Gryżyński Park Krajobrazowy
Utworzony w 1996 r. Gryżyński Park Krajobrazowy zajmujący powierzchnię zaledwie 2755 ha jest najmniejszym spośród parków wchodzących w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego. Jego niewielka powierzchnia wynika stąd, że ograniczono się do objęcia ochroną w zasadzie tylko tzw. Rynny Gryżynskiej, głębokiego obniżenia terenu o przebiegu południkowym z płynącą przy jego zachodniej krawędzi malowniczą rzeczką Gryżynką wpadającą do Odry. Na południe od jez. Jatnik park obejmuje także obszar Pradoliny Odry. Bardzo urozmaicona, polodowcowa rzeźba terenu wyróżnia się wśród otaczających park rozległych równin sandrowych. Przyjeżdżający tu z pobliskiego Krosna Odrzańskiego, Świebodzina czy Sulechowa goście nie kryją swego zaskoczenia tak nagłą zmianą krajobrazu w ich najbliższej przecież okolicy, którą jak wówczas przyznają niezbyt dobrze znali. Głębokie wąwozy o bardzo stromych zboczach i sączące się z nich źródła, liczne przykłady form rzeźby polodowcowej jak kemy, ozy, wały, wytopiska- skupione w dodatku na tak niewielkim obszarze decydują o jego unikalności...
Oczywiście nie brakuje tu wód(6,6 % pow. parku). Wartko płynąca Gryżynka, przypominająca miejscami górski strumień prowadzi wciąż jeszcze czyste wody, w których występuje nawet populacja pstrąga potokowego a rzeka w jej górnym odcinku zaliczana jest do krainy ryb łososiowatych. Z kilku położonych tu jezior największym i najgłębszym jest j. Jelito o powierzchni 50 ha i głębokości max. 36 m. Następnym w tej kolejności jest jez. Kałek o pow. 22 ha i głębokości ponad 20 m. W jeziorach tych zyją między innymi sieje i sielawy wymagające wód czystych, głębokich i dobrze natlenionych.
Dominującym zespołem roślinności są lasy zajmujące 86 % pow. parku, głównie- bory sosnowe. Lasy liściaste ograniczają się w zasadzie do terenów wilgotnych i są to zwykle olsy położone w dolinie Gryżynki. Nic dziwnego, że w tak zróżnicowanym siedliskowo parku występuje więcej niż gdzie indziej rzadkich gatunków roślin. Przeglądając ich listę już wśród roślin zarodnikowych widzimy obecność 3 gatunków widłaków z najrzadziej spotykanym widłakiem spłaszczonym występującym tu na kilku stanowiskach. Z innych przedstawicieli tej grupy należy wymienić stanowiska pióropusznika strusiego-okazałej, chronionej paproci a także niezbyt częste poza parkiem paprotkę zwyczajną , zanokcicę skalną i salwinię pływającą. W borach występuje kilka rzadkich, charakterystycznych dla tego środowiska gatunków - chroniony pomocnik baldaszkowaty, gruszyczki - jednostronna i jednokwiatowa, bezzieleniowa korzeniówka pospolita. Do największych osobliwości należy stanowisko gożdzika sinego odnalezione w centralnej części parku. Poza tym goździkiem stwierdzono tu także chronione goździki piaskowe i pyszne /E.R. Janowscy - inf. ustna/. Ten ostatni gatunek występuje w odróżnieniu od poprzednich goździków na stanowisku wilgotnym. Torfowiska niskie zajmują na terenie parku powierzchnie ponad 300 ha, osiągając w niektórych miejscach miąższość do 17 m .Obliczono, że ilość zmagazynowanej w nich wody dwukrotnie przewyższa objętość wody mieszczącą się w jez. Jelito!. W ciekawym świecie roślin torfowiskowych odnajdziemy tu wiele ciekawych gatunków a przede wszystkim storczyków, w liczbie aż 7 gatunków ,do których należą storczyk szerokolistny, plamisty, krwisty, kukawka /R. Stańko - inf. ustna/, kruszczyki- błotny i rdzawoczerwony /b.rzadki/ oraz listera jajowata. Z ciekawszych gatunków rosnących w tym środowisku należy wymienić także nasięźrzały pospolite - rośliny zarodnikowe. Na torfowiskach wysokich położonych w bezodpływowych zagłębieniach występują charakterystyczne dla tego ,bardzo ubogiego siedliska rosiczki : okrągłolistna i pośrednia, modrzewnica zwyczajna, żurawina błotna wełnianka pochwowata i wąskolistna, a także -tylko na jednym z torfowisk - bagno zwyczajne, aromatyczna roślina używana niegdyś do zwalczania moli. W wodach stojących występuje owadożerny pływacz zwyczajny a w jez. Jelito stwierdzono jezierzę mniejszą - rzadką roślinę wodną porastającą dna zbiorników. Z fauny parku najlepiej zbadaną grupą zwierząt są ptaki. Doliczono się tu blisko 110 gatunków lęgowych i blisko 25 gatunków przelotnych, zalatujących i zimujących. Z tej bogatej listy należy wymienić choćby bociana czarnego, bielika, puszczyka dzięcioła średniego, kobuza, kanię rudą, żurawia, brodźca samotnego, lelka, muchołówkę małą, kląskawkę, pliszkę górską a z ptaków nielęgowych rybołowa, orlika krzykliwego, błotniaka zbożowego, świstuna, perkoza rdzawoszyjego, pluszcza... Z herpetofauny występującej w parku na wymienienie zasługuje żółw błotny, rzadki i ginący dziś gatunek gada. Wśród ssaków gatunkiem,który wyrażnie się rozprzestrzenił w ostatnich latach jest bóbr zajmujący obecnie ponad 10 stanowisk. Często obserwować można też wydrę i norkę amerykańską korzystające z tych samych środowisk. Z rodziny łasicowatych występuje tu także borsuk i coraz liczniejszy jenot. Jak widać z powyższego i tak bardzo pobieżnego opisu w Gryżyńskim Parku Krajobrazowym jest co chronić i aż nie chce się wierzyć, że jeszcze kilka lat wstecz nie brakowało przeciwników powołania tego parku, którzy doprowadzili nawet do odrzucenia przez ówczesną Wojewódzką Komisję Ochrony Przyrody w Zielonej Górze projektu jego utworzenia. Miejmy nadzieję, że podobne przypadki należą już tylko do historii...
[O jez. Jelito jako ostoi przyrody]
Tadeusz Czwałga
