. Pozwolić na spontaniczne kształtowanie się koryta
-> Nie wycinać drzew, krzewów nadbrzeżnych, ani innej roślinności
-> Nie piętrzyć cieków na terenie chronionym ani bezpośrednio poniżej niego
-> Nie usuwać drzew zwalonych w nurt cieku
DOLINA ODRY
-> Odsunąć wały przeciwpowodziowe od koryta rzeki, tak by stworzyc możliwie szeroką strefę zalewową
-> Znieść nakaz i wprowadzić zakaz usuwania drzew i krzewów z międzywala
-> Zezwalać na powstawanie płycizn, namulisk i odsypów w nurcie rzeki
-> Pod żadnym pozorem nie likwidować starorzeczy ani nie odcinac ich połączeń z nurtem rzeki. Wybrane (ale nie wszytskie) starorzecza, które w przeszłosci zostały odcięte od rzeki, sztucznie połączyć z jej nurtem
KRAJOBRAZ ROLNICZY
-> Pod żadnym pozorem nie niszczyć istniejących miedz, krzewów i drzew śródpolnych, zarośli ani zadrzewień
-> Upowszechniać regułę stosowania nawozów sztucznych wyłacznie w przypadkach uzasadnionych potrzebami gleby
-> Upowszechniać regułę stosowania herbicydów najwyżej na 95% powierzchni każdego pola
-> Strzec przestrzegania zakazu wypalania resztek roślinności
-> W odległości mniejszej niz 100 m od brzegów wszytskich wód powierzchniowych (rowów, cieków, zbiorników wodnych) preferować zróżnicowaniem stawek podatku rolnego użytki zielone przed uprawami polnymi
MURAWY KSEROTERMICZNE
-> Pod żadnym pozorem nie zamieniać na pola orne, nie zalesiać
-> Aktywnie tępić robinię, nie dopuszczać do rozwoju zarośli np. tarniny na więcej niż 15% powierzchni
-> Wypasać ekstensywnie, najlepiej owcami, monitorując efekty
ZADRZEWIENIA
-> Zachować wszytskie istniejące zadrzewienia, usuwane z nich drzewa zastępować nowymi. Zezwolenia na wycinkę drzew nie związaną z inwestycjami i zmianą przeznaczenia terenu wydawać wyłącznie w formie warunkowej - pod warunkiem wprowadzenia nowych nasadzeń
-> Wprowadzać nie tylo zadrzewienia ale i zarośla krzewów, nawiązujace składem do spontanicznych zbiorowisk zaroślowych (tarnina, róże i głogi na siedliskch świeżych w krajobrazie rolniczym, leszczyna i trzmielina w kontakcie z zyznymi lasami, dereń świdwa i trzmielina na siedliskach wilgotnych)
-> Wprowadzić zadrzewienia i zakrzewienia (zob. wyżej) wzdłuż wszystkich ciągów komunikacyjnych.
-> Nie stosować gatunków obcych geograficznie i wykazujacych tendencję do dziczenia - dotyczy przede wszystkim robinii
-> Inne gatunki geograficznie obce st
lasy
-> Dążyć stopniowo do wprowadzenia zasad gospodarki leśnej jak w Leśnych Kompleksach Promocyjnych
-> Uznać za ochronne wszystkie lasy na torfowiskach i przylegajace do torfowisk, wykluczyc w nich rębnię I
-> Planując skład gatunkowy drzewostanów uwzględnić skład gatunkowy drzewostanu zbiorowiska roslinego stanowiącego potencjalną roslinność naturalną na odpowiednich siedliskach
-> Nie wprowadzać gatunków obcych geograficznie - dotyczy szczegolnie czeremchy późnej, świdośliwy, robinii, dęba czerwonego i świerka. Aktywnie tępić robinię
-> Zachować pełną różnorodność rodzimie występujacych gatunków, szanując jednak ich naturalne związki siedliskowe i fitosocjologiczne
-> Dbać o obecność martwego drewna, w tym rozkładającej się grubizny, w lesie
-> Zrealizować w pełni zalecenia Instrukcji Urządzania Lasu dotyczące uzytków ekologicznych
-> Maksymalnie ograniczyć zastosowanie rębni I i sztucznego odnowienia lasu
-> Maksymalnie ograniczyć stosowanie środków chemicznych w gospodarce leśnej i w ochronie lasu
PARKI
-> dążyć do odtworzenia dawnej kompozycji parku
-> ewentualnie wprowadzić nowe nasadzenia drzew, krzewów i roślin zielnych, stosownie do pierwotnych założeń kompozycyjnych
-> nie usuwać starych, próchniejących ani martwych drzew
-> nie leczyć próchniejących drzew, za wyjątkiem okazów o szczególnym znaczeniu kulturowym
-> nie usuwac podszytów z całej powierzchni dawniej zaniedbanych parków: pozostawić przynajmniej 1/4 jego powierzchni jako "matecznik dzikości"
ZBIORNIKI WODNE Z INTENSYWNĄ I ŚREDNIO INTENSYWNĄ PRODUKCJĄ RYBACKĄ
-> Nie wykaszać trzcinowisk i oczeretów w okresie lęgów ptaków, od połowy marca do końca lipca.
-> Na kilku ekstensywnie użytkowanych stawach pozostawić rozleglejsze fragmenty niewykaszanej roślinności.
-> Aktywnie chronić stanowiska gatunków rzadkich i silnie zagrożonych.