[LKP Home Page] ['Ekoregion Ujście Warty' - Home Page] [Park Krajobrazowy i Narodowy Ujście Warty - Home Page] [Spis treści tego nr (5)]

Janusz Wieczorek

Gacki policzone

W pierwszej dekadzie lutego odbyło się w Polsce liczenie zimujących nietoperzy. Dotyczyło ono również terenu Kostrzyna, a dokładniej Fortu Sarbinowo i Starego Kostrzyna.. O zimujących w tych obiektach nietoperzach wiadomo od roku 1990, kiedy to fakt ten zaobserwowali i zgłosili kostrzyńscy przyrodnicy. Kontrola podziemi przeprowadzona 4.02.1991 r. wykazała występowanie 235 nietoperzy z 6 gatunków, a 2.02.1992 r. -357 nietoperzy z 7 gatunków. Już wówczas uznano, że podziemia Starego Kostrzyna są jednym z ważniejszych w zachodniej Polsce miejsc zimowania nietoperzy.
Zbigniew Urbańczyk opublikował w Lubuskim Przeglądzie Przyrodniczym z roku 1992 artykuł pt.:"O ochronę zimowiska nietoperzy w Kostrzynie nad Odrą". Od tego czasu na terenie Twierdzy prowadzone są regularnie kontrole zimujących tam nietoperzy. Początkowo były one prowadzone przez Lubuski Klub Przyrodników, a od ubiegłego roku zajmują się tym specjaliści z Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody "Salamandra" z Poznania.
Przyjmuje się, że obecnie w naszym kraju każde zimowe zgromadzenie nietoperzy liczące ponad 100 osobników (zwłaszcza jeśli wykazuje wielogatunkowość), jest ważne dla przetrwania tych zwierząt na terenie Polski. Dlatego powinno się je obejmować odpowiednimi formami ochrony prawnej oraz zapewnić w pomieszczeniach odpowiednich dla zimowania nietoperzy trwałość istnienia warunków mikroklimatycznych oraz bezpieczeństwa tych zwierząt.
Na niżu Polski brakuje naturalnych zimowych kryjówek nietoperzy (jaskinie, sztolnie), stąd większe schronienia pochodzenia antropogennego (tzn. będące wynikiem działań człowieka) są szczególnie cenne.
Wyniki liczenia nietoperzy hibernujących w podziemiach Starego Kostrzyna, dokonane na początku lutego br. są interesujące. Wzrosła liczba stwierdzonych nietoperzy z 470 w 2000 r. do 640 w 2001 r. Stawia to ten kompleks obiektów w rzędzie 10 najważniejszych w Polsce. Jest to zarazem trzecie pod względem liczby nietoperzy zimowisko tych zwierząt na terenie Ziemi Lubuskiej i Wielkopolski (po Międzyrzeckim Rejonie Umocnionym i Twierdzy Poznań). Należy przy tym zaznaczyć, że w związku z lokalizacją w pobliżu granicy, zimowisko to ma istotne znaczenie nie tylko dla polskich populacji nietoperzy, lecz licznie przylatują do niego także nietoperze z terenu Niemiec.
Nadaje mu to znaczenie międzynarodowe, a obowiązek jego ochrony wynika także z podpisanych i ratyfikowanych przez Polskę umów Konwencji Bostońskiej o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt oraz Porozumieniu o ochronie nietoperzy w Europie.
Na Starym Kostrzynie istnieje kilka budowli w różny sposób wykorzystywanych przez nietoperze. Do najcenniejszych należą Bastion Filip i Bastion Król, gdzie w roku 2001 w sumie zliczonych zostało ponad 500 osobników należących do 7 gatunków. Są to nocki (kilka gatunków), gacki, mroczki, mopki i karlik. Tegoroczne badania wykazały, że najwięcej zimuje nocków Nattera, nocków rudych i gacków brunatnych. Interesującym jest stwierdzenie występowania rzadkich gatunków (nocek Bechsteina, nocek wąsatek lub nocek Brandta), a także bardzo rzadko spotykany w tego typu zimowiskach nie zakwalifikowany do gatunku karlik. Należy dodać, że blisko 10% stwierdzonych nietoperzy nie zostało oznaczonych z uwagi na ich niedostępność (przebywanie w głębokich szczelinach między cegłami).
Jest zastanawiające, a jednocześnie optymistyczne, występowanie na Starym Kostrzynie znacznej liczebności zimujących nietoperzy, pomimo wzmożonego ruchu granicznego, zwiększonego zanieczyszczenia powietrza spalinami, zakłóceń w związku z prowadzonymi pracami porządkowymi, zwiększonej penetracji ludzi. One w dalszym ciągu tam trwają. Prześpią się i odlatują na letnie miejsca lęgowe, by wrócić na zimowisko. I ten rytm przyrody latających ssaków należy szanować i chronić.

Wszystkie krajowe nietoperze objęte są całkowitą ochroną prawną. Objęte są ochroną gatunkową, mającą na celu zabezpieczenie w szczególności gatunków rzadkich lub zagrożonych wyginięciem, a do takich należą nietoperze.
Ponadto wojewoda gorzowski wydał rozporządzenie, w którym określono specjalnie chronione miejsca przebywania gatunków chronionych zwierząt. Miejscem takim są również forty Starego Kostrzyna, gdzie ochronie podlegają zimujące tam nietoperze. Niech nikt jednak nie próbuje formułować dylematu czy zagospodarować teren Starego Kostrzyna, czy chronić zimujące tam nietoperze. Byłaby to bowiem demagogia wynikająca z niewiedzy. Mogą tam mieszkać ludzie i zimować nietoperze. Musi być jednak wypracowany kompromis współistnienia przyrody i człowieka, jak to się czyni obecnie.
Opinię przyrodniczą dotyczącą walorów Twierdzy Kostrzyn jako ważnego w skali kraju zimowiska nietoperzy opracowało Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody "Salamandra" i wraz z innymi dokumentami przesłało w 2000 r. szerokiemu gremium władz Kostrzyna. Zaproponowano również współpracę przy ratowaniu jednej z cenniejszych osobliwości przyrodniczej Kostrzyna.
Rada Miejska w sierpniu ubiegłego roku podjęła uchwałę w sprawie przystąpienia do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu Starego Miasta. Zakres ustaleń planu obejmuje m. in. "Szczególne warunki zagospodarowania terenów, w tym zakaz zabudowy wynikający z potrzeb ochrony środowiska przyrodniczego (...) oraz prawidłowego gospodarowania zasobami przyrody".
Należy sądzić, że taki zapis uwzględni także ochronę zimujących nietoperzy.
Reasumując, należy stwierdzić, że część podziemi dawnej Twierdzy Kostrzyn stanowi ważne zimowisko nietoperzy, o znaczeniu międzynarodowym. Owe unikalne walory przyrodnicze zasługują na ochronę. Obliguje do tego polskie i międzynarodowe prawo ochrony środowiska. Zasady tej ochrony co jest ważne - nie stają w sprzeczności z celami rozwoju określonymi w "strategii rozwoju miasta Kostrzyna".