LUBUSKI KLUB PRZYRODNIKÓW
66-200 Świebodzin, ul. 1 Maja 22, tel/fax 0-68 3828236
konto: BZ WBK SA I O/Świebodzin 57 109015093 0000 0000 5901 5348
email: lkp@lkp.org.pl WWW: lkp.org.pl



Świebodzin, 23 marca 2001 r.


Sz.P.
Antoni Tokarczuk
Minister Środowiska
Warszawa

 Dziękujemy za udostępnienie nam przez Pana resort (e-mail z dnia 9 marca b.r.) projektu rozporządzenia określającego szczegółowe zasady sporządzania planu ochrony parku narodowego. Ze względu na wyjątkowe znaczenie tego zagadnienia dla ochrony polskiej przyrody, pozwalamy sobie przesłać naszą opinię na temat udostępnionego nam projektu, licząc że może ona przysłużyć się dalszemu jego udoskonaleniu.
Uprzejmie prosimy o kontynuację dobrej tradycji udostępniania tekstów aktów prawnych dotyczących ochrony przyrody jak najszerszej konsultacji społecznej. Deklarujemy, że nasza organizacja i współpracujący z nią eksperci gotowi są do współpracy z administracją rządową w dziedzinie poszukiwania najlepszych i najskuteczniejszych rozwiązań w zakresie ochrony przyrody.

Opinia Lubuskiego Klubu Przyrodników
o projekcie
"Szczegółowych zasad sporządzania planu ochrony parku narodowego"

[Więcej o sprawie] [Ściągnij tekst projektu]
A. Rozumiemy że projekt "Zasad" jest konsekwencją dokonanej nowelizacji w ustawie o ochronie przyrody. Akceptując ten fakt, nie możemy jednak nie podkreślić, że nowelizacja ta - i opracowane w jej konsekwencji nowe zasady sporządzania planów ochrony - mają nie tylko pozytywne konsekwencje dla ochrony polskich parków narodowych.

  • Do pozytywów zaliczyć można fakt wzrostu rangi planu ochrony parku, który - zatwierdzany rozporządzeniem Ministra - będzie prawem powszechnie obowiązującym, a nie prawem obowiązującym tylko Dyrektora Parku.
  • Wyraźnym negatywem jest jednak, że Dyrektor Parku, podobnie jak każdy inny podmiot, będzie związany tylko tymi zapisami, które zostaną opublikowane jako załącznik do rozporządzenia - a więc z natury swojej zapisami dość ogólnikowymi (raczej ogólne cele ochrony, niż konkretne zadania do wykonania w konkretnym miejscu), w żaden sposób nie będzie natomiast zobowiązany do realizacji szczegółowych ustaleń operatów szczegółowych i operatu generalnego, pozostających poza publikowanym tekstem rozporządzenia. Powstaje (a w świetle obserwowanej w polskich parkach narodowych praktyki nie jest bezpodstawne) niebezpieczeństwo, że np. dla osiągnięcia istotnych przychodów gospodarstwa pomocniczego dyrektorzy parków będą pod pretekstem "przebudowy drzewostanów" eksploatować drzewostany parków, także te które żadnej przebudowy nie wymagają.
  • Regresem w polskiej ochronie przyrody jest wyłączenie otulin parków z zakresu merytorycznego sporządzania planów ochrony. Nie da się bowiem planować np. zagospodarowania przestrzennego, poprawy bilansu wodnego, działalności edukacyjnej, rozwoju turystyki ani współpracy z samorządami, nie wykraczając w przestrzeni zakresem tego planowania poza granice parku.



    B. Naszym zdaniem projekt "Zasad", abstrahując od przedstawionych wyżej, lecz niezależnych od samego projektu mankamentów, stanowi istotny krok na drodze doskonalenia zasad planowania ochrony przyrody w parkach narodowych. Siedem lat, które minęły od czasu sporządzenia dotychczas obowiązującej "Instrukcji sporządzania planów ochrony parków narodowych" było w polskiej ochronie przyrody okresem znaczącego postępu w zakresie teorii i praktyki planowania; dobrze się stało, że rezultaty tego postępu zostały przynajmniej w części w projekcie uwzględnione.


    Do najważniejszych pozytywnych elementów projektu należą:


    1. Wprowadzenie do projektu nowoczesnego i trafnego podziału form ochrony (ścisła - częściowa zachowawcza - czynna stabilizująca - czynna renaturalizacyjna - czynna kreatywna - czynna eksperymentalna). Podział ten, autorstwa prof. R. Olaczka, po raz pierwszy wprowadzony został kilka lat temu do Instrukcji sporządzania planów ochrony rezerwatów przyrody. Od tego czasu mógł on być stosowany w planach ochrony rezerwatów, podczas gdy w parkach narodowych propozycje jego zastosowania były uniemożliwiane przez Krajowy Zarząd Parków Narodowych, który dopuszczał wyłącznie określenia ("ochrona ścisłą" i "ochrona częściowa" bez możliwości dalszego ich uszczegóławiania). Dotychczasowy stan, w którym dla obszarów objętych najwyższą formą ochrony przyrody i zasługujących na najnowocześniejsze i najlepsze rozwiązania planistyczne, trzeba stosować rozwiązania starsze i gorsze, zostanie usunięty proponowaną instrukcją.
    Niezwykle ważne jest, zapisane w projekcie, podkreślenie faktu, że ochrona częściowa nie oznacza obowiązku, a tylko możliwość projektowania zabiegów ochrony czynnej i że ochrona częściowa może być w okresie planistycznym realizowana jako ochrona bierna, jeżeli naturalne tendencje rozwojowe ekosystemów prowadzą same w kierunku osiągnięcia celów ochrony.
    Takie rozumienie tych terminów jest wprawdzie dość oczywiste i powszechnie przyjęte w kręgach przyrodników oraz planistów ochrony przyrody, wbrew pozorom nie zawsze jest jednak znane administracji polskich parków narodowych.

    Podkreślamy, że ta nasza ocena jest na naszych praktycznych doświadczeniach. Uczestnicząc jako wykonawca w opracowaniu Planu Ochrony Drawieńskiego Parku Narodowego, w wielu sytuacjach terenowych proponowaliśmy stosowanie ochrony częściowej zachowawczej (nie chcąc planować ochrony ścisłej blokując tym samym możliwość jakiejkolwiek ingerencji, a równocześnie rozumiejąc, że wykonanie cięć rębnych lub trzebieży późnych w starodrzewach bukowych z cenną stentotopową fauną oznacza zniszczenie wartości parku). Propozycje nasze spotykały się z zarzutem jakoby "ochrona częściowa oznaczała obowiązek ingerencji w stan przyrody i wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i odnawiania lasu". Proponowana regulacja trafnie wyjaśnia znaczenie terminologii form ochrony i porządkuje je, wyjaśniając w tym zakresie wszelkie wątpliwości.



    2. Wprowadzenie do procedury planowania elementów planowania strategicznego. Dostrzeżono wreszcie, że przyroda parku narodowego nie jest rozłączna i nie da się "rozdzielić" na przedmioty zainteresowania poszczególnych operatów szczegółowych. Fauna i flora jest przecież integralnym elementem ekosystemów leśnych, nieleśnych i wodnych; kompozycja ekosystemów wszystkich typów decyduje o walorach krajobrazowo-estetycznych, uczytelnienie i eksponowanie zasobów kultury może wymagać działań wykonywanych w stosunku do ekosystemów, w których znajdują się te zabytki. Dostrzeżono także, że interesy ochrony poszczególnych komponentów przyrody mogą być rozbieżne. Dojść może np. do sprzeczności między interesami poprawy bilansu wodnego a ochrony naturalności ekosystemu rzecznego, ochrony stanowiska lęgowego bielika a potrzebami czynnej ochrony ekosystemów łąkowych, potrzebami ochrony fauny związanej ze starodrzewiami a potrzebami przebudowy drzewostanów. Projekt trafnie zapisuje, że "określenie koncepcji ochrony powinno następować w drodze konsensusu pomiędzy poszczególnymi autorami planu ochrony, tak by przyjęta w ramach planu polityka ochronna i program realizacyjny był wewnętrznie spójny, wzajemnie komplementarny i niesprzeczny" (§19 pkt 2). Trafnie też ujmuje zagadnienie wypracowania takiej, spójnej koncepcji jako element operatu generalnego (§ 29 pkt 3).

    Jak dalece ważne jest to zagadnienie, mieliśmy okazję obserwować uczestnicząc w opracowaniu planu ochrony Drawieńskiego Parku Narodowego. W przypadku tego parku cele ochrony poszczególnych komponentów przyrody okazały się rozbieżne w bardzo wysokim stopniu. Pierwotne propozycje autorów poszczególnych operatów (w tym i naszego operatu faunistycznego) - prowadziły do wielkiej skali konfliktów. Trzeba było dopiero procedur syntezy planu i opracowania generalnego planu, by została opracowana spójna i akceptowalna dla wszystkich, choć daleka jeszcze od ideału, koncepcja ochrony parku. Wymagało to daleko idących zmian w stosunku do pierwotnych zapisów poszczególnych operatów, choć wszystkie przewidziane w nich cele działania udało się zachować i osiągnąć ! Udało się to tylko dzięki zastosowaniu procedur i metod planowania strategicznego, w tym między innymi określeniu misji i wizji Parku oraz strategii jego ochrony, a następnie rozwiązaniu zidentyfikowanych konfliktów w świetle tej strategii. Według naszych informacji wypracowany w ten sposób spójny plan ochrony DPN jest obecnie kwestionowany przez Krajowy Zarząd Parków Narodowych pod pretekstem "różnic w stosunku do pierwotnych propozycji operatu leśnego" !!! Dobrze się więc stało, że projekt nowych zasad w wyraźny sposób mówi o potrzebie uzgadniania operatów dla osiągnięcia spójnej koncepcji ochrony.


    3. Ujęcie w projekcie "Operatu generalnego planu", integrującego wszystkie elementy planu i zawierającego elementy procedur planowania strategicznego, umożliwiające wypracowanie spójnej koncepcji ochrony parku.


    4. Ujęcie w projekcie "Operatu ochrony flory", ten element przyrody w dotychczasowej instrukcji pozostawał poza zakresem planowania !


    5. Wyraźne podkreślenie, że (§ 4 pkt 4): "Wskazania ochronne dla poszczególnych wydzieleń [leśnych] powinny wynikać wyłącznie z potrzeb ochrony przyrody i dlatego, między innymi, nie określa się rozmiaru pozyskania drewna, gdyż to nastąpi dopiero przy opracowywaniu corocznych zadań ochronnych, a w planie ochrony ustala się jedynie powierzchniowy rozmiar prac ochronnych". W dotychczasowej praktyce bowiem znane są nam przypadki, że rozmiar pozyskania drewna był podstawowym elementem planów i kontroli realizacji ich wykonania przez nie znające zagadnień ochrony przyrody organy kontrolne.




    C. Projekt ten nie jest jednak wolny od niejasności, a także od zapisów, które naszym zdaniem stanowią regres w zakresie planowania ochrony przyrody parków lub stwarzają zagrożenie takiego regresu. Zawiera też liczne drobniejsze, acz dokuczliwe, niespójności, błędy i wątpliwe zapisy, które jednak dość łatwo można z projektu wyeliminować.


    1. Powszechnie przyjętą obecnie w dziedzinie ochrony środowiska i ochrony przyrody zasadą jest dążenie do uspołecznienia decyzji. W prawie ochrony środowiska daje temu wyraz np. niedawno uchwalona ustawa o dostępie do informacji o środowisku. Społeczne konsultowanie aktów prawnych różnego rzędu, a nawet dokumentów wewnętrznych - jak np. projekt Zasad Hodowli Lasu - staje się też coraz powszechniejszą praktyką. Ta tendencja nie znajduje pełnego wyrazu w proponowanych "Zasadach", mimo że parki narodowe są - jak wskazuje nazwa - narodowe, a nie państwowe, i że stanowiąc najwyższą formę ochrony przyrody w Polsce budzą ogromne zainteresowanie społeczne. Proponujemy, aby:
  • Do § 5 dodać punkty:
    5) Udostępnienie projektu planu ochrony do konsultacji społecznych przez publiczne udostępnienie sporządzonego projektu planu i ogłoszenie o jego udostępnieniu
    6) Publiczną dostępność planu ochrony, w tym zarówno tekstu jak i dokumentacji planu
  • Zachować możliwość powoływania do Komisji Planu "ekspertów i innych osób". Według proponowanego projektu nie można by powołać do komisji np. przedstawicieli nauki i praktyki ochrony przyrody nie będących członkami Rady parku, ani żadnych osób stanowiących "lokalny autorytet" lecz nie związanych formalnie ze strukturami władz gminnych ani organizacji społecznych.
  • Wprowadzić do § 12 punkt "Plan ochrony może być również zaopiniowany przez organizacje społeczne zainteresowane ochroną Parku, które przed sporządzeniem projektu planu zgłoszą chęć takiego opiniowania." Jakkolwiek obowiązująca Ustawa przewiduje tylko obowiązek opiniowania projektu planu przez jednostki samorządu terytorialnego, żaden przepis nie zabrania opiniowania także przez inne osoby i jednostki, a jeżeli dążenie do "uspołecznienia planu" nie ma pozostać pustą deklaracją, to taka praktyka powinna być utrwalona.


    2. Zauważamy, że w projekcie Zasad rola Komisji Planu została istotnie zmieniona. Dotychczas obowiązywał zapis, że "postanowienia Komisji Planu są wiążące przy ostatecznym opracowaniu i zestawianiu planu". Ten punkt został wyeliminowany z nowego projektu.
    Z jednej strony rozumiemy intencje autorów projektu: jako organ kolegialny i wyrażający niekiedy rozbieżne interesy i dążenia, Komisja Planu może nie być zdolna do wypracowania spójnego poglądu na temat ochrony parku, może też nie być zdolna działania zgodnie z zapisem ustawowym "Wszelkie działania na terenie parku narodowego przyporządkowane są ochronie przyrody i mają pierwszeństwo przed wszystkimi innymi działaniami"
    Z drugiej strony jednak obawiamy się, że zmiana ta ma służyć otwarciu furtki do sporządzania i ustanawiania "planów ochrony" rażąco sprzecznych ze zdaniem ciał opiniodawczych (Rady Parku i Komisji Planu) i jednocześnie sprzecznych z interesami ochrony przyrody. Obawa nasza nie jest niestety bezpodstawna.

    Uczestnicząc w opracowywaniu planu ochrony Drawieńskiego Parku Narodowego jesteśmy obecnie (patrz też wyżej) obserwatorami sytuacji, w której projekt planu ochrony został sporządzony zgodnie z postanowieniami Komisji Planu i pozytywnie zaopiniowany przez Komisję, a także ostatecznie przyjęty przez KZPN, dyrektora parku i przedstawiciela rady parku, a mimo to Krajowy Zarząd Parków Narodowych zażądał wprowadzenia do planu zmian, polegających na odrzuceniu wyników prac zespołu syntezy planu (operatu generalnego), odrzuceniu stanowiska Rady Parku oraz Komisji Planu, a oparcia planu na pierwotnych zapisach tzw. "Operatu ochrony ekosystemów leśnych". Zapisy te, sprzeczne z wszystkimi innymi operatami, polegają na zaplanowaniu intensywnych cięć rębnych nazywanych przebudową drzewostanów lecz zlokalizowanych głównie w drzewostanach zgodnych z siedliskiem i w naturalnych fitocenozach. Postrzegamy to jako realny przykład zagrożenia powstającego, gdy dopuści się możliwość odrzucenia stanowiska Komisji Planu.



    3. Jedną z istotniejszych pozycji dorobku polskiej ochrony przyrody ostatnich lat są między innymi "zasady planowania ochrony przyrody", autorstwa prof. R. Olaczka, zawarte m. in w instrukcji sporządzania planów ochrony rezerwatów przyrody. Uważamy, że zasady te - jako elementarne podstawy planowania - również w instrukcji sporządzania planów ochrony parków narodowych powinny zostać wyraźnie zapisane i przypomniane, tym bardziej że obserwowane w parkach praktyki nie zawsze są zgodne z nimi.
    Proponujemy wprowadzenie § 3A:
    Przy sporządzaniu planu ochrony przyjmuje się następujące zasady:
  • zasadę wydłużonej perspektywy czasowej planowania, polegającą na postrzeganiu obecnego planu jako składnika ustanowionej wieczyście ochrony obszaru
  • zasadę holistycznego podejścia do przyrody, polegającą na niedawaniu pierwszeństwa pewnym składnikom przyrody przed innymi (np. drzewostanom przed fauną)
  • zasadę pierwszeństwa natury, polegającą na ograniczeniu zadań ochronnych i konserwacyjnych do niezbędnego minimum i na nieingerowaniu w spontaniczne procesy, jeżeli one same prowadzą do realizacji celów ochrony
  • zasadę poszanowania dokonanego, polegającą na unikaniu rezygnacji z ochrony dotychczas chronionych przedmiotów, ale i na akceptacji wartościowych układów przyrodniczych, nawet jeżeli mają one antropogeniczną genezę
  • zasadę aktualizacji celów i przedmiotów ochrony, w myśl której założenia ochrony, włącznie z niniejszą strategią, mogą być modyfikowane w miarę uzyskiwania wiedzy w toku prac nad planem
  • zasadę elastyczności planu, polegającą na pozostawieniu swobody w wyborze szczegółów technicznych działania i w rozłożeniu działań na lata realizacji planu, przy zachowaniu precyzji określania celów do osiągnięcia hierarchizacji pilności zadań.
  • zasadę uspołecznienia planu, polegającą na dyskusji nad planem w zróżnicowanym gronie osób, z udziałem nie tylko profesjonalnych przyrodników oraz na popularyzacji treści planu wraz z jej uzasadnieniem.



    • 4. Powszechnie przyjętą praktyką jest recenzowanie poszczególnych operatów planu. Proponujemy, aby zostało to usankcjonowane w instrukcji. Proponujemy dodanie §11a o brzmieniu:
    1. Operaty szczegółowe, operat generalny oraz projekt tekstu planu podlegają recenzji wykonywanej przez specjalistę w odpowiednim zakresie posiadającego uprawnienia biegłego z zakresu ochrony przyrody. Treść recenzji jest przedstawiana na posiedzeniu komisji Planu z udziałem wykonawcy planu.



    5. Zakres poznawczy, niezbędny do planowania, został w projekcie drastycznie zredukowany w stosunku do dotychczasowej instrukcji i powszechnie stosowanej praktyki ! Rozumiemy że wynika to z dążenia do ograniczenia kosztów planu. Może to jednak prowadzić do sytuacji, w której planowanie dokonywane będzie zgodnie z instrukcją, ale bez niezbędnych do niego podstaw merytorycznych ! Jest to jedna z najpoważniejszych wad projektu !
    Niemal zupełnie zaniedbano konieczność poznania dynamiki poszczególnych komponentów przyrody parku narodowego (może z wyjątkiem ekosystemów nieleśnych). Nie ma w projekcie np. takich - dość podstawowych - elementów jak:
  • Analiza historii użytkowania ziemi na podstawie materiałów archiwalnych, np. dawnych map leśnych i topograficznych, historycznych zdjęć lotniczych
  • Analiza zmian stosunków wodnych na podstawie dawnych map topograficznych
  • Współczesne procesy tworzące rzeźbę terenu, np. miejsca w których zachodzi erozja, tworzenie się wydm, kształtowanie rzeźby koryta rzecznego itp; także ekologiczne konsekwencje tych procesów
  • Współczesne procesy glebotwórcze; ich zgodność z charakterem ekologicznym gleb; ewentualne procesy degeneracji i degradacji gleb i siedlisk
  • Diagnoza faz rozwojowych drzewostanów (jako element opisu taksacyjnego)
  • Ocena dynamiki fauny (gatunki zmniejszające liczebność i czynniki to powodujące - gatunki ekspansywne); jest za to taka ocena dla flory
  • Ocena zagrożenia zniszczeniem/zanikiem dla walorów kultury

    Proponujemy, by dla usunięcia tej wady:
  • Uzupełnić treść zapisów dotyczących poszczególnych operatów o wymienione wyżej elementy
  • Wprowadzić § 19a: "Zasady niniejsze określają standardowe minimum zakresu poszczególnych operatów. W zależności od specyfiki parku narodowego, zakres operatów może być poszerzony o inne elementy istotne dla przyrody parku. Decyzję w tej sprawie podejmuje Komisja Planu."
    Uważamy za niezbędne, by projekt Zasad został jeszcze zaopiniowany przez specjalistów w poszczególnych zakresach, aby ocenić czy w ogóle przewidziany projektem, skromny zakres rozpoznania może być podstawą do planowania ochrony !



    6. W § 20 pkt. 4 stwierdzenie "Przy określaniu zadań ochrony czynnej należy kierować się potrzebą zachowania i zwiększania różnorodności biologicznej na wszystkich jej poziomach" proponujemy zastąpić sformułowaniem "... potrzebą zachowania i odtwarzania naturalnego zróżnicowania przyrody na wszystkich jej poziomach". Sądzimy bowiem, że taka była intencja autorów zapisu. "Zwiększanie różnorodności biologicznej na wszystkich jej poziomach" zgodnie z jego literą oznaczałoby bowiem absurdalne przecież postulaty: introdukcji obcych gatunków, synantropizacji fitocenoz, wprowadzania podszytów do oligotroficznych borów bażynowych, sadzenia modrzewia w buczynach, wykonywania zrębów zupełnych w kompleksach starodrzewi, zarybiania jezior lobeliowych itp. Miarą różnorodności biologicznej na jednym z poziomów jest bowiem np. liczba występujących na danym terenie gatunków lub fitocenoz, niezależnie od ich statusu synantropodynamicznego; zwracamy uwagę że tak mierzona różnorodność biologiczna jest wyższa dla miasta Warszawy niż dla sąsiadującego z nim Kampinoskiego Parku Narodowego.



    7. Opis zawartości i sposobu skonstruowania poszczególnych operatów jest chaotyczny i niespójny. Dla przykładu podajemy tu zestawienie elementów treści paragrafów poświęconych poszczególnym operatom:

    Zakres treści Mapy Metodyka Współpraca z innymi operatami Zasady formułowania zaleceń ochronnych Zasady monitoringu
    Przyr. nieożyw. i gleb (§21) + + + + +- -
    Zasobów wodnych i ekosys. wodnych (§22) + + +- - + +
    Ląd. ekosyst. nieleśnych (§23) + + + - +- -
    Ekosyst. leśnych (§24) + + + - + -
    Fauny (§25) + - + - - -
    flory (§26) + - - - +- -
    Walorów kulturowych (§27) - - + - +- -

    Proponujemy przepracowanie tej części tak, by wszystkie paragrafy 21-27 zawierały wszystkie wymienione elementy. Jest to konieczne zwłaszcza w świetle bardzo trafnie sformułowanego § 19 ust. 1 ! Przy okazji proponujemy określić skalę map.


    8. Na mapach: hydrograficznej, tworów przyrody nieożywionej oraz hydrologicznej powinny bezwzględnie znaleźć się torfowiska, wraz z oceną ich budowy geologicznej, genezy i historii, stanu zachowania, żywości procesu torfotwórczego i zdolności retencyjnej wody ! Olbrzymie znaczenie tych ekosystemów dla retencji wody, jak i dla zachowania różnorodności biologicznej jest powszechnie znane, tymczasem w projekcie zostało zupełnie zaniedbane !


    9. Dlaczego program ochrony ichtiofauny nie jest elementem operatu ochrony fauny, a operatu ochrony zasobów wodnych ?! Rozumiemy rolę ekologiczną jaką ryby odgrywają w tych ekosystemach, ale jest ona podobna do roli jaką np. niektóre gatunki zwierząt (kopytne, niektóre owady) odgrywają w lasach ! Przecież także fauna ryb wymaga analizy w świetle faunistycznych tendencji dynamicznych, konwencji międzynarodowych, czerwonych list! Program ochrony fauny ryb powinien być formułowany w operacie ochrony fauny, przy uwzględnieniu wniosków (w ścisłej współpracy) autorów operatu ekosystemów wodnych!


    10. W opisie zakresu operatu lądowych ekosystemów nieleśnych (§23) potrzebny jest punkt 3a: "Dla każdej przestrzennie wyróżnionej jednostki należy wybrać cel ochrony, uwzględniając diagnozę sporządzoną według punktu 3, zidentyfikowane wartości przyrodnicze jednostki oraz strategię ochrony parku narodowego". Bez wyboru celu ochrony nie wiadomo, czy procesy sukcesji należy cofać, hamować, przyspieszać czy tez nie ingerować w nie, jakie miałyby być więc podstawy określania zadań ochronych ?



    11. W § 4 pkt. 2 rozróżnienie gatunków popieranych - tolerowanych - eliminowanych jest dla potrzeb praktyki zbyt zgrubne. Proponujemy wprowadzenie w jego miejsce wypróbowanego już w kilku planach ochrony i przedstawionego w publikacjach, wyróżniania grup funkcjonalnych:
  • gatunków specjalnej troski (rzadkie i ginące gatunki rodzime zasługujące na zwiększanie ich udziału)
  • gatunków popieranych (gatunki rodzime do popierania na wszystkich siedliskach na których mogą rosnąć); tu proponujemy dalsze rozróżnienie gatunków leśnych od gatunków skraju lasu !
  • gatunków warunkowo popieranych (gatunki rodzime do popierania na odpowiednich siedliskach, ale jednocześnie do ograniczania udziału na siedliskach niewłaściwych, np. sosna w większości nizinnych parków)
  • gatunków tolerowanych (gatunki obce do tolerowania np. dlatego że są wartością kulturową lub dlatego że nie zagrażają gatunkom rodzimym)
  • gatunków eliminowanych (obcych zagrażających gatunkom rodzimym, wymagających eliminacji)
    Chociaż pozornie to oczywiste, proponujemy uzupełnić pkt. 2) o drugie zdanie: "Listy te uwzględnia się w projektowaniu zadań ochronnych". Znane nam są bowiem operaty, w których wyróżniano gatunki popierane, tolerowane i eliminowane, a następnie... nie projektowano żadnych zabiegów eliminacji tych ostatnich.



    12. W zakresie operatu ochrony ekosystemów leśnych (§24) proponujemy uzupełnienia:
  • Poszerzyć zakres opisu taksacyjnego o ocenę ilości martwego drewna w ekosystemie (jedną z prostych i szybkich metod, np. transektu liniowego). O roli martwego drewna dla zachowania różnorodności flory i fauny wiele się mówi, element ten powinien więc być choć w najprostszy sposób mierzony i opisywany (element takiej oceny znajdujemy we Wzorze 18 - karta drzewostanu, potrzebny jest jednak szacunek ilościowy)
  • Dodać jako element tego operatu program ochrony zasobów genowych drzew leśnych, ze wskazaniem gatunków do zabezpieczenia w LBG w Kostrzycy (np. wg stosowanej metody Matrasa), wskazaniem gatunków do specjalnej ochrony in situ, wskazaniem populacji do ochrony zachowawczej (drzewostany zachowawcze, drzewostany nasienne)
    W tym samym paragrafie w ust 4 pkt 6 (podstawy określania zadań ochronnych) absolutnie konieczne jest dodanie podpunktu: g) potrzeby ochrony fauny, flory, ekosystemów wodnych, gleb i zabytków przyrody nieożywionej, walorów estetycznych i krajobrazowych, znajdujących się w środowisku leśnym walorów kultury.

    Praktyczne doświadczenia wskazują, że operat ekosystemów leśnych w większości parków powinien zawierać elementy integrujące inne operaty. Lasy w większości parków dominują bowiem powierzchniowo, zakres ingerencji (zadań ochronnych) w lasach jest tez z reguły największy. Operat leśny powinien być więc wykonywany PO pozostałych operatach i uwzględniać zidentyfikowane w nich wymagania ochrony innych elementów parku. Jeżeli jest inaczej i jeżeli operat ten wykonywany jest jako pierwszy, bez jakiegokolwiek uwzględnienia zniekształceń gleb i siedlisk, potrzeb fauny i flory, stopnia naturalności fitocenoz, potrzeb ochrony zlewni cennych jezior, potrzeb ochrony krajobrazu - to dochodzi do sytuacji, w której operat ten jest skonfliktowany ze wszystkimi innymi operatami planu ochrony i musi być dogłębnie przerabiany w ramach procedur syntezy planu (np. znany nam i wspominany już przypadek Drawieńskiego Parku Narodowego).



    13. W § 25 (zakres planu ochrony fauny) mowa jest o inwentaryzowaniu, waloryzacji i diagnozowaniu, brakuje natomiast punktów opisujących zadania ochronne ! Proponujemy by uzupełnić ten paragraf o punkty:
    7. Zadania ochronne dla gatunków wymagających ochrony czynnej, z podaniem rozmiaru prac, terminów i sposobów wykonania w zależności od wymagań ekologicznych tych gatunków
    8. Wymagania ochrony fauny do zastosowania w operatach ochrony odpowiednich ekosystemów oraz w operacie udostępnienia



    14. W § 26 (zakres planu ochrony flory) proponujemy by analogicznie uzupełnić o punkt:
    8. Wymagania ochrony flory do zastosowania w operatach ochrony odpowiednich ekosystemów oraz w operacie udostępnienia


    15. Dlaczego celem ochrony walorów kulturowych (§27 pkt 2) ma być wyłącznie ochrona dużych, a nie małych walorów ?!


    16. Nie ulega wątpliwości, że parki narodowe są i powinny być udostępnione do zwiedzania, dydaktyki oraz turystyki, ze szczególną preferencją turystyki o treściach poznawczych i turystyki korzystającej z wartości przyrody. Podczas dyskusji nad nowelizacją ustawy o ochronie przyrody jednym z budzących wątpliwości tematów była natomiast próba zapisania możliwości udostępniania terenu parku do rekreacji. Zapis taki nie znalazł się ostatecznie w nowelizowanej Ustawie ! Tymczasem z niezrozumiałych powodów w § 28 mowa jest o możliwości "rekreacyjnego wykorzystania terenu parku narodowego". Nie ma ku temu żadnych powodów, rekreacja bowiem z definicji jest formą aktywności, która nie musi korzystać z najwyższych wartości przyrody i może być realizowana poza terenem parków narodowych.



    17. Pojęcia pojemności i chłonności turystycznej są w literaturze definiowane tak różnie, że lepiej byłoby z nich zrezygnować w instrukcji, zastępując je ((§ 28 ust. 4 pkt. 5) sformułowaniem "5) zagospodarowanie turystyczne parku oraz natężenie poszczególnych form aktywności turystycznej nie powodujące szkód w substancji przyrodniczej parku"


    18. Jeżeli (§28) operat udostępnienia ma się opierać na wnioskach z pozostałych operatów, to w zakresie treści tych operatów (paragrafy 21-27) trzeba wpisać sformułowanie tych wniosków!


    19. Proponujemy podkreślić rangę pkt. 7 w opisie treści operatu generalnego (§ 29 pkt. 4). jeżeli plan ochrony rzeczywiście ma pełnić funkcję informacyjną, operacyjną, monitoringową oraz edukacyjną, to niezbędne jest zestawienie w jednym miejscu wszystkich zawartych w planie zadań ochronnych, i to zarówno w ujęciu "wydzielenie po wydzieleniu" jak i w układzie tematycznym - powstanie w ten sposób swego rodzaju "instrukcja wykonania zapisów planu". Trudno wyobrazić sobie, by np. służby terenowe parku, np. konserwatorzy obwodów ochronnych, wyszukiwały zadania do wykonania i komentarze na temat sposobu ich wykonania w tekście operatów szczegółowych, zestawienie wszystkich informacji operacyjnych w jednym miejscu znacznie ułatwi wykonywanie planu. Za wzorcowe i nadające się do bezpośredniego zastosowania uważamy tu - przynajmniej pod względem ich układu - np. opracowania sporządzone w ramach operatu generalnego (syntezy) planu ochrony Drawieńskiego Parku Narodowego, zestawiające ostateczne postanowienia planu (będące wynikiem kompromisu i consensusu między propozycjami operatów szczegółowych), zarówno w układzie przestrzennym jak i tematycznym.



    20. W § 29 wprowadzenie pojęcia "koncepcji strategii ochrony..." zasługuje na najwyższe uznanie - jako element integrujący plan i stanowiący podstawę do osiągania jego spójności. Jednak dlaczego nie nazywać tego po prostu "strategią ochrony", zgodnie z powszechnie przyjętą terminologią ?



    21. Tekst opisujący założenia koncepcji (w § 29 pkt. 4) jest nieczytelny i niezrozumiały do tego stopnia, że nie nadaje się do merytorycznej dyskusji. Czy na terenie parku narodowego mają być rezerwaty przyrody i użytki ekologiczne ? Co to ma być "strefa walorów ekologicznych" i czy na terenie parku mogą być inne strefy ? Elementy wyliczone w podpunkcie c) zwykło się nazywać przedmiotami, a nie podmiotami ochrony ! Jak i po co miałyby być wyznaczane strefy ochrony walorów ekologicznych, krajobrazowych i kulturowych jeżeli wartości te z reguły występują łącznie i w powiązaniu ze sobą, muszą więc być chronione w tym samymi miejscu w sposób spójny i komplementarny ? W którym parku narodowym i po co miałaby być wyznaczana "strefa lecznictwa uzdrowiskowego". Ten fragment tekstu sprawia wrażenie przypadkowo skopiowanego z zupełnie innej instrukcji, np. dla parków krajobrazowych !



    22. W § 31 (opis zawartości "Tekstu planu ochrony":
  • Nie jest jasne, czym różni się pkt. 6 "sposoby eliminacji lub minimalizacji zagrożeń dla przyrody" od pkt. 13b "czynniki degradujące wartości parku, w celu ich eliminacji"
  • Nie jest jasne, czym różni się pkt. 5 "zakres i program prac ochrony przyrody, krajobrazu i zasobów kulturowych" od pkt. 8 "zestawienie zadań ochronnych" jeżeli przecież zadania ochronne składają się na zakres i program prac.
  • Zadania ochronne formułowane w planie ochrony jakiegokolwiek parku narodowego to z reguły kilka tysięcy zadań odniesionych do poszczególnych elementów przestrzeni i przyrody parku. Zadaniem ochronnym jest bowiem np. zapis "wydzielenie 286b - wykonać podsadzenia Bk dla przebudowy drzewostanu". Nie jest chyba możliwe opublikowanie w Dzienniku Ustaw zadań ochronnych w tej formie. proponujemy aby pkt. 8 brzmiał "syntetyczne zestawienie zadań ochronnych, opisanych szczegółowo w dokumentacji planu". Proponujemy (patrz oddzielny punkt naszej opinii), aby niezależnie od ujęcia zadań ochronnych w operatach szczegółowych, opracowywać (w ramach operatu generalnego) szczegółowe zestawienie zadań ochronnych w układzie przestrzennym (zadania dla wydzieleń) oraz tematycznym. Znacznie ułatwiłoby to realizację funkcji informacyjnej, operacyjnej, monitoringowej oraz edukacyjnej planu.
  • Wyszczególnianie w tekście planu "obszarów i obiektów, oraz zadań ich ochrony, wynikających z prawa międzynarodowego" prowadzi do konieczności publikowania w tekście planu listy kilkuset gatunków, np. ptaków objętych Dyrektywą Ptasią; w dodatku wiekszość z nich nie będzie chroniona w specjalny, indywidualny sposób, a przez ochronę odpowiednich ekosystemów. Lista ta ma i tak charakter informacyjny, a nie jest regulacją prawną; wystarczyłoby chyba zamieścić ją w tekście operatu generalnego.
  • Zupełnie nie wiadomo jaka miałaby być treść i forma opracowania graficznego - jakie mają być elementy treści mapy i jej skala ? Czy ma być to mapa typów zabiegów ochronnych ? mapa stref funkcjonalnych ? mapa form ochrony ?



    23. Terminy "biochora" i "ekochora" pochodzą od greckiego chora = kraj i pisze się je przez "ch"


    24. Wyraźna, zwłaszcza w załącznikach (Zał. 2) jest tendencja do upodobnienia planu ochrony parku narodowego do "programu ochrony przyrody nadleśnictwa". jest to o tyle niepokojące, że instrukcja sporządzania Programów daleka jest od doskonałości i nie powinna służyć parkom narodowym za wzór !


    25. Przemyślenia wymagają jeszcze wzory załączników:
  • Wzór 8 - dlaczego ewidencja pomników przyrody ma być tylko na obszarach objętych ochroną krajobrazową ? Czy i dlaczego okazałe i wpisane w świadomość lokalnej społeczności drzewo w lasach parku narodowego nie może być pomnikiem przyrody? Nawet w rezerwatach przyrody dopuszcza się w takich sytuacjach istnienie pomników!
  • Wzór 13 - "chronione obiekty kultury materialnej" to zgodnie z odpowiednią ustawą nieliczne obiekty wpisane do rejestru zabytków. A co z obiektami nie wpisanymi do rejestru zabytków, lecz będących istotnymi wartościami kultury?
  • Wzór 16 - relacja między zespołami roślinnymi a typami siedliskowymi lasu nie ma nigdy jednoznacznego charakteru. Jak autor projektu zestawienia wyobraża sobie jego wypełnienie?
  • Wzór 17 - w swojej idei jest rażąco sprzeczny ze współczesną wiedzą z zakresu dynamiki lasu; skład gatunkowy naturalnego lasu w poszczególnych fazach jego rozwoju waha się w szerokich granicach i nie może być ujęty w jakąkolwiek jedną "optymalną formułę procentową" !!. Co to ma być "faza I", "faza II", faza III" ?? (uwaga ta odnosi się także do Wzoru 18)
  • Wzór 18 (karta drzewostanu) - chwalebny zamiar, ale dla przeciętnego parku narodowego oznacza konieczność założenia 4000 kart ! (osiem grubych pięćsetstronicowych tomów). Ten sam cel można osiągnąć stosując dobrze zorganizowaną elektroniczną bazę danych o drzewostanach i oprogramowanie tworzące w locie kartę drzewostanu na podstawie zawartości bazy ("dynamiczne karty drzewostanów").


    26. Jeżeli mają funkcjonować karty ewidencyjne drzewostanu (stanowiące również narzędzie ewidencji wykonanych zabiegów) to dlaczego nie karty ewidencyjne ekosystemów wodnych oraz karty ewidencyjne wydzieleń nieleśnych ? Czy jest to wyraz ukrytego przekonania autorów Zasad, że jedynie drzewostany są w parkach narodowych istotne ?


    27. Wzór karty ewidencyjnej, skopiowany z instrukcji dla rezerwatów, wymaga dostosowania (usunąć np. pole "nazwa i typ rezerwatu". Do wzoru proponujemy dodać następujące elementy:
  • walory florystyczne (także inne niż gatunki chronione)
  • walory faunistyczne (także inne niż gatunki chronione)
  • zgodność z siedliskiem, wpływ drzewostanu na procesy glebotwórcze, stopień naturalności fitocenozy, forma i głębokość degeneracji fitocenozy)
  • aktualny proces dynamiki roślinności (degeneracja, regeneracja, sukcesja ?) i ocena kierunku tego procesu w przypadku nieingerencji
  • znaczenie drzewostanu dla ochrony sąsiednich ekosystemów, dla ochrony wielkoskalowych powiązań ekologicznych, dla ochrony walorów estetyczno-krajobrazowych


    28. Załącznik 3 (wymiary drzew pomnikowych) - Absolutnym nieporozumieniem jest wprowadzanie tych wymiarów jako "obowiązujących" (patrz projekt rozporządzenia). Tabela ta opracowana została jako "orientacyjne rozmiary..." i wszędzie tam, gdzie jest stosowana (instrukcja sporządzania programów ochrony przyrody nadleśnictw) opatrywana jest komentarzem, że ma tylko znaczenie pomocnicze; można proponować na pomniki np. drzewa cieńsze jeżeli np. wyróżniają się z otoczenia, mają oryginalny pokrój itp. Również nie wszystkie drzewa grubsze od rozmiarów podanych w tabeli muszą być uznawane za pomniki - w niektórych regionach Polski klon lub wiąż o obwodzie 300 cm to zjawisko pospolite, gdzie indziej sosna 240 cm obwodu to wielka rzadkość.
    Tabela zawarta w załączniku 3 została w dodatku przepisana wraz ze wszystkimi zawartymi w niej, a wielokrotnie wytykanymi błędami: nadal brakuje w niej olszy czarnej, ważnego drzewa naszych lasów; nadal rażą różnice w obwodach podanych przy tej samej średnicy dla dwóch gatunków brzozy ! Również "przedpotopowe" nazwy łacińskie zawarte w tej tabelce wymagają dostosowania do współczesnej nomenklatury botanicznej, albo lepiej z nich zrezygnować.


    29. Dobrym obyczajem, utrwalającym się w ostatnich latach, jest podawanie nazwisk autorów projektów istotnych dokumentów (patrz np. Zasady Hodowli Lasu) oraz źródeł ich inspiracji. Proponujemy dostosowanie się do tej zasady.

    [Więcej o sprawie] [Ściągnij tekst projektu] [Home Page LKP]