[Opisy gatunków]
[Strona główna programu]
[Strona główna Lubuskiego Klubu Przyrodników]
Grupa "czerwono kwitnących storczyków łąkowych" (Dactylorhiza spp.)
(1) Dactylorhiza incarnata subsp. incarnata (L.) Soo - Storczyk krwisty
(2) Dactylorhiza incarnata subsp. ochroleuca (Poll) Hunt. et Summ.
(3) Dactylorhiza majalis (Rchb.) Hunt. et Summ. - Storczyk szerokolistny
(4) Dactylorhiza maculata subsp. maculata (L.) Soo - Storczyk plamisty
(5) Dactylorhiza maculata subsp. fuchsii (Druce) Hyl - Storczyk Fuchsa,
(6) Dactylorhiza praetermissa (Druce) Soo - Storczyk zaniedbany,
(7) Dactylorhiza traunsteineri (Sauter) Soo - Storczyk Trausteinera
Rodzina: Orchidaceae - Storczykowate
Synonimy: (1) Orchis incarnata L., Dactylorhiza comosa (Scop.) P.D.Sell; (2) Orchis incarnata var. ochroleuca Boll, Dactylorhiza ochroleuca (Boll) Holub; (3) Orchis latifolia L., Dactylorhiza fistulosa (Moench) H.Baumann & Kunkele, Orchis fistulosa (Moench), Dactylorhiza comosa subsp.majalis (Rchb) P.D.Sell; (4) Orchis maculata L.; (5) Dactylorhiza fuchsii (Druce) Soo, Orchis fuchsii Druce; (6) Orchis praetermissa Druce, Dactylorhiza majalis subsp.praetermissa (Druce) Moore & Soo, Dactylorhiza incarnata subsp.praetermissa (Druce) Sundermann; (7) Orchis traunsteineri Rchb.; Dactylorhiza majalis subsp.traunsteineri (Rchb.) Sundermann
Niem.: (1) Gewohnliche Unterart; (2) Hellgelbe Unterart; (3) Breitblattriges Knabenkraut; (4) i (5) Geflecktes Knabenkraut; (6) Ubersehenes Knabenkraut; (7) Traunsteiners Knabenkraut
Morfologia: Trwałe rośliny zielne dorastające do 1 m wysokości. Łodyga pojedyncza, wzniesiona, zakończona gęstokwiatowym kwiatostanem, zazwyczaj ulistniona. Liście od podłużnych i wąskich do szerokojajowatych, mogą być plamiste. Kwiat ma wyraźną warżkę, najczęściej z rysunkiem fioletowych plamek lub linii, oraz zewnętrzne płatki odgięte w górę i do tyłu (odróżnienie od innych podobnych storczyków, u których wszystkie płatki oprócz warżki są stulone w hełm). Poszczególne gatunki rozróżnia się po kształcie warżki, pomocnicze znaczenie mają: pełna lub pusta łodyga, kształt i ewentualna plamistość liści oraz pokrój całej rośliny.
Storczyk krwisty (Dactylorhiza incarnata subsp. incarnata) ma warżkę kwiatu rombowatą, dłuższą niż szerszą, niemal nie podzieloną, a liście zwykle bez plam, sztywno wzniesione, wąskie. Łodyga jest w środku pusta. Kwiaty mogą być czerwonoróżowe, różowe do bladoróżowych. Wyjątkowo rzadko zdarza się odmiana (Dactylorhiza incarnata subsp. ochroleuca) o kwiatach bladożółtych bez żadnego rysunku.
Storczyk szerokolistny (Dactylorhiza majalis subsp. majalis) ma warżkę szeroką, wyraźnie trzyłatkową, z szerokimi i wyraźnie ząbkowanymi łatkami bocznymi. Liście są zwykle szerokie, szerokolancetowate lub jajowate, z plamami. Łodyga jest w środku pusta. Kwiaty są zwykle ciemnoróżowe do fioletowych, skupione w gęsty kwiatostan. Cała roślina sprawia wrażenie tęgiej i mocnej.
Storczyk plamisty (Dactylorhiza maculata subsp. maculata) ma szeroką warżkę w kształcie gruszki, słabo podzieloną na łatki; środkowa klapa wąska i krótka. Liście zmienne, choć zwykle węższe niż u storczyka szerokolistnego, mogą być z plamami lub bez plam. Łodyga jest wewnątrz pełna. Kwiaty są jasno- lub ciemnoróżowe, kwiatostan gęsty i stosunkowo krótki.
Storczyk Fuchsa (Dactylorhiza maculata subsp .fuchsii) ma warżkę w kształcie "samolotu odrzutowego": boczne klapy ustawione pod kątem, jak skrzydła samolotu, środkowa klapa - "kadłub" silnie wydłużona. Liście zmienne. Łodyga jest w środku pełna. Kwiaty zwykle jasnoróżowe, kwiatostan krótki, luźniejszy.
Storczyk zaniedbany (Dactylorhiza majalis subsp. praetermissa) ma warżkę w kształcie szerokiego, zaokrąglonego rombu, z bardzo małą łatką środkową, z plamkami. Liście wzniesione, najszersze w środku, bez plam. Łodyga jest w środku pusta. Kwiaty w różnych odcieniach purpury, kwiatostan gęsty, walcowaty.
Storczyk Traunsteinera (Dactylorhiza traunsteineri) ma warżkę w kształcie odwróconego latawca. Liście wąskie, ostro zakończone, z plamami lub bez, szeroko rozłożone. Kwiaty purpurowoczerwone. Cała roślina sprawia wrażenie smukłej i delikatnej.
Biologia: Storczyk krwisty i szerokolistny kwitną zwykle od połowy maja do czerwca. Storczyki Fuchsa, plamisty, zaniedbany i Traunsteinera zakwitają zwykle w czerwcu i kwitną do lipca. Są zapylane przez trzmiele i pszczoły, chociaż tylko storczyk Fuchsa ma atrakcyjny dla nich pokarm; pozostałe gatunki wabią owady tylko barwą i rysunkiem kwiatów.
Ekologia: Wszystkie storczyki z grupy "czerwono kwitnących storczyków łąkowych" występują na wilgotnych i świeżych łąkach, mechowiskach, torfowiskach, w wilgotnych zaroślach łozowych i w olsach, chociaż optima ekologiczne poszczególnych gatunków nieco się różnią.
Storczyk krwisty rośnie na wilgotnych i zmiennowilgotnych łąkach, torfowiskach niskich i przejściowych. Pogatunek storczyka krwistego (D.incarnata subsp. ochroleuca) rośnie ma wilgotnych łąkach i torfowiskach niskich w dolinach rzek. Spotykany na torfowiskach źródliskowych (soligenicznych) oraz na wilgotnych miejscach (torfowiskach) powstałych w wyniku zarośnięcia stawów, na preferuje siedliska bogate w węglan wapnia.
Storczyk szerokolistny rośnie na wilgotnych i zmiennowilgotnych łąkach, torfowiskach niskich i przejściowych, na murawach, w ziołoroślach oraz w zaroślach wierzbowych i w żyznych, wilgotnych lasach liściastych. Jest jednym z najczęściej spotykanych storczyków wystepujących w Polsce o dużej amplitudzie siedliskową.
Storczyk plamisty rośnie na wilgotnych i zmiennowilgotnych łąkach, torfowiskach przejściowych bogatych w węglan wapnia. Spotykany na wilgotnych pastwiskach, wrzosowiskach oraz w zaroślach na obrzeżach lasów.
Stroczyk Fuchsa rośnie na zmiennowilgotnych łąkach, murawach i wilgotnych pastwiaskach. Spotykany w wilgotnych, żyznych lasach liściastych - w lasach łęgowych oraz w wilgotnych zaroślach. Preferuje siedliska średniowilgotne, świeże i umiarkowanie żyzne.
Storczyk zaniedbany rośnie na kwaśnych torfowiskach wysokich i przejściowych oraz na wilgotnych wrzosowiskach.
Storczyk Traunsteinera rośnie na torfowiskach niskich i przejściowych, na torfowiskach źródliskowych - soligenicznych bogatych w węglan wapnia oraz na zmiennowilgotnych łąkach.
Rozmieszczenie: Storczyk krwisty (Dactylorhiza incarnata subsp. incarnata) jest gatunkiem o zasięgu eurosyberyjskim. W Polsce występuje pospolicie na niżu i południowej części kraju. Zaliczana do grupy gatunków niżowych.
Storczyk (Dactylorhiza incarnata subsp. ochroleuca) jest gatunkiem o zasięgu środkowoeuropejskim. W Polsce występuje rzadko na pojedynczych rozproszonych stanowiskach na terenie północnej i zachodniej części kraju.
Storczyk szerokolistny (Dactylorhiza majalis) jest gatunkiem o zasięgu eurosyberyjskim. W Polsce występuje pospolicie na niżu i w niższych położeniach górskich.
Storczyk plamisty (Dactylorhiza maculata subsp. maculata) jest gatunkiem o zasięgu eurosyberyjskim. W Polsce występuje często, na terenie całego kraju na niżu i w niższych położeniach górskich.
Storczyk Fuchsa (Dactylorhiza maculata subsp. fuchsii) jest gatunkiem o zasięgu eurosyberyjskim. W Polsce występuje dość często, jednak rzadziej niż poprzedni gatunek głównie w południowej części kraju i i niższych położeniach górskich, na niżu rzadszy.
Storczyk zaniedbany (Dactylorhiza praetermissa) jest gatunkiem o zasięgu subatlantyckim, obejmującym zachodnią i północno-zachodnią część Europy. W Polsce występuje bardzo rzadko, na pojedynczych rozproszonych stanowiskach na terenie zachodniej i północnej części kraju.
Storczyk Traunsteinera (Dactylorhiza Traunsteineri) jest gatunkiem o zasięgu europejskim, z dwoma obszarami zwartego występowania - z centum w Skandynawii i drugim w Alpach. W Polsce występuje rzadko - główne centrum występowania znajduje się w północno-wschodniej części kraju, poza tym na rozproszonych, pojedynczych stanowiskach w zachodniej i północnej części kraju.
Uwagi: Najbardziej prawdopodobne jest znalezienie czterech pierwszych z wymienionych gatunków. Dwa pozostałe należą do największych osobliwości florystycznych. Pewne oznaczenie gatunków jest trudne. Wszystkie gatunki podlegają ścisłej ochronie gatunkowej.
(c) Lubuski Klub Przyrodników. Tekst: Jolanta i Paweł Pawlaczyk, ryciny Kinga Gawrońska i Krzysztof Ziarnek.