MINISTERSTWO ŚRODOWISKA

KRAJOWA STRATEGIA
OCHRONY I UMIARKOWANEGO
UŻYTKOWANIA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ
WRAZ Z
PROGRAMEM DZIAŁAŃ

WARSZAWA 2003


ZAŁĄCZNIK NR 2
Wybrane działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej

Tradycje ochrony różnorodności biologicznej w Polsce sięgają XV - XVII wieku, kiedy ukazały się edykty królewskie dotyczące ochrony cisa i tura, poprzez wiek XVIII, w których podjęto pierwsze próby ochrony ex situ (w specjalnie stworzonym zwierzyńcu) już wtedy zagrożonego wyginięciem tarpana, do wieku XIX, w którym ukazała się ustawa zabraniająca polowania na świstaka i kozicę (1868 r.), a równolegle podjęto dyskusje nad powołaniem w Tatrach parku narodowego. Wśród kolejnych działań na rzecz ratowania rodzimej przyrody należy wymienić: objęcie ochroną znacznego fragmentu Puszczy Białowieskiej (1921), powołanie Białowieskiego i Pienińskiego Parku Narodowego (1932), uchwalenie pierwszej ustawy o ochronie przyrody (1934). Na podkreślenie zasługuje także powołanie w 1925 r. Państwowej Rady Ochrony Przyrody - instytucji państwowej, działającej społecznie jako organ opiniodawczo-doradczy rządu oraz w roku 1928 Ligi Ochrony Przyrody - pierwszej w Polsce ogólnokrajowej organizacji społecznej działającej w tej sferze. W okresie powojennym zarówno PROP jak i LOP zostały reaktywowane, powołane zostały także nowe organy ochrony przyrody takie jak np. Biuro Ochrony Przyrody. Kontynuowano powstawanie obszarów chronionych, a w roku 1949 uchwalono ustawę o ochronie przyrody, która przez kilkadziesiąt lat regulowała sprawy z tą sferą związane.

Praktycznym wymiarem działań w zakresie ochrony różnorodności biologicznej jest utworzenie w Polsce sieci obszarów i obiektów chronionych. Do końca 2001 r. utworzono: 23 parki narodowe, 1345 rezerwatów przyrody, 120 parków krajobrazowych, 412 obszarów chronionego krajobrazu, 6448 użytków ekologicznych, 102 stanowiska dokumentacyjne i 173 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Obszary te obejmują łącznie 33,1% powierzchni kraju, co daje 2675 m2 powierzchni chronionej na jednego mieszkańca Polski. Liczba pomników przyrody wynosiła na koniec 2001 roku - 33 781 (Ochrona Środowiska 2002, Główny Urząd Statystyczny).

Ostatnia dekada XX wieku przynosi szereg dokumentów o charakterze programowym, które jednoznacznie wskazują na zrozumienie potrzeby ochrony dziedzictwa przyrodniczego kraju. Do najbardziej znaczących należy zaliczyć: Politykę ekologiczną państwa z 1991 r., i II politykę ekologiczną państwa z 2000 r., uchwałę Sejmu RP z 19 stycznia 1995 r w sprawie wdrażania zasad ekorozwoju, a wreszcie Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. W grudniu 2002 r. Rada Ministrów zatwierdziła Program wykonawczy do II polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010 oraz przyjęła, opracowaną według wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska i zgodnie z założeniami VI Programu działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2001-2010, Politykę ekologiczną państwa na lata 2003-2006, z uwzględnieniem perspektywy na lata 2002-2010.

Prowadzona przez Polskę polityka ochrony przyrody jest zgodna z zapisami Konwencji o różnorodności biologicznej. Jednym z jej wymogów jest opracowanie strategii jej ochrony. Wyprzedzając zapisy międzynarodowych porozumień, w 1991 r. została opracowana Strategia ochrony żywych zasobów przyrody w Polsce, która za podstawowe cele polityki państwa wyznaczyła:
W roku 1991 opracowano również Polskie studium różnorodności biologicznej, w którym wskazano główne kierunki działań w odniesieniu do różnych kategorii cennych lub zagrożonych obszarów i gatunków.
Pierwszy plan działań ukierunkowany pośrednio i bezpośrednio na ochronę różnorodności biologicznej zawarty został w Programie wykonawczym do polityki ekologicznej państwa do 2000 roku, przyjętym do realizacji w 1994 roku.

W 1995 roku przygotowana została pierwsza, robocza wersja Krajowej strategii ochrony różnorodności biologicznej, a w latach 1996-1998 opracowano do niej strategię i plan działań, obejmujące wszystkie sektory gospodarki kraju.
Równolegle podjęto działania zmierzające do doskonalenia systemu prawnego. W sferze ochrony przyrody, w przeciągu ostatnich lat uchwalono i sukcesywnie nowelizowano m.in. następujące akty prawne: ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska (1980), ustawa o rybactwie śródlądowym (1985), ustawa o ochronie przyrody (1991), ustawa o lasach (1991), ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym (1994), ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych (1995), ustawa prawo łowieckie (1995), ustawa o ochronie zwierząt (1997), ustawa o rolnictwie ekologicznym (2001), ustawa Prawo ochrony środowiska (2001).
W ostatnich latach we wszystkich resortach trwały intensywne prace nad oceną zgodności legislacji, w tym także w zakresie ochrony różnorodności biologicznej, z przepisami prawnymi, które staną się dla Polski obowiązujące w momencie integracji z Unią Europejską. Szczególny nacisk kładzie się na następujące sfery mające bezpośredni wpływ na stan różnorodności biologicznej: ochrona przyrody, rolnictwo, leśnictwo, gospodarka przestrzenna, gospodarka wodna, gospodarka morska, turystyka itp. Zgodnie z podejściem obowiązującym w Unii Europejskiej ochrona różnorodności biologicznej wymaga opracowania kompleksowego systemu aktów prawnych, tworzącego mechanizmy efektywnego jej wdrażania wraz z kontrolą respektowania prawa, zawierającego także zalecenia dotyczące edukacji, nauki itp.

Według obowiązujących regulacji prawnych główny ciężar inspirowania i koordynowania przedsięwzięć dotyczących ochrony i przeciwdziałania zagrożeniom różnorodności biologicznej, spoczywa na ministrze właściwym do spraw środowiska (ochrona przyrody, leśnictwo, ochrona środowiska, gospodarka wodna).
Z uwagi na możliwe oddziaływanie na stan różnorodności biologicznej oraz konieczność aktywnego udziału w realizowaniu polityki jej ochrony, do jednostek współodpowiedzialnych za tą sferę zaliczyć można:
Za ochronę i zrównoważone użytkowanie różnorodności biologicznej w coraz większym stopniu odpowiada administracja rządowa i samorządowa na szczeblu regionalnym i lokalnym - przede wszystkim, choć nie tylko - w ramach działań na rzecz ochrony środowiska oraz gospodarki przestrzennej.

W ostatnich latach coraz poważniejszym i znaczącym partnerem administracji publicznej w działaniach na rzecz ochrony różnorodności biologicznej stają się lokalne, krajowe jak też międzynarodowe proekologiczne organizacje pozarządowe.

W ramach Narodowego programu przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej w styczniu 2000 r. Polska włączyła się do programu Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000, który stawia sobie za główny cel stworzenie systemu efektywnie chronionych terenów o wysokiej wartości środowiska, a przez to ochronę zagrożonych gatunków roślin, zwierząt oraz całych ekosystemów na obszarze Europy. Wchodząc do Unii Europejskiej Polska zobowiązana jest do przedstawienia listy obszarów, które zostaną włączone do tej sieci.


      Powrót