Ameryka nad Wartą

Gdy do Fryderyka Wielkiego zgłosiła się delegacja rolników z prośbą o zezwolenie na emigrację do Ameryki, ten odmówił odpowiadając. "Ja wam Nową Amerykę i wolność dam nad Wartą". Do II wojny światowej kolonie na Błotach Warciańskich w okolicy dzisiejszego Słońska, Krzeszyc, Budzigniewa, Kamienia Małego, nosiły egzotyczne nazwy: Yorkstown, New York, Maryland, Pensylvanien, Hampshire, Florida, Saratoga, ale i Sumatra, Ceylon czy Malta.

Na obszarach osuszonych bagien administracja pruska lokowała osady ludzkie. Osiedlano w nich kolonistów z różnych stron kraju, a czasami i spoza jego granic (np. reemigrantów z Polski). W całej Europie Środkowej ludzie osiedlający się na obszarach wydartych rzekom i bagnom nazywani byli "olędrami" (od doświadczonych w takich warunkach terenowych Holendrów, których często osiedlano najpierw, jako specjalistów w dziedzinie hydrotechniki).
Nad Wartą i Odrą prawdziwych Holendrów nie było. Każdemu koloniście dawano bezpłatnie 1 łan ziemi ornej i 0,5 łana łąk, materiał na budowę i opał; otrzymywał również zwolnienie od podatków na osiem lat. Państwo gwarantowało tolerancję religijną. W składzie narodowościowym kolonistów występuje przewaga ludności polskiej, co poświadczają dane archiwalne z lat 1763-74.
Typowe dla dolin rzecznych zasiedlanych przez "olędrów" budownictwo "olęderskie" wykorzystuje miejscowy materiał - drewno, i charakteryzuje się specyficznym typem wsi. Pierwszy typ stanowią osady o zabudowie rozproszonej, bez regularnych kształtów; drugi - to wsie o zabudowie zwartej w typie rzędówki lub ulicówki. W pierwszym okresie zakłada się osady o zabudowie rozproszonej, w których działki siedliskowe otoczone są gruntami uprawnymi i połączone z traktem głównym osobną drogą. W osadach typu rzędówki i ulicówki grunty mają układ pasowy. W pierwszej połowie XVIII w. notuje się przewagę rzędówek, natomiast w drugiej tzw. kolonizacji fryderycjańskiej - ulicówek.
Zagrody "olęderskie" składały się zazwyczaj z trzech obiektów: chałupy, stodoły i budynku inwentarskiego oraz opłotowania, które wypełniało wolne przestrzenie między budynkami. Na obszarach bagiennych komponentem zagród stawały się nasadzane drzewa (lipy i kasztanowce). Typową cechą tamtych gospodarstw pozostają ogródki kwiatowe przy wejściu na podwórze.
Charakterystyczne rozplanowanie wsi "olęderskich" i przykłady budownictwa typowego dla zasiedlonych dolin rzecznych są dziś ważnym elementem specyficznego krajobrazu terenów nad Wartą.

Zobaczysz to na trasach rowerowych 3 i 7.

Ta strona jest fragmentem przewodnika turystycznego po Parku Krajobrazowym Ujście Warty [Ujście Warty - przewodnik turystyczny; strona główna] [Ujście Warty - strona główna serwisu] [Lubuski Klub Przyrodników - strona główna]