[LKP Home Page] [Bociek Home Page] [Spis treści tego nr (4/2002)]

Żywe martwe drewno

Od pewnego już czasu nasz Klub przygotowuje się do realizacji projektu mającego na celu ochronę zagrożonych gatunków związanych ze środowiskiem rozkładającego się drewna. Grupa ta, tzw. ksylobionty, jest obecnie najsilniej narażoną na zubożenie składową funkcyjną lasów w Polsce, głównie z uwagi na fakt, że biotop jej rozwoju, tj. martwe drewno właśnie, należy do najbardziej deficytowych elementów struktury ekosystemów leśnych.
Współczesne poglądy na temat ochrony lasu obejmują między innymi zrozumienie potrzeby pozostawiania w lesie części drewna do naturalnego rozkładu. Z przyczyn ekonomicznych dotyczy to jednak wyłącznie małych ilości drewna. Tymczasem organizmy ksylobiontyczne i ksylofilne, aby móc przeżyć w ekosystemie, potrzebują swoich mikrobiotopów w odpowiedniej koncentracji. Według badań, nawet w większości polskich rezerwatów przyrody, zasoby martwego drewna są co najmniej kilkakrotnie niższe niż typowe dla lasów naturalnych. W lasach gospodarczych, mimo wzrastającej świadomości zagadnienia, liczebność gatunków drewnolubnych jest nadal bardzo silnie ograniczana przez niedostatek mikrośrodowisk. Odrębnym problemem pozostaje fakt konieczności pozostawiania w lesie całych płatów starodrzewi, które umożliwiałyby egzystencję stenotopowej grupie tzw. gatunków puszczańskich.
Ideą naszego projektu jest zidentyfikowanie i podjęcie ochrony, na terenie kilkunastu nadleśnictw Polski zachodniej i północnej, miejsc o zachowanym potencjale regeneracyjnym zgrupowań zagrożonych ksylobiontów. Zakładamy partnerską współpracę z administracją leśną i to, że realizacja wszelkich działań nastąpi na zasadzie consensusu między Klubem a Nadleśnictwami.
Planujemy stworzenie i zagwarantowanie trwałego zachowania kilkudziesięciu "ostoi ksylobiontów" kilku- bądź kilkunastohektarowych fragmentów lasu (poza rezerwatami oraz strefami ochrony ścisłej gatunków chronionych) wzbogaconych w pozostawione do rozkładu drewno w rozmaitych postaciach, a także, tam gdzie to będzie wskazane, wzmocnionych "instalacjami protezującymi" niedostatek elementów strukturalnych związanych z martwym drewnem (budki dla najrzadszych gatunków dziuplaków, pniakowiska, chrust). Typowanie ostoi opierać się ma na lokalizacji w terenie gatunków wskaźnikowych, tj. taksonów z różnych grup systematycznych, głównie gatunków chronionych i zagrożonych w Polsce i Europie, także objętych ochroną na podstawie Dyrektyw Unii Europejskiej. Przykładowo: z grzybów np. czarka szkarłatna, soplówki; z owadów np. pachnica próchniczka, orszoł prążkowany, zacnik, jelonek rogacz, kozioróg dębosz, łucznik, borodziej cieśla; ze ślimaków np. ślimak ostrokrawędzisty, świdrzyki; z gadów np. gniewosz plamisty, żmija zygzakowata; z ptaków np. dzięcioł średni, dzięcioł zielony, krętogłów, włochatka. Wymienione taksony mają w założeniach projektu pełnić rolę gatunków parasolowych ("umbrella species") dla całego zespołu organizmów związanych z rozkładającym się drewnem. Realizacja celów na poziomie gatunkowym (gatunki wskaźnikowe) przełoży się tym samym na poziom ekosystemowy. Nie jest zbyt ryzykownym twierdzenie, że tego typu strategia przyczynić się może poprzez przywrócenie właściwych proporcji między procesami przyrastania, obumierania i rozkładu drzewostanów oraz ekologicznych tego skutków do wzmocnienia mechanizmów homeostatycznych ekosystemów leśnych.
Strategicznym efektem realizacji projektu będzie lokalne wzbogacenie zasobów martwego drewna w lesie. W praktyce "wzbogacenie" znaczyło będzie najczęściej tyle co "pozostawienie do naturalnego rozkładu", choć w uzasadnionych przypadkach w zależności od specyfiki obiektów dopuszczamy drobne czynności techniczne związane z kreacją biotopów (np. transport drewna na małe odległości). Nie wykluczamy zabiegów gospodarczych lub prac związanych z pozyskaniem drewna, ale w stopniu nie kolidującym z założeniami projektu.
Integrującą częścią naszych zamierzeń ma się stać kampania edukacyjna na temat znaczenia mikrobiotopów rozkładającego się drewna dla ochrony różnorodności biologicznej w lasach. Ten aspekt dość łatwo zobrazować - z jednym pozostawionym w lesie martwym drzewem może związać swój byt kilkaset gatunków roślin, grzybów i zwierząt (przy uwzględnieniu mikroorganizmów nawet ponad 1000). W ramach kampanii planujemy m.in. szkolenia (kilka już się odbyło - np. dla leśników z Ziemi Lubuskiej, a także pracowników Nadleśnictwa Wejherowo), wydanie poradnika "Żywe martwe drewno" oraz wykonanie przenośnej ekspozycji.
Projekt wzbudził spore zainteresowanie leśników, czego przejawem były między innymi wstępne zgłoszenia wielu nadleśnictw z nieomal wszystkich Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych Polski zachodniej i północnej. Wszystkich zainteresowanych zapraszamy do współpracy.

Andrzej Jermaczek, Sławomir Zieliński