[Opisy gatunków]
[Strona główna programu]
[Strona główna Lubuskiego Klubu Przyrodników]
Grupa "widłaków spłaszczononych" (Diphasiastrum spp.)
(1) Diphasium complanatum (L.) Holub - Widłak spłaszczony,
(2) Diphasium tristachyum (Pursh) Holub - Widłak cyprysowaty,
(3) Diphasium zeilleri (Rouy) Holub - Widłak Zeillera
Rodzina: Lycopodiaceae - Widłakowate
Synonimy: (1) Diphasiastrum complanatum (L.) Holub, Lycopodium complanatum L. em Pursh, Lycopodium anceps Wallr.; (2) Diphasiastrum tristachyum (Pursh) Holub; Lycopodium tristachyum Pursh, Lycopodium chamaecyparissus A.Braun.; (3) Diphasiastrum zeilleri (Rouy) Holub
Niem.: (1) Gemeiner Flachbarlapp, Gewohnlicher Flachberlapp; (2) Zypressen Flachbarlapp, Zypressen Barlapp; (3) Zeillers Flachbarlapp;
Morfologia: Grupa podobnych do siebie zimozielonych "widłaków spłaszczonych", o łuskowato ulistnionych, płaskich gałązkach. Kłosy zarodnionośne na wzniesionych szypułkach, zebrane po kilka. U widłaka spłaszczonego kłosami są zakończone pędy boczne, u dwóch pozostałych gatunków (widłak cyprysowaty i widłak Zeillera) - pęd główny. Widłak spłaszczony ma bardziej płożący pokrój, widłak cyprysowaty i widłak Zeillera tworzy wyraźne "krzaczki". U widłaka spłaszczonego boczne łuskowate listki wyraźnie odstają od gałązki, u pozostałych dwóch - przylegają do niej ściśle.
Widłaka Zeillera od cyprysowatego odróżnia występowanie woszczyny (owoszczenia) spodniej strony gałązek.
Pewne oznaczenie gatunków jest jednak trudne i wymaga wprawy.
Biologia: Kłosy zarodnionośne pojawiają się w lipcu i trwają do września. Podstawowym mechanizmem trwania populacji jest jednak rozrost wegetatywny: widłak spłaszczony rozrasta się po dnie lasu lub tworzy płytkie rozłogi, widłak cyprysowaty i widłak Zeillera rozmnażają się przez typowe, podziemne rozłogi.
Ekologia: Rosną w świeżych borach sosnowych, zazwyczaj w towarzystwie borówek i mchów borowych, unikają trawiastej pokrywy dna lasu.
Widłaki - spłaszczony, cyprysowaty i Zeillera rośną w suchych i świeżych borach sosnowych. Należą do gatunków charakterystycznych dla borów należących do związku Dicrano-Pinion.
Preferują siedliska widne, okresowo lub przejściowo ocienione, suche, ubogie gleby piaszczyste, bielicowane o głębokim poziomie wód gruntowych i kwaśnym odczynie.
Rozmieszczenie: Widłak spłaszczony jest gatunkiem o zasięgu okołobiegunowym, obejmującym Europę, Azję i Amerykę Północną. W Europie występuje głównie w północnej i środkowej części. Na południu zasięg sięga po Alpy i Karpaty. W Polsce występuje dość często na całym obszarze niżowym i w niższych położeniach górskich.
Widłak cyprysowaty jest gatunkiem o zasięgu obejmującym środkową i zachodnią część Europy i wschodnią część Ameryki Północnej (zasięg amfiatlantycki). Granica zwartego zasięgu występowania przebiega w Europie, przez południowo-wschodnią Francję -Wogezy na zachodzie, na północy przez południową Skandynawię, na południu przez północne Włochy i Bałkany. W Polsce występuje rzadko, na rozproszonych stanowiskach w niżowej części kraju.
Widłak Zeillera jest gatunkiem o zasięgu środkowoeuropejskim. Występuje od Czech, Słowacji i Austrii na wschodzie, przez Polskę, Niemcy, Holandię, Belgię i Francję na zachodzie. Pojedyncze stanowiska tego gatunku występują w południowej Szwecji i Ameryce Północnej. W Polsce występuje rzadko, na pojedynczych rozproszonych stanowiskach w północnej, zachodniej i południowej części kraju.
Na terenie RDLP Zielona Góra widłak spłaszczony występuje dość często, w borach sosnowych na całym obszarze. W okolicy Zielonej Góry duże skupienie jest chronione jako powierzchniowy pomnik przyrody. Widłak cyprysowaty występuje rzadko, na pojedynczych stanowiskach. W literaturze podawane są stanowiska tego gatunku z rejonu Zielonej Góry, Żar i Żagania. Widłak Zeillera jest najrzadziej występującym widłakiem z tej grupy.
Uwagi: Wszystkie widłaki spłaszczone to gatunki cenne i wymagające ochrony. Podlega ścisłej ochronie gatunkowej.
(c) Lubuski Klub Przyrodników. Tekst: Jolanta i Paweł Pawlaczyk, ryciny Kinga Gawrońska i Krzysztof Ziarnek.