Brekinia - najrzadsze drzewo Drawieńskiego Parku Narodowego
czy to jakiś dziwny klon ?
Takie skojarzenia budzi na pierwszy rzut oka liść brzęka czyli brekinii. Tymczasem ten gatunek, stanowiący rodzimy składnik polskiej flory drzew, ale będący jednym z najrzadszych jej elementów, jest w rzeczywistości jarzębem, czyli bliskim krewnym powszechnie znanej "jarzębiny".
poznacie go po owocach... ale nie tylko
Rzeczywiście, gdy zobaczy się owoce brzęka, nie ma problemu z rozpoznaniem tego gatunku. Są one owalne, ok. 1,5 cm długości, brązowe i jasno nakrapiane. Dojrzewają w październiku i listopadzie. Niełatwo je jednak znaleźć, bo brekinia owocuje nie każdego roku, a w dodatku owoce są skupione w wierzchołkowych częściach drzewa.
Liście są trochę podobne do dużych liści głogu (a zwłaszcza do pospolicie uprawianych w parkach amerykańskich głogów szkarłatnych) albo klonu polnego. Cechą diagnostyczną liści brzęku jest prawie prosty kąt, jaki tworzą osie najniższych klap z główną osią liścia.
Kwaity brekinii wyglądają podobnie, jak kwiaty zwykłej jarzębiny, chociaż baldachy są luźniejsze niż u tej ostatniej. Brzęk kwitnie w drugiej połowie maja i w czerwcu. Podobnie jak owoców, kwiatów szukać trzeba na wierzchołkach drzew.
Brekinia, oprócz limby, cisa, brzozy ojcowskiej i jarząbu szwedzkiego, jest jednym z pięciu gatunków drzew, które podlegają w całej Polsce ochronie gatunkowej. Według obowiązujących przepisów nie wolno ścinać drzew chronionych ani zrywać jakichkolwiek ich części, chyba że jest to związane z prowadzeniem "racjonalnej gospodarki człowieka, w szczególności rolnej, leśnej i rybackiej". Nie wolno też sprzedawać, kupować i przenosić roślin chronionych ani ich części.
gdzie rośnie ?
Przez Polskę przebiega wschodnia granica zasięgu tego gatunku. Dla ochrony stanowisk brekinii istnieje w Polsce kilka rezerwatów przyrody, np. "Bytyńskie Brzęki" na zachód od Poznania albo "Białowodzka Góra" nad Dunajcem w okolicy Nowego Sącza.
A nad Drawą ? Znane jest obfite, liczące kilkadzisiąt drzew, stanowisko w lasach Nadleśnictwa Krzyż, pomiędzy Krzyżem a Starym Osiecznem. W latach dwudziestych naszego wieku znane były stanowiska w lasach k. Radęcina i Starego Osieczna. Po wojnie nie udało się ich odszukać i nie wiadomo, czy jeszcze istnieją. Jednak w 1993 r. znaleziono brzęki w dolinie Drawy na północ od Zatomia.
jakie miejsca lubi ?
Brekinia jest składnikiem lasów bardzo różnego typu. Najpospolitsza jest w grądach, choć notowano ją także w ciepłolubnych dąbrowach oraz w buczynach. Lubi stanowiska ciepłe, także w Drawieńskim Parku Narodowym drzewa brzęka skupiają się na eksponowanym ku południowi skraju lasu.
Na pewno wymaga stanowisk żyznych, nie rośnie na ubogich piaskach ani na glebach podmokłych. Dobrze potrafi wytrzymywać suszę. W młodości dobrze znosi ocienienie, jednak później do wzrostu wymaga dużo światła.
brekinii sposób na życie
Biologia brekinii wyraźnie wskazuje, że niejako "z natury" nie może ona być gatunkiem pospolitym. Produkuje stosunkowo mało owoców, które albo spadają z drzewa same, albo są roznoszone przez ptaki. Gdy dotrą do ziemi, nasienie musi mieć warunki do wykiełkowania, a więc runo nie może być zbyt gęste. Takie miejsca są zazwyczaj pod zwartym drzewostanem. Młody, wyrosły z nasienia osobnik może wytrzymać w ocienieniu kilka lat, później jednak by żyć - potrzebuje światła. Może więc przetrwać tylko wtedy, gdy w odpowiednim dla niego momencie zginie któreś z drzew wchodzących w skład drzewostanu i powstanie w nim luka, dopuszczając światło do dna lasu. Nowe drzewo brekinii może więc wyrosnąc tylko w rezultacie bardzo szczęśliwego dla niego splotu wydarzeń.
Pojedyncze drzewo brekinii może żyć do około 300 lat, ale i wcześniej może ulec zniszczeniu wskutek jakiegos wypadku. Tymczasem strategia rozmnażania się wcale nie musi zapewnić jej w tym czasie potomstwa. Brzęk ma więc "ubezpieczenie na życie": wiele drzew tworzy wyrastające z szyi korzeniowej podziemne pędy przypominające kłącza roślin zielnych, tak zwane ksylorizomy. Z nich, w odległości do kilku metrów od drzewa macierzystego, wyrastają odrośla. Takie drzewka, połączone pod ziemią z matecznym brzękiem, mogą żyć i w dużym ocienieniu, bo fizjologicznie są częściami jednego dużego osobnika, który koronę ma wysoko w drzewostanie. Gdy jednak coś stanie się macierzystemu drzewu, mogą zająć jego miejsce.
brzęk - "gatunek charyzmatyczny"
Choć nie zawsze znana laikom, dla leśnika brekinia jest jednym z symboli ochrony przyrody. Przez swoją rzadkość i osobliwość jest drzewem po prostu lubianym, a konieczność ochrony jej stanowisk nie budzi wątpliwości. Zagrożeniem dla brzęka jest jednak nieświadomość: wiele jego stanowisk, nawet w parkach narodowych, uległo zniszczeniu dlatego, że terenowa służba leśna nie potrafiła rozpoznać tego gatunku.
W ostatnich latach pojawiły się pomysły, by rozpowszechnić jarząb brekinię jako gatunek domieszkowy w drzewostanach, albo stosować go jako drzewo alejowe. Miałby on być szerzej wprowadzany do upraw leśnych. Ten pomysł ma zarówno zalety jaki i wady: brzęk stałby się wtedy pospolitszym składnikiem naszego krajobrazu, ale obraz jego naturalnego występowania uległby wtedy zatarciu.
gdzie ją zobaczyć ?
Stanowiska brekinii w Drawieńskim Parku Narodowym są na północ od wsi Zatom. Jedno z drzew rosnie na skarpie doliny Drawy, tuż przy czerwonym szlaku turystycznym z Zatomia w kierunku Barnimia, w poblizu malowniczego obrywu. Inne stanowisko można znaleźć dochodząc ze wsi zielonym szlakiem turystycznym do skraju lasu i wylotu wąwozu opadającego ku Drawie, gdzie należy opuścić szlak i pójść w lewo skrajem lasu, dokładnie oglądając rosnące w brzeżnej strefie drzewostanu drzewa. Po ok. 200 m znajdziemy pierwsze stanowisko: pojedyncze drzewo brekinii o grubości 22,5 cm i wysokosci 20,7 m. Kilkaset metrów na zachód, również w pobliżu skraju lasu, w poblizu podmywanego wodami Drawy podcięcia erozyjnego (widok na rzekę !) rośnie jeszcze dziesięć drzew o pierśnicach do 27cm i wysokościach do 21,7m.
Aby znaleźć brekinię w lasach Nadleśnictwa Krzyż, trzeba drogą wiodącą lewym brzegiem Drawy z Osieczna do Krzyża pojechac około 1,5 km za mostek na Szczycznej, a następnie skręcić w lewo w drogę leśną podchodzącą wąwozem na zbocze doliny. Tuż za wyjściem na wierzchowinę trzeba wejśc w rozciagajacy się po prawej piękny starodrzew dębowy. Rosnie w nim kilkanaście dorodnych brekinii. Łatwo je znaleźć, bo miejscowi leśnicy ogrodzili je drewnianymi płotkami. To stanowisko jest formalnie uznane za pomnik przyrody.
Linki brekiniowe
Rozmieszczenie w Polsce - ATPOL
British Tree Service
niemiecki serwis o drzewach
