[LKP Home Page] [Bociek Home Page] [Spis treści tego nr (4/2001)]

Świat pod stopami - wątrobowce

Wątrobowce to grupa mało znana i rzadko dostrzegana przez przyrodnika amatora. Podobne do mchów i rzeczywiście z nimi spokrewnione, odznaczają się delikatniejszą, choć często bardzo skomplikowaną budową. Dzielą się na dwie grupy: jungermanie i porostnice, których pokrewieństwo jest obecnie intensywnie badane. Nie wszystkie wątrobowce posiadają nazwy polskie, wiele funkcjonuje u nas tylko w łacińskim, naukowym nazewnictwie.
Należą tu bardzo różnorodne formy. Niektóre są plechowate, roślina ma kształt nieregularnej rozetki lub taśmy tak właśnie wygląda większość porostnic. Jungermanie zróżnicowane są zwykle na delikatną łodyżkę i listki, przy czym zwykle są to dwa rzędy normalnych listków, a pomiędzy nimi rząd małych, odmiennie wykształconych. Zarodnia jest kulista lub podłużna, pęka na cztery klapy. W rozsiewaniu zarodników pomagają długie komórki elatery, reagujące na wilgotność powietrza skręcaniem i rozkręcaniem. Wątrobowce wykształcają liczne formy rozmnóżek.
Fascynująca jest różnorodność liści wątrobowców, zwłaszcza, że szczegóły ich budowy poznać można dopiero pod lupą lub mikroskopem. Niektóre są okrągłe lub owalne, inne zaostrzone, o blaszce wyciągniętej w dwa lub trzy zęby, podzielonej na wiele płatów, postrzępionej na końcu. Środkowe, małe listki (tzw. amfigastria) również wykazują dużą zmienność. Wystarczy uważnie się rozejrzeć, by dostrzec wątrobowce nawet na spacerze lub wycieczce i przekonać się, że grupa ta jest szeroko rozpowszechniona w różnych środowiskach. Większość z nich to gatunki wilgociolubne, nie mają one bowiem mechanizmów zabezpieczających przed wyschnięciem ani wyspecjalizowanych tkanek przewodzących, rozmnażanie także związane jest z wodą. Największe i najbardziej charakterystyczne są ciemnozielone plechy porostnicy wielokształtnej (Marchantia polymorpha), nad którymi unoszą się na długich trzonkach parasolowate, promieniste twory, zawierające skupienia organów rozrodczych. Można je spotkać wśród szuwarów, trzcinlub turzyc, na torfowiskach niskich, na wilgotnych łąkach. W suchych borach rośnie podobny nieco do mchu, ciemnozielony rzęsik pospolity (Ptilidium ciliare) o mocno powcinanych listkach. W wilgotniejszych lasach spotkamy pleszankę pospolitą (Pellia epiphylla) oraz płożące się po ziemi darnie płozika dwuzębnego (Lophocolea bidentata). Wątrobowce porastają butwiejące drewno, pnie drzew, skały, niektóre przystosowały się do życia w miejscach suchych albo też bezpośrednio w wodzie. Wiele wątrobowców rośnie wśród innych roślin (np. na liściach), wplątuje się w darnie traw lub mchów. Te ostatnie bywają maleńkie i przypominają niteczki pokryte kilkukomórkowymi listkami. Występują na całej kuli ziemskiej w liczbie ok. 7000 gatunków. W Polsce żyje 250 gatunków wątrobowców, najliczniej w górach i na Pomorzu. Wiele z nich to gatunki rzadkie, niektóre są zagrożone wyginięciem.

Marta Jermaczek