[Opisy gatunków]
[Strona główna programu]
[Strona główna Lubuskiego Klubu Przyrodników]
Kruszczyki leśne (Epipactis helleborine, Epipactis purpurata)
(1) Epipactis helleborine (L.) Crantz - Kruszczyk szerokolistny i
(2) Epipactis purpurata Sm.- Kruszczyk siny
Rodzina: Orchidaceae - Storczykowate
Synonimy: (1) Epipactis latifolia (L.) All., Epipactis viridiflora Rchb., Serpias heleborine L.; (2) Epipactis sesslifolia Peterm., Epipactis violacea (Durand Duq.) Boreau
Niem.: (1) Breitblattrige Stendelwurz; (2) Mullers Stendelwurz
Morfologia: Kruszczyk szerokolistny jest najpospolitszym gatunkiem storczyka występującym w Polsce. Dorasta do 80 cm wysokości. Łodyga prosta, w dolnej części naga, w górnej szorstko omszona. Liście duże do 17 cm długości, jajowato-eliptyczne, spiralnie umieszczone na pędzie, obustronnie ciemnozielone, z wyraźnie zaznaczoną nerwacją. Kwiaty zebrane w gęste, wielokwiatowe grono dorastające do 35 cm długości. Kwiaty szeroko otwarte, prawie promieniste, zielonawe, osadzone na krótkich szypułkach. Działki zewnętrzne zielonawe, działki wewnetrzne różowawe lub fioletowe. Warżka brunatono-fioletowa lub różowa. Owocem jest torebka, rozdęta, do 15 mm długości.
Kruszczyk siny jest bardzo zbliżony wyglądem do kruszczyka szerokolistnego. Różni się wyraźnie czerwono nabiegłą łodygą. Liście są węższe, w dolnej części czerwonawe, w górnej szarozielone. Kwiaty o zewnętrznych działkach białawych. Działki wewnętrzne są czerwonawo nabiegłe. Człon końcowy warżki trójkątnie sercowaty, matowo-biały, z czerwoną smugą w środku.
Biologia: Kruszczyk szerokolistny i kruszczyk siny kwitną od czerwca do sierpnia. Zapylają je owady - trzmiele i osy.
Ekologia: Rosną w żyznych lasach liściastych i mieszanych.
Kruszczyk szerokolistny często spotykany jest na poboczach dróg, a także na plantacjach topolowych, gdzie niekiedy występuje w tysiącach egzemplarzy. Ma szeroką skalę ekologiczną, zdarza się np. na łąkach lub w porolnych lasach sosnowych i brzozowych. Preferuje siedliska półcieniste i widne świetliste, świeże, żyzne, na glebach mineralno-próchnicznych, o odczynie obojętnym i zasadowym.
Kruszczyk siny występuje w żyznych, cienistych lasach liściastych - buczynach i grądach oraz w zaroślach na obrzeżach lasów. Preferuje siedliska cieniste, świeże, żyzne, na glebach gliniastych, mineralno-próchnicznych, bogatych w węglan wapnia. Unika miejsc przekształconych przez człowieka.
Rozmieszczenie: Kruszczyk szerokolistny jest gatunkiem o zasięgu eurosyberyjskim. Północna granica zasięgu przebiega przez Szkocję, południową część Skandynawii, Rosję i Syberię. Południowa granica zasięgu przebiega przez Hiszpanię, północną Afrykę, Grecję i Kaukaz. W Polsce rozpowszechniony na niżu i w niższych położeniach górskich. Jako jedyny spośród europejskich storczyków został zawleczony przez człowieka do Ameryki Północnej. W Polsce jest jednym z najpospolitszych storczyków, występującym na terenie całeg kraju na niżu i w górach po regiel górny. Na terenie RDLP Zielona Góra występuje pospolicie na całym obszarze.
Kruszczyk siny jest gatunkiem o zasięgu europejskim. Występuje w zachodniej części Europy, od Danii, przez południową Anglię, Francję do południowej części Włoch.
W Polsce występuje dość często w północnej i południowej części kraju, rzadziej w zachodniej części. Na terenie RDLP Zielona Góra występuje bardzo rzadko, na rozproszonych stanowiskach.
Uwagi: Kruszczyka sinego można pomylić z rosnącym w ciepłych miejscach kruszczykiem rdzawopurpurowym (zobacz rycina). Oba gatunki podlegają ścisłej ochronie gatunkowej.
(c) Lubuski Klub Przyrodników. Tekst: Jolanta i Paweł Pawlaczyk, ryciny Kinga Gawrońska i Krzysztof Ziarnek.