[Opisy gatunków]
[Strona główna programu]
[Strona główna Lubuskiego Klubu Przyrodników]
Asperula tinctoria L. - Marzanka barwierska
Rodzina: Rubiaceae - Marzankowate
Synonimy: Galium triandrum Hyl.
Niem.: Farber Meier;
Morfologia: Wieloletnia roślina zielna dorastająca do 80 cm długości, z czerwonożółtymi pędami przy kłączu. Łodyga wzniesiona lub podnosząca się, 4-kanciasta, gałęzista. Liście wąskolancetowate, na brzegach płaskie, szorstkie, żywozielone, 1-1,5 mm szerokości, dolne zebrane po 4-6 w okółkach, górne naprzeciwległe. Kwiatostan - widlastorozgałęzione baldachokształtne wierzchotki, osadzone na szczycie pędu wyrastającego z kłącza. Kwiaty białe, drobne 3-4 mm długości, rurkowate, 3-dzielne o gładkiej koronie. Owoce - gładkie, nagie rozłupki długości 2 mm. Roślina po wysuszeniu czernieje.
Biologia: Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Ekologia: Rośnie na świetlistych obrzeżach widnych lasów sosnowych, w ciepłolubnych dąbrowach oraz na murawach kserotermicznych. Spotykana na suchych, trawiastych skarpach i w słonecznych zaroślach. Preferuje siedliska nasłonecznione, suche, ubogie, na glebach piaszczystych lub gliniastych, o odczynie zasadowym, bogate w węglan wapnia.
Rozmieszczenie: Gatunek o zasięgu środkowo-wschodnioeuropejskim. Zwarty zasięg występowania obejmuje na północy środkową i południową część Szwecji i przebiega przez Danię, Niemcy, Francję, Pireneje na zachodzie, na południu granica opiera się o południową część Francji (Prowansja), północne i środkowe Włochy, Austrię, Węgry aż północne Bałkany. Na wschodzie sięga po Ural. W Polsce występuje rozproszeniu na niżu i w niższych położeniach górskich. Z terenu RDLP Zielona Góra podawane były stanowiska tego gatunku m.in. z rejonu Krosna Odrzańskiego i Świebodzina.
Uwagi: W Polsce występuje drugi gatunek marzanki - marzanka pagórkowa (Asperula cynanchica), która rośnie na tych samych siedliskach i jest bardzo zbliżona pokrojem do marzanki barwierskiej. Główne różnice pozwalające odróżnić marzankę pagórkową to: kwiaty różowe, pokryte krótkimi szczecinkami, owoce gęsto, brodawkowane, pędy płożące, krótsze od A.tinctoria.
Roślina w przeszłości wykorzystywana jako roślina barwierska, służąca do farbowania tkanin na czerwono, fioletowo i brązowo. W kłączach tej rośliny znajduje się alizaryna, która obecnie produkowana jest syntetycznie, co doprowadziło do zaniku uprawy tego gatunku.
(c) Lubuski Klub Przyrodników. Tekst: Jolanta i Paweł Pawlaczyk, ryciny Kinga Gawrońska i Krzysztof Ziarnek.