Architektura
po której nie zostają ruiny

Jesteśmy dziećmi Ziemi, ale coraz niechętniej mieszkamy w domach z ziemi. Gdy powstają nowe miasta, a w nich coraz nowocześniejsze osiedla, jak grzyby po deszczu wyrastają nowe budowle. Ale czy na pewno... wyrastają? Odpowiedź twierdzącą stanowić może architektura ziemi, będąca czymś więcej niż zbiorem technologii i sposobów konstrukcji. Ten rodzaj architektury pozwala budowlom z ziemi nie tracić z nią kontaktu.


Farma w eksperymentalnym francuskim osiedlu "Domaine de la Terre"

Termin: budownictwo z ziemi obejmuje konstrukcje wznoszone z ziemi nie wypalanej, wykorzystujące techniki znane właściwie od tysiącleci, a wciąż modernizowane i wzbogacane o nowoczesne rozwiązania. Architektura ziemi to także nawiązanie do pewnej filozofii budowania, pomagającej przywrócić dawne relacje między budowniczym a ziemią, bo przecież "materiał ziemia należy do miejsca tak jak ludzie"...

Historia tego rodzaju budownictwa uzmysławia, czym jest ziemia - najpłodniejszy materiał naszej planety. Jest to materiał przede wszystkim kulturotwórczy, którego elastyczność polega głównie na zdolności dostosowywania się do warunków geograficznych, klimatycznych czy technologicznych otoczenia i warunków życia w budownictwie tradycyjnym, a także do form bardziej "ekskluzywnych", odpowiadających współczesnym realiom. Już taka budowla, jak Chiński Mur próbowała udowodnić (i z powodzeniem robi to nadal), jak stabilny jest to materiał.

Krótka historia
polskich lepianek

W Europie budownictwo z gliny ma olbrzymią tradycję, sięgającą czasów prehistorycznych. Na ziemiach polskich budynki gliniane masowo występowały w okolicach Kartuz, na pograniczu Wielkopolski i Kujaw oraz na Podolu i Wołyniu, czyli w okolicach charakteryzujących się importem drewna na szkielety i występowaniem złóż gliny do ich wypełniania. Budownictwo gliniane przeżywało kilkakrotnie okresy nawrotu. Działo się tak zwykle gdy zwiększone potrzeby budowlane (np. po zniszczeniach wojennych) nie mogły być w pełni zaspokojone przez konwencjonalne budownictwo ze względu na deficyt na deficyt materiałów budowlanych, energii i środków finansowych. Ostatni okres rozwoju budownictwa z gliny, w latach po II wojnie światowej był już w pełni nowoczesnym technicznie i organizacyjnie ruchem budowlanym. Dysponował zapleczem naukowo-badawczym i instruktażowym. Dla rozwijania budownictwa glinianego wytypowano bogate w gliny obszary południowej Polski. W rezultacie wzniesiono w tej technologii wiele budynków prywatnych, spółdzielczych i państwowych. Realizacja wielkich inwestycji Planu Sześcioletniego - m.in. huty im. Lenina - stała się powodem upadku budownictwa glinianego. Decyzje polityczne oraz pojawienie się olbrzymich ilości rozdawanego praktycznie bezpłatnie żużla hutniczego i taniego (dotowanego) cementu spowodowały nadejście ery żużlobetonu. Obecny powolny powrót do gliny wiąże się ekologicznymi tendencjami w budownictwie. Polska znalazła się obecnie w wyjątkowo korzystnej sytuacji posiadając - jako jeden z nielicznych krajów świata - aktualny komplet norm branżowych dla budownictwa glinianego.
 

teraz też można

Fot.

Aktualnie rozwój nowoczesnych technik budownictwa z ziemi osiągnął stopień udoskonalenia równy innym stosowanym technologiom. Chociaż ziemia od zawsze nadaje się do autokonstrukcji, przepaść między rzemiosłem a przemysłem została chyba zniesiona, a zdolności adaptacyjne ziemi pozwalają używać ją do w różnorodnych warunkach, do budynków o różnorodnym przeznaczeniu; kształtować dowolne formy; tworzyć nowe mikrośrodowisko. Mimo, że powszechnie uważa się ją za materiał nietrwały, to przy zastosowaniu odpowiedniej technologii oraz prawidłowej eksploatacji pod względem termicznym wykazuje ona bardzo dobre właściwości, szczególnie ze względu na właściwości akumulacyjne, jak i wchłaniania oraz wyparowywania wilgoci. Poza tym dom zbudowany w ten sposób oddycha, reaguje na zmiany wilgotności i akumuluje ciepło, jest częścią przyrody, potrafiąc jednocześnie przeciwstawiać się potędze żywiołów w postaci huraganów czy trzęsień ziemi. Tak więc naturalna architektura nie jest jedynie reliktem przeszłości, co potwierdzają techniki stosowane i eksperymentowane w nowoczesnym przemyśle budowlanym. Z jednej strony bardzo egzotycznie, z innej - niezwykle swojsko brzmieć mogą nazwy tych technologii.

Fot.

Zaliczymy do nich: ziemię ubijaną bądź wylewaną w szalunkach, prostowaną w postaci bloczków, formowaną w postaci cegieł i tłoczoną w formie wałka. Może ona także wypełniać różnorodne elementy, przykrywać rozmaite struktury, jak również być nakładana na strukturę nośną. Tego typu rozwiązań powstaje wiele i wciąż przypominane są te istniejące od dawna, a poznawanie tradycyjnych technik i konstrukcji z ziemi może być inspirującym źródłem dla współczesnych poszukiwań, które czerpią i powinny czerpać z odwiecznej wiedzy i mądrości, otwierając drogę dla nowych doświadczeń i wynalazków. Może to stanowić początek powrotu do idei budowania dla siebie, z jednoczesnym poszanowaniem i zrozumieniem środowiska.

mieszkać w ziemi

Wśród otaczających nas wszędzie "sztucznych" budynków, których nawet okna stają się plastikowe, trudno uwierzyć, że w budowlach z ziemi zamieszkuje obecnie 1/3 populacji naszego globu. To degradacja środowiska naturalnego, wyczerpywanie się kopalnych złóż energii, wzrost kosztów produkcji przyczyniły się do rozpoczęcia poszukiwań rozwiązań energooszczędnych także w budownictwie. Sposób wyjścia z kryzysu upatrywany jest w odkryciu dawnych technik, które nowoczesny przemysł może udoskonalić i upowszechnić. Dlatego tak wiele możliwości stwarza wdrażanie technologii budownictwa z surowej ziemi.

Fot.

Niewątpliwie produkcja elementów z ziemi jest niedroga, nie powoduje zanieczyszczenia środowiska, wyniszczania lasów, zużycia wód. Budynki z ziemi stwarzają całkiem inne środowisko bytowania niż np. beton. Mury z ziemi żyją i oddychają, umożliwiając przenikanie promieni słonecznych , ponieważ są pozbawione sztucznej warstwy izolacyjnej, a odporne na różne rodzaje promieniowania. Takie konstrukcje pochłaniają minimalną ilość energii w procesie produkcji, m.in. dzięki wyeliminowaniu procesów przemysłowych. Oszczędzają też nieodnawialne źródła energii i pozwalają zminimalizować transport. Tym, co przemawia na korzyść tej formy budownictwa jest również poczucie bezpieczeństwa, solidności i powiązania z otoczeniem, jakie stwarzają naturalne budowla. Rozwój lokalnej produkcji pozwala natomiast zachować kulturalną niezależność. Argumenty przemawiające na korzyść surowca ziemia można mnożyć, jednak szczególnie znaczący wydaje się być ten jeden, najbardziej przyziemny: architektura ziemi nie pozostawia ruin ani odpadów. Ona wraca do natury, do ziemi.

Fot.

Na podstawie: Teresa Kelm "Architektura ziemi. Tradycja i nowoczesność", wydawnictwo MURATOR, Warszawa 1996.


Lekka glina

Z uwagi na zwiększone wymagania dotyczące ochrony cieplnej budynków oraz niską pracochłonność największe szansę na rozwój ma obecnie w Polsce, doskonale sprawdzające się we Francji i Niemczech, budownictwo szkieletowe wypełniane lekką gliną. W technologii lekkiej gliny używana jest odpowiednio przygotowana i wysuszona masa gliniana z wypełniaczami organicznymi (najczęściej słomą, której w naszym rolnictwie występują spore nadwyżki). Jednowarstwowa ściana z lekkiej gliny o grubości ok. 40 cm (posiadając wsp. k = 0,42 W/m2) spełnia wymogi normy o ochronie cieplnej budynków zapewniając jednocześnie dobrą izolację akustyczną. Wypełnienie szkieletu ścian lekką gliną zapewnia nie tylko odpowiednią wytrzymałość, ale i doskonały mikroklimat. Ściany mają stosunkowo dużą bezwładność cieplną i swobodnie oddychają, w przeciwieństwie do cienkich ścian szkieletów ocieplanych wełną mineralną osłoniętą formą. Do przygotowywania bloczków z lekkiej gliny nadają się tylko gliny tłuste i bardzo tłuste, o spoistości większej niż 750 G/ 5 cm2. Konstrukcja nośna z racji na możliwość jej ukrycia w masie glinianej może zostać wykonana przy użyciu tanich materiałów, np. okrągłych stempli. Budowę domu rozpoczyna się od szkieletu i dachu dopiero następnie wypełnia się ściany bloczkami lekkiej gliny. Szczegółowy opis technologii znaleźć można w normie branżowej BN-62/6738-02 pt. "Budownictwo z gliny. Masy gliniane.".

informacje opracowano na podstawie "Poradnika budowy szkieletowych domów z wypełnieniem z lekkiej gliny" Macieja Hyły - publikacja ta dostępna jest w bibliotece Dolnośląskiej Fundacji Ekorozwoju.