Słowniczek
Słowniczek trudniejszych słów używanych w publikacjach o przyrodzie i jej ochronie aktywna ochrona - zob. czynna ochrona antropogeniczny - będący wynikiem działań człowieka antropopresja - całość planowych i bezplanowych działań ludzkich, wywołujących zamierzone i niezamierzone zmiany w przyrodzie bierna ochrona - forma ochrony polegająca na zabezpieczeniu obiektu od wpływów zewnętrznych i wstrzymaniu się od ingerencji w przyrodę, przynajmniej w danym momencie. Może być realizowana również w obiektach podlegających tzw. ochronie częściowej ! biocenoza - układ ekologiczny stanowiący wspólnotę życiową roślin, zwierząt i mikroorganizmów żyjących w określonym ekosystemie biogeny - pierwiastki biogenne, pierwiastki chemiczne niezbędne do życia roślin biotop - zespół abiotycznych warunków środowiska w konkretnym ekosystemie, powstający przez specyficzne przekształcenie siedliska przez biocenozę, a w znaczeniu "biotop gatunku" - środowisko życia gatunku bór - typ ekosystemu leśnego, którego drzewostan jest zbudowany przez drzewa iglaste (sosna, świerk), o ubogim runie, kształtujący się na najuboższych siedliskach, także grupa siedliskowych typów lasu skupiająca najuboższe siedliska, w warunkach naturalnych zajmowane przez fitocenozy borowe charakterystyczne gatunki - gatunki roślin, które w danym zespole roślinnym, związku, rzędzie lub klasie zespołów występują chętniej, częściej lub liczniej niż w innych. częściowa ochrona - (1) - w odniesieniu do terenu parków narodowych i rezerwatów przyrody - forma ochrony dopuszczająca możliwość ingerencji w przyrodę. Może być realizowana jako ochrona bierna albo czynna. (2) - w odniesieniu do wybranych gatunków roślin - forma ochrony zasobów zielarskich polegająca na zakazie ich zbioru bez specjalnego upoważnienia czynna ochrona - ochrona aktywna, ochrona polegająca na podjęciu określonych działań, realizowanych wyłącznie dla dobra przedmiotu ochrony. Może mieć postać działań stabilizujących aktualny stan przyrody (stabilizacja), działań przywracających stan bardziej naturalny (renaturalizacja), albo działań tworzących stan bardziej pożądany (kreacja, przebudowa). Właściwa dla ekosystemów półnaturalnych oraz dla zachowania pewnych szczególnych postaci lub stanów ekosystemów naturalnych, a także dla unaturalniania układów zniekształconych. Może być realizowana wyłącznie w obiektach podlegających ochronie częściowej, a nie ochronie ścisłej degeneracja - proces polegający na zniekształceniu struktury i zaburzeniu funkcjonowania układu ekologicznego, najczęściej pod wpływem działań człowieka; także stan zniekształcenia układu ekologicznego dominant - gatunek osiągający w zbiorowisku przewagę ilościową nad innymi gatunkami. drzewostan - (1) w ekologii: warstwa fitocenozy leśnej zbudowana z dojrzałych drzew; (2) w leśnictwie także: wydzielenie, pododdział, fragment lasu stanowiący jednostkę gospodarczą, jednolity pod względem wykonywanych w nim zabiegów dystroficzny zbiornik wodny - zbiornik o silnie kwaśnej, brunatnej wodzie. Takie zbiorniki wodne występują przeważnie w kontakcie z torfowiskami wysokimi, często zarastają nasuwającym się od brzegów płem torfowym efemeryczne siedliska - siedliska powstające na nowo co jakiś czas i wkrótce niszczone, np. odsłaniane po spuszczeniu wody dna stawów, łachy w korytach wielkich rzek, namuliska ekologia - nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody; nauka o wzajemnych współzależnościach i oddziaływaniach pomiędzy organizmami, oraz pomiędzy organizmami a środowiskiem. Termin często niewłaściwie używany na określenie ochrony środowiska ekosystem - układ ekologiczny utworzony przez współbytujące ze sobą rośliny, zwierzeta i mikroorganizmy (biocenoza), wraz z siedliskiem zmodyfikowanym ich działalnością (biotop), w którym wszystkie części składowe są ze sobą powiązane licznymi zależnościami, i warunkują się wzajemnie., np. ekosystem (konkretnej) łąki trzęślicowej, ekosystem (konkretnego płatu) grądu, ekosystem (konkretnego) jeziora, ekosystem rzeki. ekoton - strefa przejścia między dwoma ekosystemami ekstensywny - przeciwieństwo intensywnego, nieskoncentrowany, zachodzący z małym natężeniem ale najczęściej na rozległym obszarze eutroficzne jezioro - typ zbiornika wodnego o wodzie bogatej w substancje pokarmowe, z bogato rozwiniętą roślinnością podwodną i szuwarową eutroficzny - zawierający dużą ilość substancji pokarmowych, żyzny, bogaty w biogeny eutrofizacja - wzbogacanie w składniki pokarmowe. Termin najczęściej używany w stosunku do jezior: proces przekształcania się jezior ze skąpożywnych (oligotroficzny, mezotroficzny) w żyzne (eutroficzne). Naturalna ewolucja jezior w tym kierunku jest stosunkowo powolna i nie wykracza poza stadium jeziora eutroficznego z bogatą roślinnością. Działalność człowieka prowadząca do drastycznego zwiększenia dopływu biogenów do jeziora może ten proces raptownie przyspieszyć i doprowadzić nawet do stadium zaniku roślinności naczyniowej. fauna - zbiór gatunków zwierząt występujących w danym miejscu fitocenoza - konkretne zbiorowisko roślinne, wspólnota życiowa roślin porastających wycinek przestrzeni i współbytujących razem ze względu na podobieństwo wymagań siedliskowych oraz pozytywną reakcję poszczególnych gatunków na modyfikowanie środowiska przez inne ; np. fitocenoza buczyny pomorskiej, fitocenoza okrajka zdominowanego przez wykę kaszubską. Roślinna część biocenozy i ekosystemu. Typy fitocenoz to zbiorowiska roślinne flora - zbiór wszystkich gatunków roślin występujących na danym terenie introdukcja - sztuczne wsiedlenie gatunku na teren, gdzie nigdy nie występował korytarz ekologiczny - struktura przyrodnicza o wydłużonym kształcie, łącząca płaty podobnych środowisk, a przebiegająca w odmiennym otoczeniu, np. pas zadrzewień łączący fragmenty lasu w krajobrazie rolniczym, rzeka łącząca jeziora. Korytarze umożliwiają migrację między płatami odpowiednim grupom gatunków kserotermiczne gatunki - wybitnie ciepłolubne gatunki, osiągające optimum występowania w murawach kserotermicznych kserotermiczne murawy - murawy z dużym udziałem wybitnie ciepłolubnych gatunków roślin, o fizjonomii i niektórych cechach ekologicznych przypominających step, w Polsce występujące na rozproszonych stanowiskach, najczęściej na eksponowanych ku południowi stromych stokach, w miejscach przynajmniej sporadycznie wypasanych lub wypalanych. Występowanie ich jest zależne od specyficznych warunków mikroklimatycznych (np. bardzo duże dobowe amplitudy temperatury). Fizjonomię określają najczęściej gatunki stepowych traw (ostnice, kłosownica pierzasta), bądź ciepłolubne zioła. Stanowią ostoję specyficznej flory i fauny, grupującej wiele gatunków specyficznych wyłącznie dla takich środowisk, i miejsce zachodzenia unikatowych procesów ekologicznych (np. proces glebotwórczy prowadzący do wykształcenia się tzw. gleb cynamonowych), dlatego wszystkie są użytkami przyrodniczymi i zasługują na zachowanie kserotermiczny - ciepło- i sucholubny las - formacja roślinna o strukturze określonej przez drzewa, czasem pojęcie jest ograniczone tylko do lasów lisciastych przeciwstawianych iglastym borom. Także grupa siedliskowych typów lasu skupiająca najżyźniejsze siedliska, w warunkach naturalnych zajęte najczęściej przez grądy lub buczyny las mieszany - grupa siedliskowych typów lasu skupiająca siedliska o średniej żyzności, w warunkach naturalnych zajmowane najczęściej przez uboższe postaci grądów lub buczyn, a w gospodarce leśnej wykorzystywane do kształtowania drzewostanów mieszanych z udziałem drzew iglastych łąka - formacja roślinna o strukturze określonej przez trawy lub turzyce, z ewentualnym udziałem wysokich bylin, użytkowana kośnie. łęg - typ ekosystemu leśnego o wielowarstwowej i wielogatunkowej fitocenozie, kształtujący się w najczęściej w dolinach rzecznych, na siedliskach epizodycznie zalewanych wodami rzecznymi, bądź będących pod wpływem ruchomych wód podziemnych. W zależności od szczegółowych warunków siedliskowych, np. od częstotliwości zalewu, mogą wykształcać się łęgi wierzbowe, topolowe, dębowo-wiązowo-jesionowe bądź olszowo-jesionowe. mezotroficzne jezioro - jezioro o wodzie stosunkowo ubogiej w składniki pokarmowe, dość rzadki juz w Polsce typ ekosystemu zagrożony eutrofizacją (zob.) mezotroficzny - średnio żyzny monokultura - jednogatunkowa uprawa danego gatunku rośliny (kukurydzy, świerka, sosny), najczęściej na dużej powierzchni mszar - miejsce podmokłe o pokrywie roślinnej zdominowanej przez torfowce bądź mchy brunatne, najczęściej akumulujące złoże torfowe torfu wysokiego lub przejściowego murawa - niskie, najczęściej dość luźne zbiorowisko trawiaste nie użytkowane kośnie, zob. kserotermiczne murawy, napiaskowe murawy murszenie - proces któremu podlega torf po odwodnieniu złoża torfowego, polegający na humifikacji, częściowej mineralizacji i zatracie swoistej, gąbczastej struktury. Murszenie torfu po odwodnieniu torfowiska prowadzi do utraty zdolności retencyjnych i do degeneracji całego układu napiaskowe murawy - niskie, luźne, pionierskie zbiorowiska, zdominowane przez kępowe, sucholubne trawy, czasem z większym udziałem niskich, kwitnących bylin (zawciągu, macierzanki), najczęściej ekstensywnie wypasane lub nie użytkowane naturalne ekosystemy - typy ekosystemów, które istniałyby w przyrodzie również w warunkach braku działalności człowieka, np. wszystkie ekosystemy leśne. Nie jest przy tym ważne, czy istniałby wtedy konkretny płat ekosystemu. Konkretne płaty ekosystemów naturalnych mogą przy tym nosić cechy zniekształceń antropogenicznych. oligotroficzny - ubogi w biogeny, jałowy, przeciwieństwo żyznego ols - typ lasu liściastego porastającego miejsca stale podtopione, o jednogatunkowym drzewostanie olszowym i kępkowo-dolinkowej strukturze runa (skupienia gatunków leśnych na kępach przy nasadach drzew, a gatunków błotnych w dolinkach między kępkami; także grupa siedliskowych typów lasu skupiająca siedliska przydatne do produkcji drzewostanów olszy, łącząca siedliska fitocenoz olsowych i fitocenoz łęgów olszowo-jesionowych ostoja - obszar wyróżniający się z otoczenia pod względem przyrodniczym, z uwagi na występowanie rzadkich, ginących, zagrożonych gatunków czy zanikających typów ekosystemów. Obszar który stanowi refugium cennej flory czy fauny, postrzegany przez lokalną społeczność czy lokalnych przyrodników jako coś wyjątkowego, wyróżniającego się, co trzeba otoczyć opieką, chronić, zachować dla przyszłych pokoleń. pierśnica - średnica drzewa na umownej wysokości piersi człowieka - 1,30 m od ziemi pionierska roślinność - roślinność inicjująca sukcesję, roślinność pojawiająca się jako pierwsza na dziewiczym terenie pło - kożuch z żywych i częściowo torfiejących roślin (najczęściej mchów torfowców) rozrastający się od brzegów i nasuwający się na powierzchnię wody w niektórych zarastających jeziorach, szczególnie jeziorach dystroficznych podszyt - warstwa fitocenozy leśnej złożona z gatunków krzewiastych i młodych osobników gatunków drzewiastych. populacja - zbiór osobników tego samego gatunku połączonych wspólnym miejscem występowania (np. populacja storczyka krwistego na konkretnej łące) półnaturalne ekosystemy - typy ekosystemów ukształtowane siłami natury pod wpływem określonego rodzaju działań człowieka, np. łąki kośne, pastwiska reintrodukcja - sztuczne wsiedlenie gatunku na teren, gdzie niegdyś występował, ale wyginął renaturalizacja - unaturalnienie, przywrócenie cech naturalnych restytucja - odtworzenie nieistniejącego gatunku, podgatunku lub odmiany, np. odtworzenie tarpana dzięki zachowaniu się jego genów w populacji prymitywnych koników roślinność - układ fitocenoz w danym miejscu, także inwentarz i prawdłowości rozmieszczenia zbiorowisk roślinnych danego terenu; runo - warstwa fitocenozy leśnej zbudowana z roślin zielnych, w zdjęciu fitosocjologicznym oznaczana symbolem c, oraz ewentualna warstwa złożona z naziemnych mchów i porostów, oznaczana symbolem d starorzecze - fragment dawnego koryta rzecznego odcięty od głównego nurtu. Wszystkie starorzecza są użytkami przyrodniczymi, i zasługują na zachowanie. Lokalne nazwy starorzeczy tworzone są od nazwy rzeki, np. w dolinie Warty - warciska, w dolinie Odry - odrzyska, itp. synantropizacja - ogół zmian zachodzących w przyrodzie pod wpływem działalności człowieka, a prowadzących z reguły do zacierania swoistości lokalnej przyrody. szata roślinna - roślinna okrywa powierzchni ziemi, jeden z komponentów środowiska przyrodniczego. Flora i roślinność są aspektami szaty roślinej ścisła ochrona - (1) - w odniesieniu do terenu parków narodowych i rezerwatów przyrody - forma ochrony polegająca na absolutnym zakazie jakiejkolwiek ingerencji w przyrodę (tak biocenoze jak i biotop) i na zabezpieczeniu jej przed wpływami zewnętrznymi, z założenia przez czas nieokreślony. Porównaj ochrona częściowa, ochrona bierna, ochrona czynna. (2) - w odniesieniu do wybranych gatunków roślin - forma ochrony gatunkowej polegająca na zakazie niszczenia, handlu i przemieszczania ich osobników tendencje dynamiczne - kierunek prawdopodobnego przekształcania się układu w przyszłości, odczytany na podstawie jego aktualnego stanu torfotwórcza roślinność - zbiorowiska roślinne posiadające zdolność akumulacji torfu. Poszególne zbiorowiska mają tę zdolność rozwiniętą w różnym stopniu. Zastąpienie roślinności torfotwórczej przez nietorfotwórczą, nawet podobną do niej fizjonomicznie, jest pierwszym etapem degeneracji lub regresji torfowiska torfowisko - układ ekologiczny obejmujący złoże torfowe wraz z porastającą je roślinnością. Jeżeli torfowisko przesycone jest wodą, będącą niezbędnym jego elementem, rośliność ma charakter torfotwórczy, i zachodzi proces torfienia, to mówimy o torfowisku żywym, jeżeli torfowisko jest przesuszone, roślinność nietorfotwórcza, i zachodzi proces murszenia - to oznacza to degenerację lub regresję tego układu. Wszystkie torfowiska, a zwłaszcza żywe, są użytkami przyrodniczymi i zasługują na ochronę torfowisko niskie - torfowisko zasilane żyznymi wodami przepływowymi, porośnięte przez roślinność szuwarową, najczęściej występujące w dolinach cieków wodnych torfowisko przejściowe - torfowisko zasilane wodami rozmaitego pochodzenia, najczęściej z dominacją wód opadowych, porośnięte najczęściej turzycami, mchami brunatnymi lub torfowcami. Występuje w różnych sytuacjach terenowych torfowisko wysokie - torfowisko zasilane wodami opadowymi, porośnięte mchami torfowcami, krzewinkami wrzosowatymi, ewentualnie sosną, najczęściej wypełniające bezodpływowe zagłębienia w krajobrazie borów sosnowych, często w kontakcie z jeziorkami dystroficznymi typ siedliskowy lasu - typ siedliska leśnego (nie typ lasu !) obejmujący grupę siedlisk o podobnej żyzności i uwilgotnieniu, uważaną za grupę siedlisk o podobnej przydatności do produkcji leśnej. użytek przyrodniczy - powierzchnia ekologiczna, użytek ekologiczny; miejsce mające szczególne znaczenie dla zapewnienia harmonijnego funkcjonowania krajobrazu, lub dla zachowania pełni różnorodności biologicznej terenu użytek ekologiczny - (1) zob. użytek przyrodniczy; (2) jedna z prawnych form ochrony przyrody zarośla - zwarte skupienia krzewów. Zarośla rodzimych krzewów w krajobrazie rolniczym są użytkami przyrodniczymi, i zasługują na zachowanie zbiorowisko roślinne - abstrakcyjny typ fitocenozy; zespół roślinny - zbiorowisko roślinne odróżniające się od innych zbiorowisk swoistą kombinacją gatunków wchodzących w jego skład. Najczęściej wymaga się, by zespół miał przynajmniej jeden gatunek chrarakterstyczny ziołorośla - skupienia wysokich roślin zielnych nie będących trawami, np. często barwnie kwitnących bylin, najczęściej spotykane w roli okrajkówźródlisko - zespół źródeł lub wysięków wraz z ich specyficzną florą i fauną. Wszystkie wypływy wód podziemnych są użytkami przyrodniczymi i zasługują za zachowanie