[LKP Home Page] ['Ekoregion Ujście Warty' - Home Page] [Park Krajobrazowy i Narodowy Ujście Warty - Home Page] [Spis treści tego nr (8)]

Andrzej Jermaczek, Elżbieta Rybaczyk

Wkrótce nowy rezerwat - Dolina Postomii

Krawędź doliny Postomii pomiędzy Słońskiem a Lemierzycami już od dawna zwracała uwagę przyrodników. Na potrzebę kompleksowej ochrony tego obszaru wskazywano już wielokrotnie, jednak konkretne ustalenia zapadły dopiero w roku 2001, na posiedzeniach Komisji Programu Ochrony Przyrody opracowywanego dla Nadleśnictwa Ośno. W Programie tym znalazł się zapis o konieczności ochrony rezerwatowej tego unikalnego terenu.
Niewielkie fragmenty krawędzi doliny Postomii chronione były już od dawna. W roku 1970 utworzono tu niewielki rezerwat „Prapuszcza Lemierzyce o powierzchni 3,32 ha. W roku 1995 ochroną w formie użytków ekologicznych objęto dwa fragmenty o powierzchni 1,44 i 2,28 ha. W obrębie projektowanego obecnie rezerwatu znalazł się także objęty ochroną w formie pomnika przyrody już w roku 1966 olbrzymi głaz narzutowy o obwodzie 11,2 m. Wymienione formy ochrony obejmowały jednak zaledwie niewielką część doliny, pozostały, niezwykle interesujący obszar pozostawał poza ochroną prawną opartą o Ustawę o ochronie przyrody.
Projektowany rezerwat leży w całości w granicach gminy Słońsk (woj. lubuskie), pozostając w zarządzie Nadleśnictwa Ośno Lubuskie - część wschodnia należy do leśnictwa Lemierzyce, część zachodnia do leśnictwa Słońsk. Proponowana powierzchnia rezerwatu wynosi 94,22 ha.
Obszar rezerwatu obejmuje południową krawędź i dno doliny rzeki Postomii, stanowiącą jednocześnie krawędź szerokiej w tym miejscu na kilkanaście kilometrów pradoliny Warty. Rzeka Postomia, o zbliżonym na tym odcinku do naturalnego, silnie meandrującym biegu, miejscami podchodzi tu pod samą krawędź Wysoczyzny, miejscami oddala się od niej na odległość kilkudziesięciu metrów. Teren ten ukształtowany został w stadiale maksymalnym zlodowacenia środkowopolskiego. Najniższe partie rezerwatu leżą w obrębie terasy niskiej Warty, na wysokości 13-15 m n.p.m. Obszar krawędziowy, obejmujący przeważnie stoki wzniesień wykształconych w procesie akumulacji wodnolodowcowej, to przeważnie strome zbocza o nachyleniu do 60o. Terasę wyższą pradoliny Warty, stanowiącą najwyższe partie rezerwatu, i leżącą na poziomie 24-35 m n.p.m., cechują stosunkowo niewielkie różnice wysokości.
Dno doliny zajmują zbiorowiska szuwarowe i łąkowe, niegdyś użytkowane rolniczo, dziś porzucone i zarastające zaroślami wierzbowymi. Przechodzą one w wąski pas łęgów olszowo - jesionowych, a dalej, na stromych krawędziach doliny w bardzo dobrze wykształcone fragmenty lasów dębowo - grabowych zwanych grądami.
Występujące w rezerwacie ekosystemy - grąd środkowoeuropejski, kwaśna dąbrowa oraz lasy łęgowe są typami siedlisk przyrodniczych chronionych w całej Europie, wskazanych w załączniku do Dyrektywy Rady Europy w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory jako "Typy siedlisk naturalnych ważnych dla miejscowych społeczności, których ochrona wymaga wyznaczenia obszarów szczególnie chronionych". Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie, także w Polsce wymagają one tworzenia obszarów chronionych. Na terenie rezerwatu ekosystemy te zajmują ponad 2/3 powierzchni.
Wśród stwierdzonych na omawianym obszarze roślin naczyniowych wiele stanowią gatunki rzadkie i zagrożone. Wymienić tu można bluszcz pospolity, grążela żółtego, przylaszczkę pospolitą, konwalię majową, paprotkę zwyczajną, przebiśniega, kokorycz drobną, czerńca gronkowego, marzankę wonną i wiele innych.
Projektowany rezerwat to wyjątkowa ostoja starych drzew. Znaleziono tu ponad 80 drzew o wymiarach kwalifikujących je do ochrony pomnikowej lub zbliżonych - dębów, buków, wiązów, topoli, grabów i klonów! Najgrubszy dąb osiąga obwód ponad 600 cm, obwody wielu dębów i buków przekraczają 400 cm. Mimo, że stan zdrowotny części drzew jest zły, ich rola w ekosystemach jest bardzo duża - stanowią one siedlisko dla wielu rzadkich gatunków grzybów, owadów i innych bezkręgowców. Najbardziej interesujące z nich to chronione i zagrożone w całej Europie pachnica próchniczka i kozioróg dębosz.
Pachnica próchniczka to dość spory, mierzący 2-3 cm długości chrząszcz - czarny lub brunatnoczarny z lekkim metalicznym połyskiem i ostrym zapachem juchtu. Występuje na pniach starych drzew w skupiskach starych drzew liściastych, najczęściej w próchnie stojących, złamanych drzew. Spotkać ją można w dzień, od maja do sierpnia. Kozioróg dębosz to chrząszcz powszechnie znany, choć bardzo rzadki. Jego wielkość przekracza 5 cm, charakterystyczne są długie czułki. Występuje najczęściej w dolnej części pni starych żywych dębów zwłaszcza na skraju lasu, jednak zobaczyć można go przeważnie w nocy. W dzień natomiast, w obumierających grubych dębach, prawie zawsze żywych i stojących, bardzo łatwo znaleźć charakterystyczne, półksiężycowate żerowiska larw.
Rodzinę chrząszczy kózkowatych, do której właśnie należy kozioróg, w projektowanym rezerwacie reprezentuje ponad 30 gatunków, wśród nich szereg uznanych za puszczańskie, typowe dla rozległych kompleksów starych lasów, choć o dość dziwacznych polskich nazwach - wiecheć, zagwoździk złocistozielony, pętlak pstrokaty... Wśród innych rzadkich gatunków owadów uwagę zwraca stwierdzona tu kopułka - osa samotnica znana w Polsce zaledwie z kilku stanowisk. Niezwykle bogata jest także fauna ptaków rezerwatu. Gniazdują tu licznie rzadkie ptaki związane ze starodrzewami, między innymi pięć gatunków dzięciołów, z ginącym dzięciołem średnim, a także liczne ptaki drapieżne żerujące w dolinie, także na terenie Parku Narodowego Ujścia Warty.
Rozpoczęte obecnie szczegółowe badania rezerwatu dostarczą zapewne więcej interesujących informacji, także o innych grupach występujących tu roślin i zwierząt. Po utworzeniu rezerwatu zasady skutecznej ochrony całego bogactwa jego przyrody określi plan ochrony.