Opinia
Lubuskiego Klubu Przyrodników
o Pilotażowym Programie Rolnośrodowiskowym
Projekt Programu przyjmujemy z najwyższym uznaniem. Naszym zdaniem projekt ten stwarza pierwszą od wielu lat szansę na skuteczną ochronę półnaturalnych ekosystemów związanych z ekstensywną gospodarką rolną.
Projekt Programu - w tym określające szczegóły działań załączniki i aneksy - opracowane są rzetelnie i kompetentnie; uderza nas wysoki poziom merytoryczny tego opracowania i uwzględnienie w nim wszystkich najistotniejszych elementów współczesnej wiedzy o funkcjonowaniu ekosystemów półnaturalnych. Zgłoszone dalej nasze uwagi i sugestie mają znaczenie marginalne i nie wpływają na generalnie bardzo pozytywną ocenę Programu.
1. Czy ograniczenie "w programie będą mogły uczestniczyć trwałe użytki zielone o minimalnej powierzchni 1 ha" odnosi się do łącznej powierzchni użytków zielonych wykorzystywanych w gospodarstwie, czy do powierzchni każdej działki objętej dotacją?. W tym drugim przypadku założenie takie utrudniłoby obejmowanie czynną ochroną (przez kontynuację tradycyjnych metod gospodarowania) bardzo cennych, lecz małopowierzchniowych płatów muraw kserotermicznych lub wilgotnych łąk, np. na Pomorzu.
2. Zaproponowano: "Wymogi wynikające z obowiązującego na danym terenie prawa (np. z planu ochrony parku narodowego lub krajobrazowego) nie mogą być objęte systemem pomocy finansowej w ramach programu rolnośrodowiskowego". Decyzja w tej sprawie należy do Polski i nie wynika z ram prawnych realizacji programów rolnośrodowiskowych, wynikających z prawa europejskiego (por. Załącznik 1 do programu). Obawiamy się, że zapis taki może doprowadzić do paradoksalnych skutków: ekstensywne użytkowanie łąk warunkujące ich zachowanie będzie dzięki programom rolnośrodowiskowym realizowane np. w dolinie Biebrzy poza parkiem narodowym, podczas gdy w granicach parku obowiązek stosowania takiej formy ochrony pozostanie, ze względu na brak środków, martwym zapisem planu ochrony parku! Proponujemy umożliwić finansowanie przy pomocy programów rolnośrodowiskowych także działań zapisanych w planach ochrony parków narodowych i krajobrazowych.
3. Nie rozumiemy sugestii "zorganizowania przenośnych poideł do wody dla wypasanych zwierząt", a tylko warunkowego "dopuszczenia pojenia zwierząt bezpośrednio ze zbiornika" (pakiet zachowania przyrodniczo cennych trwałych użytków zielonych); miejsca punktowo wydeptywane przez zwierzęta na brzegach wód to także mikrobiotopy warunkujące przetrwanie określonych gatunków roślin (zw. Nanocyperion w sensie fitosocjologicznym), a pojenie zwierząt w zbiornikach wodnych jest elementem tradycyjnej gospodarki. Pod pozorem ochrony czystości wód (?) dąży się tu do likwidacji specyficznego biotopu!
4. W stosunku do cennych łąk, oprócz terminu pokosu i koszenia od środka na zewnątrz, ważna jest wysokość koszenia runi - nie może ona być koszona za nisko. Proponujemy zapisać wymaganie dotyczące optymalnej wysokości koszenia w warunkach odpowiedniego pakietu (pakiet zachowania przyrodniczo cennych trwałych użytków zielonych).
5. Podstawowym tradycyjnym sposobem użytkowania muraw ciepłolubnych - przynajmniej na zboczach dolin Warty, Noteci i Odry - był wypas, przede wszystkim owiec. Koszenie nie jest właściwą metoda ochrony tych muraw; prowadzi ono do ich przekształcania się w łąki rajgrasowe z elementami ciepłolubnymi. Nie można zastąpić wypasu koszeniem. W aneksie B, przy opisie odpowiedniego pakietu (P1) należałoby przenieść punkt ciężkości na wypas.
6. Koszenie ziołorośli okrajkowych "raz na trzy lata w celu ograniczenia wkraczania roślinności wysokiej" (pakiet P12) wydaje się za częste. Ziołoroślowe okrajki są zbiorowiskami stosunkowo trwałymi i w zasadzie w ogóle nie wymagają koszenia. Koszenie co trzy lata przekształciłoby je w ziołoroślowe łąki.
7. W pakiecie zadrzewień śródpolnych (P13) proponujemy uznać za warunek uzyskania dotacji również "kształtowanie składu gatunkowego zadrzewień nawiązującego do naturalnych zbiorowisk zarośli śródpolnych i oszyjkowych", w przeciwnym razie dotacja przysługiwałaby również za budowę zadrzewię z obcych gatunków drzew i krzewów, co jest działaniem przynajmniej kontrowersyjnym z przyrodniczego punktu widzenia. - porównaj pakiet D7, gdzie taki zapis jest wprowadzony
8. W pakiecie nowych zadrzewień śródpolnych (D7) proponujemy dopuścić również płatności za zadrzewienia krótsze niż 100m, np. zmniejszając limit do 50 m. Nawet krótkie zadrzewienia i pasma zarośli w ubogim w krzewy krajobrazie rolniczym pełnią olbrzymią rolę biologiczną.
9. Proponujemy uzupełnienie pakietu D10: ochrony istniejących sadów tradycyjnych o pakiet "zakładania nowych sadów prowadzonych w tradycyjny sposób, gromadzących lokalne odmiany drzew owocowych". Umożliwi to prowadzenie w ramach Programów aktywnej ochrony lokalnych odmian przez ich zbieranie, kolekcjonowanie i rozpowszechnianie.
10. Program przewiduje pakiety służące zachowaniu tradycyjnych ras zwierząt oraz tradycyjnych sadów (po realizacji naszej propozycji nr 9 będzie to równoważne z ochroną tradycyjnych odmian drzew owocowych). A co z tradycyjnymi uprawami roślin niedrzewiastych. Np. z tradycyjnymi uprawami lnu związana jest cała wyspecjalizowana grupa "chwastów lnowych", należących do najbardziej zagrożonych wyginięciem roślin w Polsce i w Europie. Co z ochroną tradycyjnych odmian zbóż? Proponujemy uzupełnienie o odpowiednie pakiety.
11. W Programie nie znalazły się - ważne dla zachowania pełni różnorodności biologicznej - działania na rzecz ochrony grupy chwastów segetalnych. Niektóre gatunki z tej grupy należą w Polsce do najsilniej zagrożonych wyginięciem gatunków roślin. Ich ochrona musiałaby polegać na rezygnacji z chemicznego zwalczania chwastów (na całych polach albo przynajmniej w ich strefach brzegowych) i na stosowaniu prymitywnych metod oczyszczania materiału siewnego zbóż; możliwe są tez działania polegające na zbiorze nasion wybranych gatunków chwastów i ich wsiewaniu razem ze zbożami. Zagadnienie skutecznej ochrony chwastów segetalnych jest trudne i jeszcze w niedostatecznym stopniu zweryfikowane praktycznie, jego rozwiązanie jest jednak absolutnie konieczne, jeżeli chcemy uniknąć znaczących strat różnorodności biologicznej w tej sferze. Proponujemy uzupełnienie Programu o odpowiedni pakiet.