Już niedługo wiosna! Być może komuś z nas uda się znaleźć w ciepłych miejscach, na skraju borów sosnowych, przy leśnej drodze lub na kserotermicznych murawach jedną z najpiękniejszych polskich roślin wiosny - sasankę.
Sasanki znamy z ogródków (gdzie uprawiany jest podgatunek sasanki łąkowej - Pulsatilla pratensis subsp. Nigricans i ogrodowy mieszaniec Pulsatilla x hybrida) i z obrazków w książkach o roślinach chronionych. Jednak nie każdy miał szczęście znaleźć dziko rosnącą sasankę. A jeszcze kilkadziesiąt lat temu uważano je w zachodniej Polsce za rośliny wcale nierzadkie. Dziś ich stanowiska giną w zastraszającym tempie, każde stanowisko sasanki jest obecnie osobliwością botaniczną! Sasanki to wieloletnie rośliny zielne, o okazałych fioletowych lub bladofiołkowych kwiatach, dorastające do 30-40 cm wysokości. Wszystkie sasanki mają owłosione łodygi, liście oraz zewnętrzne strony kwiatów (działek). Mają po 3 liście skupione w okółku na łodydze, tworzące okrywę liściową. Liście osadzone w dolnej części łodygi wyrastają z kłącza. Łodygi są bezlistne. Kwiaty duże, barwne, wyrastają pojedynczo na szczycie owłosionego pędu kwiatostanowego. Owoce sasanek są zaopatrzone w długie, kosmate (piórkowate) wyrostki - stąd wrażenie pierzastych pióropuszy - owocostanów skupionych na szczycie łodygi.
Na Ziemi Lubuskiej przynajmniej teoretycznie występują trzy gatunki sasanek. Można je rozpoznać w następujący sposób:
Najpospolitsza, sasanka łąkowa (Pulsatilla pratnesis), jako jedyna ma zwieszone kwiaty. Są one fioletowe, srebrzysto owłosione. Jeżeli już uda się znaleźć w terenie sasankę, będzie to najprawdopodbniej właśnie ten gatunek! Sasanka wiosenna (Pulsatilla vernalis) ma kwiaty wzniesione, bardzo jasne, w środku niemal białe, a od zewnątrz bardzo jasno fioletowe, złotawo owłosione. Charakterystyczne dla niej są skórzaste, zimotrwałe liście. Na Ziemi Lubuskiej jest to gatunek skrajnie rzadki.
Nieco pospolitsza jest jeszcze w Borach Tucholskich.Sasanka otwarta (Pulsatilla patens) ma duże, wzniesione, szeroko otwarte fioletowe kwiaty i nie zimotrwałe liście. Jest to gatunek jeszcze nie tak rzadki we wschodniej i środkowej Polsce, na Ziemiach Zachodnich, w tym na Ziemi Lubuskiej, należy jednak do wyjątkowych osobliwości florystycznych.
Czwarty z niżowych gatunków sasanek, sasanka zwyczajna, został uznany za całkowicie wymarły w Polsce. Sasanka łąkowa kwitnie w kwietniu. Sasanka otwarta kwitnie dość wcześnie, zakwita w końcu marca i kwitnie do początków maja. Sasanka wiosenna kwitnie od drugiej połowy kwietnia do początków czerwca. W zapylaniu kwiatów uczestniczą owady - pszczoły, błonkówki, muchówki, chrząszcze i motyle. Nasiona rozsiewane są przez wiatr dzięki pierzastym pióropuszom w które zaopatrzone są nasiona. Sasanka łąkowa rośnie na piaszczystych obrzeżach lasów, w widnych borach sosnowych oraz na ciepłolubnych skarpach i zboczach dolin rzecznych. Spotykana na trawiastych skarpach i murawach kserotermicznych. Preferuje siedliska nasłonecznione, suche i świeże, ubogie, na glebach piaszczystych, o kwaśnym odczynie i dużej zawartości węglanu wapnia w podłożu.
Sasanka otwarta rośnie w widnych borach sosnowych. Spotykana na trawiastych skarpach i widnych, piaszczystych obrzeżach lasów sosnowych. Preferuje siedliska nasłonecznione, suche, ubogie gleby piaszczyste i piaszczystogliniaste, o odczynie od kwaśnego do obojętnego (słabo zasadowego).
Sasanka wiosenna rośnie na suchych, trawiastych skarpach i murawach. Spotykana na piaszczystych obrzeżach widnych borów sosnowych. Preferuje siedliska widne, nasłonecznione, okresowo ocienione, świeże i umiarkowanie suche, ubogie, na glebach piaszczystych, o odczynie od umiarkowanie kwaśnego do obojętnego.
Sasanki to rośliny lecznicze i trujące (zawierają protoanemoninę). Ciekawostką jest, że w kilku europejskich językach noszą one nazwę kwiatów wielkanocnych (bo zakwitają na Wielkanoc), a ich kwiaty zawierają zielony (!) barwnik używany dawniej - gdy rośliny te były pospolitsze do barwienia pisanek.
Jolanta Kujawa-Pawlaczyk, Paweł Pawlaczyk
Jeżeli znasz stanowisko jakiegokolwiek gatunku dziko rosnącej sasanki, poinformuj nas o tym. Przygotowujemy projekt inwentaryzacji i czynnej ochrony sasanek w zachodniej Polsce!
